Wiejskie przymiarki (napłatki) na Śląsku w XIII–XIV wieku — propozycja typologii i wybrane zagadnienia szczegółowe

Krzysztof Fokt; Maria Legut-Pintal

doi:10.23858/KHKM72.2024.2.001

Opublikowane: 2024-07-21

Tom 72 Nr 2 (2024)

Wiejskie przymiarki (napłatki) na Śląsku w XIII–XIV wieku — propozycja typologii i wybrane zagadnienia szczegółowe

Krzysztof Fokt , Maria Legut-Pintal

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.2.001

Abstrakt

Celem tekstu jest usystematyzowanie i uzupełnienie wiedzy na temat wiejskich przymiarków (namiarków, zbytków, napłatków), czyli działek gruntu wymierzanych poza podstawowym areałem pól poszczególnych miejscowości, na podstawie publikowanych dokumentów śląskich z XIII i XIV w. Omówiono szczegółowo sposoby powstawania przymiarków poprzez pomiary i przewłaszczenia działek. Zwrócono uwagę na ich status prawny, dewolucję do dominiów, biskupie roszczenia do pobierania z nich dziesięciny, a także powody, które mogły skłaniać podmioty sprawujące władztwo gruntowe do kwalifikowania gruntów jako przymiarków. Dzięki zachowanym mapom dla wsi Pakosławice i Górzec udało się też skonfrontować dane z dokumentów średniowiecznych z topografią i rozmierzeniem tych miejscowości przed przeprowadzeniem separacji i nowego podziału pól w latach dwudziestych XIX w.

Słowa kluczowe:

Śląsk, średniowiecze, wieś, rozmierzenie, prawo

Inne teksty tego samego autora

Maria Legut-Pintal , Anna Kubicka-Sowińska, Zastosowanie metod analizy modularnej i cosine quantogram w analizie sposobu rozmierzenia siedlisk regularnych wsi z nawsiem (typu Angerdorf) , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 69 Nr 2 (2021)

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Fokt, K., & Legut-Pintal, M. (2024). Wiejskie przymiarki (napłatki) na Śląsku w XIII–XIV wieku — propozycja typologii i wybrane zagadnienia szczegółowe. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 72(2), 155–170. https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.2.001

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Adamska Dagmara. 2019. Wieś — miasteczko — miasto. Średniowieczne osadnictwo w dorzeczu górnej i środkowej Oławy, Łomianki.
Google Scholar

Brümmer Ulrich. 1892. Das Vermessungsrecht (jus mensurationis), „Jahrbücher des Vereins für Mecklenburgische Geschichte und Altertumskunde”, 57, s. 322–349.
Google Scholar

Burszta Józef. 1958. Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej. O tworzeniu się krajobrazu osadniczego ziem polskich i rozplanowań wsi, Wrocław.
Google Scholar

Cerman Markus. 2005. Unterbäuerliche Schichten in ländlichen Gesellschaften des spätmittelalterlichen östlichen Mitteleuropa, „Bohemia”, 46, 2, s. 373–401, https://doi.org/10.18447/BoZ-2005-3036
Google Scholar

Codex. 1954. Codex Iuris Municipalis regni Bohemiae, 4, 1, Privilegia non Regalium civitatum provincialium Regni Bohemiae annorum 1232–1452, red. A. Haas, Praha.
Google Scholar

Domański Józef. 1983. Z problematyki badań zanikłych osad na Śląsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 31, 3, s. 317–333.
Google Scholar

Domański Józef. 1999. Zaginione osady na Śląsku. Uwagi metodyczne, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 54, 1, s. 19–35.
Google Scholar

Dziewulski Władysław. 1963. W sprawie nowego zarysu historii Śląska [...], „Przegląd Historyczny”, 54, 1, s. 93–107.
Google Scholar

Eistert Karl. 1931. Die Schlesische Siedlungsformen-Forschung, „Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven”, Neue Folge, 7, 4, s. 420–458.
Google Scholar

Fokt Krzysztof, Klír Tomáš. 2024. The right of re-measurement of settlements in the Middle Ages in the light of the legal practice of Bohemia and Silesia in the 13th and 14th centuries, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Germanistische Abteilung”, 141 (w druku). DOI: https://doi.org/10.1515/zrgg-2024-0014
Google Scholar

Graus František. 1957. Dějiny venkovského lidu v Čechách v době předhusitské, 2, Od poloviny 13. století do roku 1419, Praha.
Google Scholar

Golachowski Stefan. 1969. Studia nad miastami i wsiami śląskimi, Wrocław–Opole.
Google Scholar

Historia. 1960. Historia Śląska, red. K. Maleczyński, 1, Do roku 1763, 1, Do połowy XIV w., oprac. W. Hołubowiсz, K. Maleczyński, Wrocław.
Google Scholar

Hoffmann Richard C. 1989. Land, Liberties, and Lordship in a Late Medieval Countryside. Agrarian Structures and Change in the Duchy of Wrocław, Philadelphia. DOI: https://doi.org/10.9783/9781512816969
Google Scholar

Irgang Winfried. 2007. Elemente der deutschen Sprache im Schlesischen Urkundenbuch, [w:] Irgang Winfried, Schlesien im Mittelalter. Siedlung — Kirche — Urkunden. Ausgewählte Aufsätze, red. N. Kersken, J. Warmbrunn, Marburg, s. 481–494.
Google Scholar

Kaindl Raimund Friedrich. 1907. Geschichte der Deutschen in den Karpathenländern, 1, Geschichte der Deutschen in Galizien bis 1772, Gotha.
Google Scholar

Kastner August. 1852. Diplomata Nissensia antiquiora, „Jahresbericht des Königlichen Katholischen Gymnasiums zu Neisse”, 1851/1852, s. 1–30.
Google Scholar

Kiełczewska-Zaleska Maria. 1972. Geografia osadnictwa. Zarys problematyki, Warszawa.
Google Scholar

Kodeks. 1877. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski […], 1, Poznań.
Google Scholar

Kozaczewski Tadeusz. 1994. Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, 29, Wrocław.
Google Scholar

Krause Walter. 1929. Zu den Flurnamen: „Neue Welt”, „Überschar”, „Zbytki”, „Nomiarki” und „Naplatki”, „Der Oberschlesier”, 11, 9, s. 634–636.
Google Scholar

Krause Walter. 1930. Zur Flurnamenforschung, „Der Oberschlesier”, 12, 5, s. 404–407.
Google Scholar

Landbuch. 1843. Das Landbuch des Fürstenthums Breslau, wyd. G.A. Stenzel, [w:] Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur im Jahre 1842, Breslau, s. 48–141.
Google Scholar

Landbuch. 2000–2007. Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, wyd. T. Jurek, 2–3, Poznań.
Google Scholar

Liber. 1889. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, wyd. H. Markgraf, J.W. Schulte, Codex diplomaticus Silesiae, 14, Breslau.
Google Scholar

Moepert Adolf. 1935. Die Ortsnamen des Kreises Neumarkt, Breslau.
Google Scholar

Nowosielska-Sobel Joanna, Strauchold Grzegorz, Wiszewski Przemysław. [2015]. Gmina Świerzawa. Atlas materiałów i źródeł historycznych, Historia obok. Studia z dziejów lokalnych, 2, red. P. Wiszewski, Wrocław.
Google Scholar

Nowosielska-Sobel Joanna, Tyszkiewicz Jakub, Wiszewski Przemysław. 2019. Między panem, opatem i... autostradą. Dzieje gminy Kostomłoty, Historia obok. Studia z dziejów lokalnych, 12, red. P. Wiszewski, Wrocław.
Google Scholar

Regesta. 1892. Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, 4, Annorum 1333–1346, wyd. J. Emler, Praha.
Google Scholar

Regesten. 1892–1925. Regesten zur Schlesischen Geschichte, 4–8, wyd. K. Wutke i in., Codex diplomaticus Silesiae, 16, 18, 22, 29–30, Breslau.
Google Scholar

Regesty. 1975–1992. Regesty śląskie, wyd. W. Korta, 1–5, Wrocław.
Google Scholar

Schlenger Herbert. 1930. Formen ländlicher Siedlungen in Schlesien. Beiträge zur Morphologie der schlesischen Kulturlandschaft, Veröffentlichungen der Schlesischen Gesellschaft für Erdkunde E. V. Geographischen Instituts der Universität Breslau, 10, Breslau.
Google Scholar

Schlesisches Urkundenbuch. 1963–1998. Schlesisches Urkundenbuch, 1–6, red. H. Appelt, J.J. Menzel, Köln.
Google Scholar

Słownik etymologiczny. 1997. Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, 8, red. S. Sochacka, Opole.
Google Scholar

Słownik staropolski. 1975. Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk i in., 7, 4 (44), Wrocław.
Google Scholar

Słownik XVI. 2009. Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, 33, red. K. Wilczewska, L. Woronczakowa, Warszawa.
Google Scholar

Stamm Edward. 1936. Miary powierzchni w dawnej Polsce, Kraków.
Google Scholar

Szewczyk Janina. 1968. Włóka — pojęcie i termin na tle innych średniowiecznych jednostek pomiaru ziemi, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 67, Warszawa.
Google Scholar

Szulc Halina. 1968. Typy wsi Śląska Opolskiego na początku XIX wieku i ich geneza, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 66, Warszawa.
Google Scholar

Szulc Halina. 1988. Morfogenetyczne typy osiedli wiejskich na Pomorzu Zachodnim, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 149, Wrocław.
Google Scholar

Szulc Halina. 1995. Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 163, Wrocław.
Google Scholar

Szurowa Bogumiła. 1998. Zmiany układu przestrzennego wsi kieleckiej od XIII do połowy XX wieku, Kielce.
Google Scholar

Świechowski Zygmunt. 2009. Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa.
Google Scholar

Tzschoppe Gustav Adolf, Stenzel Gustav Adolf. 1832. Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Städte und der Einführung und Verbreitung Deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Ober-Lausitz, Hamburg.
Google Scholar

Urkunden. 1857. Urkunden des Klosters Czarnowanz, wyd. W. Wattenbach, Codex diplomaticus Silesiae, 1, Breslau.
Google Scholar

Urkunden. 1859. Urkunden der Klöster Rauden und Himmelwitz, der Dominicaner und der Dominicanerinnen in der Stadt Ratibor, wyd. W. Wattenbach, Codex diplomaticus Silesiae, 2, Breslau.
Google Scholar

Urkunden. 1863. Urkunden Schlesischer Dörfer, zur Geschichte der ländlichen Verhältnisse und der Flureintheilung insbesondere, wyd. A. Meitzen, Codex diplomaticus Silesiae, 4, Breslau.
Google Scholar

Urkundenbuch Liegnitz. 1866. Urkunden-Buch der Stadt Liegnitz und ihres Weichbildes bis zumJahre 1455, wyd. F.W. Schirrmacher, Liegnitz.
Google Scholar

Urkundensammlung Oels. 1883. Urkundensammlung zur Geschichte des Fürstenthums Oels bis zum Aussterben der Piastischen Herzogslinie, wyd. W. Haeusler, Breslau.
Google Scholar

Wiszewski Przemysław. 2015. Świat na pograniczu. Dzieje Lubawki i okolic do 1810 r., Wrocław.
Google Scholar

Zagożdżon Antoni. 1988. Sieć osadnicza, zmienność i trwałość. Prawidłowość i logika a przypadkowość przemian dawnych i współczesnych, [w:] Procesy urbanizacji i przekształcenia miast w Polsce, red. B. Jałowiecki, E. Kaltenberg-Kwiatkowska, Wrocław, s. 57–74.
Google Scholar

Zbiór. 1962. Zbiór dokumentów małopolskich, 1, oprac. S. Kuraś, Wrocław.
Google Scholar