Średniowieczny nutownik. Narzędzie do żłobienia w drewnie z badań archeologicznych w Elblągu

Przemysław Michalik

doi:10.23858/KHKM70.2022.4.001

Published: 2022-12-30

Vol. 70 No. 4 (2022)

A medieval nutownik. A tool for cutting grooves in wood from an archaeological site in Elbląg

Przemysław Michalik

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Section: Studies and Materials

https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.4.001

Abstract

The author focuses on explaining the way of using and the function of an iron-and-wood object found during archaeological research of a site at the back of a town plot in the Old Town of Elbląg. The object is dated to the 1240s. A search for analogous archaeological finds in combination with the study of other categories of sources, including
ethnographic and iconographic ones, made it possible to establish that this was tool for cutting grooves in wood. It served to produce long, relatively narrow and not very deep
grooves, mainly in shingles.

Keywords:

archaeology, ethnography, late Middle Ages, Elbląg, woodworking

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Michalik, P. (2022). A medieval nutownik. A tool for cutting grooves in wood from an archaeological site in Elbląg. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 70(4), 399–418. https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.4.001

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Bagniewski Zbigniew, Kubów Piotr. 1977. Średniowieczny młyn wodny z Ptakowic na Dolnym Śląsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXV, nr 1, s. 3–30.
Google Scholar

Barnycz-Gupieniec Romana. 1959. Naczynia drewniane z Gdańska w X–XIII wieku, Łódź.
Google Scholar

Boguwolski Ryszard, Kola Andrzej, Wilke Gerard. 2005. Plemięta. Wieżowa siedziba rycerska z XIV–XV wieku w ziemi chełmińskiej (Ein Rittersitz auf einem Turmhügel des 14./15. Jahrhunderts im Kulmerland), Grudziądz.
Google Scholar

Bojęś-Białasik Anna, Zaitz Michał. 2011. Kramy drewniane odkryte w 2004 roku po zachodniej stronie Sukiennic na Rynku Głównym w Krakowie, „Czasopismo Techniczne”, R. 108, Architektura, z. 7-A (23), s. 99–118.
Google Scholar

Brylak Maria. 1965. Zajęcia pozarolnicze ludności łemkowskiej, [w:] Nad rzeką Ropą. Zarys kultury ludowej powiatu gorlickiego, red. R. Reinfuss, Kraków, s. 149–174.
Google Scholar

Csilléry Klára K. 1982. Vésett díszítés, metszett díszítmény, [w:] Magyar néprajzi lexicon, t. 5: Szé–Zs, red. Gy. Ortutay, Budapest, wersja cyfrowa: https://www.arcanum.hu/en/onlinekiadvanyok/Lexikonok-magyar-neprajzi-lexikon-71DCC/v-74097/vesett-diszites-metszett-diszitmeny-74182/ (dostęp 02.03.2020).
Google Scholar

Chodera Jan, Kubica Stefan. 2000. Podręczny słownik niemiecko-polski, Warszawa.
Google Scholar

Czaja Roman, Nawrolski Tadeusz. 1993. Pierwotny Elbląg, [w:] Historia Elbląga, t. I (do 1466), red. S. Gierszewski, A. Groth, Gdańsk, s. 60–130.
Google Scholar

Dekowski Jan Piotr. 1960. Las w życiu Borusów sieradzkich, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, Seria Etnograficzna, nr 3, s. 139–174.
Google Scholar

Drda Miloš. 1978. Soubor nálezů ze Sezimova Ústí, „Husitský Tábor. Sborník Muzea husitského revolučního hnutí”, t. 1, s. 7–44.
Google Scholar

Engel Alexander von. 1907. Österreichs Holz-Industrie und Holzhandel, t. I, Wien.
Google Scholar

Francke Czesław. 1993. Wstępne wyniki badań zamku Szczerba w Gniewoszowie, gmina Międzylesie, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. XXXIV, s. 339–366.
Google Scholar

Galewski Wiesław, Korzeniowski Aleksander. 1958. Atlas najważniejszych gatunków drewna, Warszawa.
Google Scholar

Gawron Walenty. 1967. Stara Wieś, [w:] Materiały etnograficzne z powiatu limanowskiego, z. 1, Archiwum Etnograficzne, nr 30, red. P. Kaleciak, Wrocław, s. 28–49.
Google Scholar

Gloger Zygmunt. 1909. Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, t. II, Warszawa.
Google Scholar

Haáz Ferenc. 1942. Udvarhelyszéki famesterségek, Kolozsvár.
Google Scholar

Heurich Jan. 1874. Przewodnik dla cieśli, obejmujący cały zakres ciesielstwa. Z 299 drzeworytami w tekście. Podług najlepszych dzieł obcych, z zastosowaniem się do potrzeb i zwyczajów krajowych, Warszawa.
Google Scholar

Janotka Miroslav. 1963. Příprava a užití štípaného dřeva v tradiční výrobě (Úvod do problematiky), „Český lid”, R. 50, nr 3, s. 152–163.
Google Scholar

Janse Herman. 1989. Houtenkappen in Nederland 1000–1940, Delft–Zeist; wersja cyfrowa: http://www.dbnl.org/tekst/jans353hout01_01/colofon.php (dostęp 24.12.2019).
Google Scholar

Janse Herman. 1990. Vlotmerken, „Restauratievademecum”, RV blad Merk op hout, nr 3, s. 1–2; wersja cyfrowa: https://docplayer.nl/3207542-Timmermansmerk-carpenter-s.html (dostęp 25.11.2019).
Google Scholar

Kochan Šimon. 2011. Dřevěné středověké artefakty z Jihlavy, http://www.archeologie.ji.cz/dreveneartefakty/skup.html#_Toc293737944 (dostęp 11.02.2019).
Google Scholar

Kochan Šimon. 2012. Dřevěné středověké artefakty z Jihlavy, „Archaeologia historica”, R. 37, nr 2, s. 767–795.
Google Scholar

Kola Andrzej. 1985. Narzędzia do obróbki drewna z grodziska w Plemiętach, [w:] Plemięta. Średniowieczny gródek w Ziemi Chełmińskiej, red. A. Nadolski, Warszawa–Poznań–Toruń, s. 149–157.
Google Scholar

Kozłowska Krystyna. 1998. Sprawozdanie z ratowniczych badań archeologicznych przy ulicy Rzeźniczej w Raciborzu, województwo katowickie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1995 roku, red. E. Tomczak, Katowice, s. 102–109.
Google Scholar

Krajíc Rudolf i in. 1998. Dům pasíře Prokopa v Táboře (Archeologický výzkum odpadni jímky v domě čp. 220), Tábor.
Google Scholar

Krajíc Rudolf. 2003a. Kovárna v Sezimově Ústí a analýza výrobků ze železa, cz. I, Sezimovo Ústí. Archeologie středověkého poddanského města, t. 3, red. R. Krajíc, Praha–Sezimovo Ústí–Tábor.
Google Scholar

Krajíc Rudolf. 2003b. Tabulky s lokalizací a metrickými hodnotami želez ze Sezimova Ústí. Kresebná a fotografická dokumentace, [w:] Krajíc Rudolf, Kovárna v Sezimově Ústí a analýza výrobků ze železa, cz. II, Sezimovo Ústí. Archeologie středověkého poddanského města, t. 3, red. R. Krajíc, Praha–Sezimovo Ústí–Tábor, s. 3–172.
Google Scholar

Krąpiec Marek, Szychowska-Krąpiec Elżbieta, Danek Małgorzata, Kłusek Marzena. 2006. Analiza dendrochronologiczna drewna pozyskanego w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych w Krakowie na Rynku Głównym po zachodniej stronie Sukiennic, „Materiały Archeologiczne”, t. XXXVI, s. 181–187.
Google Scholar

Kubów Piotr. 1977. Brzeg, ul. Polska, woj. opolskie, [w:] Informator Archeologiczny. Badania rok 1976, Warszawa, s. 258–259.
Google Scholar

Marciniak-Kajzer Anna. 2011. Średniowieczny dwór rycerski w Polsce. Wizerunek archeologiczny, Łódź.
Google Scholar

Maśliński Michał. 1963. Tradycyjne techniki obróbki drewna na północnym pograniczu Łysogór, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, nr LIII, Prace Etnograficzne, z. 1, s. 83–115.
Google Scholar

Milewski Antoni. 1970. Materiały i wyroby z drewna. Poradnik zaopatrzeniowca branżysty, Warszawa.
Google Scholar

Miścicki Maciej. 2017. Wyroby i produkcja przedmiotów metalowych w późnośredniowiecznym Pucku, [w:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, red. M. Starski, Warszawa, s. 193–238.
Google Scholar

Moszyński Kazimierz. 1929. Kultura ludowa Słowian, cz. 1, Kultura materjalna, Kraków.
Google Scholar

Nadolski Andrzej. 1985. Gródek w Plemiętach. Wprowadzenie w problematykę, [w:] Plemięta. Średniowieczny gródek w ziemi chełmińskiej, red. A. Nadolski, Warszawa–Poznań–Toruń, s. 5–15.
Google Scholar

Nowicki Aleksander. 1913. Użytkowanie lasów (technologia leśna). Podręcznik dla właścicieli lasów i leśników podług najlepszych źródeł i praktyki własnej, Kraków.
Google Scholar

Orynżyna Janina. 1938. Przemysł ludowy w Polsce, Warszawa.
Google Scholar

Petercsák Tivadar. 1984. Az erdő haszna, [w:] Répáshuta. Egy szlovák falu a Bükkben, red. J. Szabadfalvi, Gy. Viga, Miskolc, s. 75–96.
Google Scholar

Phleps Hermann.1942. Holzbaukunst. Der Blockbau, Karlsruhe.
Google Scholar

Pilarski Stanisław. 1972. Ośrodek gonciarski w Krzyżowej Dolinie, powiat Opole, „Opolski Rocznik Muzealny”, t. V, nr 1, s. 167–178.
Google Scholar

Piprek Jan, Ippoldt Juliusz. 1994. Wielki słownik niemiecko-polski z suplementem, t. 1: A–K, t. 2: L–Z, Warszawa.
Google Scholar

Pokropek Marian. 2019. Etnografia. Materialna kultura ludowa Polski na tle porównawczym, Warszawa.
Google Scholar

Poliński Dariusz. 1998. Wieldządz, st. 1., gm. Płużnica, woj. toruńskie, AZP 33–45/88, [w:] Informator Archeologiczny. Badania rok 1995, Warszawa, s. 109–110.
Google Scholar

Prusicka-Kołcon Ewa. 2001. Drugi sezon badań na tzw. gródku stożkowatym w Gozdowie, stan. 1, pow. Hrubieszów, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, t. VI, s. 142–145.
Google Scholar

Prusicka-Kołcon Ewa. 2012. Gozdów, st. 1, gm. Werbkowice, woj. lubelskie, AZP 87-93/1, „Informator Archeologiczny”. Badania 2000, s. 230.
Google Scholar

Przewodnik. 1876. Przewodnik dla leśniczych. Zbiór wiadomości z gospodarstwa lasowego i odnośnych nauk pomocniczych dla użytku właścicieli lasów i poświęcających się zawodowi leśnemu, t. I: Wiadomości pomocnicze z rycinami w tekście i tablicami z nauki o owadach, Lwów.
Google Scholar

Šenfeldová Helena. 2021. Tradiční techniky zdobení dřevěných předmětů 1. díl — výzdoba rytím, https://www.stavba-profi.cz/2021/02/09/tradicni-techniky-zdobeni-drevenych-predmetu-1/ (dostęp 25.10.2022).
Google Scholar

Skuza Zbigniew Adam. 2006. Ginące zawody w Polsce, Warszawa.
Google Scholar

Słownik. 1993. Słownik naukowo-techniczny niemiecko-polski A–Z, red. M. Sokołowska, A. Bender, K. Żak, Warszawa.
Google Scholar

Štajnochr Vitězslav. 1983a. Tesařské hoblíky, nástroje tesařské technologie, „Muzejní a vlastivědná práce”, R. 21 (91), nr 3, s. 152–173.
Google Scholar

Štajnochr Vitězslav. 1983b. Tesařské hoblíky, nástroje tesařské technologie (dokončení), „Muzejní a vlastivědná práce”, R. 21 (91), nr 4, s. 216–237.
Google Scholar

Starski Michał. 2015. Rynek miasta lokacyjnego w Pucku w świetle badań archeologicznych, Warszawa.
Google Scholar

Starý František. 1925. Zaniklá výroba šindele, kolomazi a dřevěného uhlí, „Český lid”, R. 25, nr 3, s. 99–105.
Google Scholar

Strzelecki Henryk. 1876. Przewodnik dla leśniczych. Zbiór wiadomości z gospodarstwa lasowego i odnośnych nauk pomocniczych dla użytku właścicieli lasów i poświęcających się zawodowi leśnemu, t. II: Gospodarstwo lasowe, Lwów.
Google Scholar

Stülpnagel Karl Heinrich von. 2000. Die gotischen Truhen der Lüneburger Heideklöster. Entstehung — Konstruktion — Gestaltung, Quellen und Studien zur Regionalgeschichte Niedersachsens, t. 6, Cloppenburg.
Google Scholar

Szacki Piotr. 1981. Ludowa wytwórczość rękodzielnicza. Przewodnik po wystawie, Warszawa.
Google Scholar

Thieriot Albert. 1856. Technologia leśna czyli nauka korzystnego użycia drzewa i produktów leśnych, Kraków–Warszawa.
Google Scholar

Wysocka Irena. 2001. Wyroby drewniane. Produkcja i dystrybucja, [w:] Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych, cz. 1, Wratislavia Antiqua, t. 3, red. C. Buśko, Wrocław, s. 147–208.
Google Scholar

Zabiela Gintautas, Bukantaitė Vita, Čėsna Žilvinas, Kraniauskas Rokas, Ubis Edvinas. 2011. Klaipėdos pilies pietinė dalis ir kurtinos, [w:] Archeologiniai tyrinėjimai Lietuvoje 2010 metais, Vilnius, s. 199–210.
Google Scholar

Zaitz Emil. 2006. Sprawozdanie z badań archeologicznych prowadzonych w Krakowie w 2004 r., przy przebudowie nawierzchni płyty Rynku Głównego po zachodniej stronie Sukiennic, „Materiały Archeologiczne”, t. XXXVI, s. 79–142.
Google Scholar

Zajonc Juraj. 2014–2022. Šindliarstvo, [w:] Elektronická encyklopédia. Tradičná ľudová kultura Slovenska slovom a obrazom, https://www.ludovakultura.sk/polozka-encyklopedie/sindliarstvo/ (dostęp 21.10.2022).
Google Scholar