Średniowieczny nutownik. Narzędzie do żłobienia w drewnie z badań archeologicznych w Elblągu
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.4.001Słowa kluczowe:
archeologia, etnografia, późne średniowiecze, Elbląg, obróbka drewnaAbstrakt
Autor skupia się na wyjaśnieniu sposobu posługiwania się i funkcji żelazno-drewnianego zabytku znalezionego podczas badań archeologicznych zaplecza parceli miejskiej na Starym Mieście w Elblągu. Przedmiot datowany jest na lata czterdzieste XIII w. Odszukanie analogicznych zabytków archeologicznych, ale także sięgnięcie po inne kategorie źródeł, w tym etnograficzne oraz ikonograficzne, pozwoliło ustalić, że jest to narzędzie do żłobienia w drewnie. Wykonywane nim były długie, stosunkowo wąskie i niezbyt głębokie żłobki, przede wszystkim w gontach.
Pobrania
Bibliografia
Bagniewski Zbigniew, Kubów Piotr. 1977. Średniowieczny młyn wodny z Ptakowic na Dolnym Śląsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXV, nr 1, s. 3–30.
Barnycz-Gupieniec Romana. 1959. Naczynia drewniane z Gdańska w X–XIII wieku, Łódź.
Boguwolski Ryszard, Kola Andrzej, Wilke Gerard. 2005. Plemięta. Wieżowa siedziba rycerska z XIV–XV wieku w ziemi chełmińskiej (Ein Rittersitz auf einem Turmhügel des 14./15. Jahrhunderts im Kulmerland), Grudziądz.
Bojęś-Białasik Anna, Zaitz Michał. 2011. Kramy drewniane odkryte w 2004 roku po zachodniej stronie Sukiennic na Rynku Głównym w Krakowie, „Czasopismo Techniczne”, R. 108, Architektura, z. 7-A (23), s. 99–118.
Brylak Maria. 1965. Zajęcia pozarolnicze ludności łemkowskiej, [w:] Nad rzeką Ropą. Zarys kultury ludowej powiatu gorlickiego, red. R. Reinfuss, Kraków, s. 149–174.
Csilléry Klára K. 1982. Vésett díszítés, metszett díszítmény, [w:] Magyar néprajzi lexicon, t. 5: Szé–Zs, red. Gy. Ortutay, Budapest, wersja cyfrowa: https://www.arcanum.hu/en/onlinekiadvanyok/Lexikonok-magyar-neprajzi-lexikon-71DCC/v-74097/vesett-diszites-metszett-diszitmeny-74182/ (dostęp 02.03.2020).
Chodera Jan, Kubica Stefan. 2000. Podręczny słownik niemiecko-polski, Warszawa.
Czaja Roman, Nawrolski Tadeusz. 1993. Pierwotny Elbląg, [w:] Historia Elbląga, t. I (do 1466), red. S. Gierszewski, A. Groth, Gdańsk, s. 60–130.
Dekowski Jan Piotr. 1960. Las w życiu Borusów sieradzkich, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”, Seria Etnograficzna, nr 3, s. 139–174.
Drda Miloš. 1978. Soubor nálezů ze Sezimova Ústí, „Husitský Tábor. Sborník Muzea husitského revolučního hnutí”, t. 1, s. 7–44.
Engel Alexander von. 1907. Österreichs Holz-Industrie und Holzhandel, t. I, Wien.
Francke Czesław. 1993. Wstępne wyniki badań zamku Szczerba w Gniewoszowie, gmina Międzylesie, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. XXXIV, s. 339–366.
Galewski Wiesław, Korzeniowski Aleksander. 1958. Atlas najważniejszych gatunków drewna, Warszawa.
Gawron Walenty. 1967. Stara Wieś, [w:] Materiały etnograficzne z powiatu limanowskiego, z. 1, Archiwum Etnograficzne, nr 30, red. P. Kaleciak, Wrocław, s. 28–49.
Gloger Zygmunt. 1909. Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, t. II, Warszawa.
Haáz Ferenc. 1942. Udvarhelyszéki famesterségek, Kolozsvár.
Heurich Jan. 1874. Przewodnik dla cieśli, obejmujący cały zakres ciesielstwa. Z 299 drzeworytami w tekście. Podług najlepszych dzieł obcych, z zastosowaniem się do potrzeb i zwyczajów krajowych, Warszawa.
Janotka Miroslav. 1963. Příprava a užití štípaného dřeva v tradiční výrobě (Úvod do problematiky), „Český lid”, R. 50, nr 3, s. 152–163.
Janse Herman. 1989. Houtenkappen in Nederland 1000–1940, Delft–Zeist; wersja cyfrowa: http://www.dbnl.org/tekst/jans353hout01_01/colofon.php (dostęp 24.12.2019).
Janse Herman. 1990. Vlotmerken, „Restauratievademecum”, RV blad Merk op hout, nr 3, s. 1–2; wersja cyfrowa: https://docplayer.nl/3207542-Timmermansmerk-carpenter-s.html (dostęp 25.11.2019).
Kochan Šimon. 2011. Dřevěné středověké artefakty z Jihlavy, http://www.archeologie.ji.cz/dreveneartefakty/skup.html#_Toc293737944 (dostęp 11.02.2019).
Kochan Šimon. 2012. Dřevěné středověké artefakty z Jihlavy, „Archaeologia historica”, R. 37, nr 2, s. 767–795.
Kola Andrzej. 1985. Narzędzia do obróbki drewna z grodziska w Plemiętach, [w:] Plemięta. Średniowieczny gródek w Ziemi Chełmińskiej, red. A. Nadolski, Warszawa–Poznań–Toruń, s. 149–157.
Kozłowska Krystyna. 1998. Sprawozdanie z ratowniczych badań archeologicznych przy ulicy Rzeźniczej w Raciborzu, województwo katowickie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1995 roku, red. E. Tomczak, Katowice, s. 102–109.
Krajíc Rudolf i in. 1998. Dům pasíře Prokopa v Táboře (Archeologický výzkum odpadni jímky v domě čp. 220), Tábor.
Krajíc Rudolf. 2003a. Kovárna v Sezimově Ústí a analýza výrobků ze železa, cz. I, Sezimovo Ústí. Archeologie středověkého poddanského města, t. 3, red. R. Krajíc, Praha–Sezimovo Ústí–Tábor.
Krajíc Rudolf. 2003b. Tabulky s lokalizací a metrickými hodnotami želez ze Sezimova Ústí. Kresebná a fotografická dokumentace, [w:] Krajíc Rudolf, Kovárna v Sezimově Ústí a analýza výrobků ze železa, cz. II, Sezimovo Ústí. Archeologie středověkého poddanského města, t. 3, red. R. Krajíc, Praha–Sezimovo Ústí–Tábor, s. 3–172.
Krąpiec Marek, Szychowska-Krąpiec Elżbieta, Danek Małgorzata, Kłusek Marzena. 2006. Analiza dendrochronologiczna drewna pozyskanego w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych w Krakowie na Rynku Głównym po zachodniej stronie Sukiennic, „Materiały Archeologiczne”, t. XXXVI, s. 181–187.
Kubów Piotr. 1977. Brzeg, ul. Polska, woj. opolskie, [w:] Informator Archeologiczny. Badania rok 1976, Warszawa, s. 258–259.
Marciniak-Kajzer Anna. 2011. Średniowieczny dwór rycerski w Polsce. Wizerunek archeologiczny, Łódź.
Maśliński Michał. 1963. Tradycyjne techniki obróbki drewna na północnym pograniczu Łysogór, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, nr LIII, Prace Etnograficzne, z. 1, s. 83–115.
Milewski Antoni. 1970. Materiały i wyroby z drewna. Poradnik zaopatrzeniowca branżysty, Warszawa.
Miścicki Maciej. 2017. Wyroby i produkcja przedmiotów metalowych w późnośredniowiecznym Pucku, [w:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, red. M. Starski, Warszawa, s. 193–238.
Moszyński Kazimierz. 1929. Kultura ludowa Słowian, cz. 1, Kultura materjalna, Kraków.
Nadolski Andrzej. 1985. Gródek w Plemiętach. Wprowadzenie w problematykę, [w:] Plemięta. Średniowieczny gródek w ziemi chełmińskiej, red. A. Nadolski, Warszawa–Poznań–Toruń, s. 5–15.
Nowicki Aleksander. 1913. Użytkowanie lasów (technologia leśna). Podręcznik dla właścicieli lasów i leśników podług najlepszych źródeł i praktyki własnej, Kraków.
Orynżyna Janina. 1938. Przemysł ludowy w Polsce, Warszawa.
Petercsák Tivadar. 1984. Az erdő haszna, [w:] Répáshuta. Egy szlovák falu a Bükkben, red. J. Szabadfalvi, Gy. Viga, Miskolc, s. 75–96.
Phleps Hermann.1942. Holzbaukunst. Der Blockbau, Karlsruhe.
Pilarski Stanisław. 1972. Ośrodek gonciarski w Krzyżowej Dolinie, powiat Opole, „Opolski Rocznik Muzealny”, t. V, nr 1, s. 167–178.
Piprek Jan, Ippoldt Juliusz. 1994. Wielki słownik niemiecko-polski z suplementem, t. 1: A–K, t. 2: L–Z, Warszawa.
Pokropek Marian. 2019. Etnografia. Materialna kultura ludowa Polski na tle porównawczym, Warszawa.
Poliński Dariusz. 1998. Wieldządz, st. 1., gm. Płużnica, woj. toruńskie, AZP 33–45/88, [w:] Informator Archeologiczny. Badania rok 1995, Warszawa, s. 109–110.
Prusicka-Kołcon Ewa. 2001. Drugi sezon badań na tzw. gródku stożkowatym w Gozdowie, stan. 1, pow. Hrubieszów, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, t. VI, s. 142–145.
Prusicka-Kołcon Ewa. 2012. Gozdów, st. 1, gm. Werbkowice, woj. lubelskie, AZP 87-93/1, „Informator Archeologiczny”. Badania 2000, s. 230.
Przewodnik. 1876. Przewodnik dla leśniczych. Zbiór wiadomości z gospodarstwa lasowego i odnośnych nauk pomocniczych dla użytku właścicieli lasów i poświęcających się zawodowi leśnemu, t. I: Wiadomości pomocnicze z rycinami w tekście i tablicami z nauki o owadach, Lwów.
Šenfeldová Helena. 2021. Tradiční techniky zdobení dřevěných předmětů 1. díl — výzdoba rytím, https://www.stavba-profi.cz/2021/02/09/tradicni-techniky-zdobeni-drevenych-predmetu-1/ (dostęp 25.10.2022).
Skuza Zbigniew Adam. 2006. Ginące zawody w Polsce, Warszawa.
Słownik. 1993. Słownik naukowo-techniczny niemiecko-polski A–Z, red. M. Sokołowska, A. Bender, K. Żak, Warszawa.
Štajnochr Vitězslav. 1983a. Tesařské hoblíky, nástroje tesařské technologie, „Muzejní a vlastivědná práce”, R. 21 (91), nr 3, s. 152–173.
Štajnochr Vitězslav. 1983b. Tesařské hoblíky, nástroje tesařské technologie (dokončení), „Muzejní a vlastivědná práce”, R. 21 (91), nr 4, s. 216–237.
Starski Michał. 2015. Rynek miasta lokacyjnego w Pucku w świetle badań archeologicznych, Warszawa.
Starý František. 1925. Zaniklá výroba šindele, kolomazi a dřevěného uhlí, „Český lid”, R. 25, nr 3, s. 99–105.
Strzelecki Henryk. 1876. Przewodnik dla leśniczych. Zbiór wiadomości z gospodarstwa lasowego i odnośnych nauk pomocniczych dla użytku właścicieli lasów i poświęcających się zawodowi leśnemu, t. II: Gospodarstwo lasowe, Lwów.
Stülpnagel Karl Heinrich von. 2000. Die gotischen Truhen der Lüneburger Heideklöster. Entstehung — Konstruktion — Gestaltung, Quellen und Studien zur Regionalgeschichte Niedersachsens, t. 6, Cloppenburg.
Szacki Piotr. 1981. Ludowa wytwórczość rękodzielnicza. Przewodnik po wystawie, Warszawa.
Thieriot Albert. 1856. Technologia leśna czyli nauka korzystnego użycia drzewa i produktów leśnych, Kraków–Warszawa.
Wysocka Irena. 2001. Wyroby drewniane. Produkcja i dystrybucja, [w:] Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych, cz. 1, Wratislavia Antiqua, t. 3, red. C. Buśko, Wrocław, s. 147–208.
Zabiela Gintautas, Bukantaitė Vita, Čėsna Žilvinas, Kraniauskas Rokas, Ubis Edvinas. 2011. Klaipėdos pilies pietinė dalis ir kurtinos, [w:] Archeologiniai tyrinėjimai Lietuvoje 2010 metais, Vilnius, s. 199–210.
Zaitz Emil. 2006. Sprawozdanie z badań archeologicznych prowadzonych w Krakowie w 2004 r., przy przebudowie nawierzchni płyty Rynku Głównego po zachodniej stronie Sukiennic, „Materiały Archeologiczne”, t. XXXVI, s. 79–142.
Zajonc Juraj. 2014–2022. Šindliarstvo, [w:] Elektronická encyklopédia. Tradičná ľudová kultura Slovenska slovom a obrazom, https://www.ludovakultura.sk/polozka-encyklopedie/sindliarstvo/ (dostęp 21.10.2022).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
