Rural excesses in Silesia in the thirteenth and fourteenth centuries — proposed typology and selected problems
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.2.001Keywords:
Middle Ages, village, measurement, law, SilesiaAbstract
The aim of the paper is to systematise and complement knowledge about so-called excesses (Polish: przymiarki, namiarki, zbytki, napłatki, German: Überschar), which
were additional parcels of land admeasured beyond the area of peasants’ fiefs. It is based on the analysis of published Silesian written sources from the thirteenth and
fourteenth centuries. The ways of creating the excesses, like the measurements and alienations of plots, were discussed in detail. Attention was also paid to the legal status of those plots, their devolution to dominions, episcopal claims to tithes from them, as well as reasons that might have made landlords qualify particular pieces of land as excesses. For two Silesian villages (Pakosławice and Górzec), preserved maps allowed to confront the data from mediaeval documents with their topography and admeasurement before the separation and new division of fields in the 1820s.
Downloads
References
Adamska Dagmara. 2019. Wieś — miasteczko — miasto. Średniowieczne osadnictwo w dorzeczu górnej i środkowej Oławy, Łomianki.
Brümmer Ulrich. 1892. Das Vermessungsrecht (jus mensurationis), „Jahrbücher des Vereins für Mecklenburgische Geschichte und Altertumskunde”, 57, s. 322–349.
Burszta Józef. 1958. Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej. O tworzeniu się krajobrazu osadniczego ziem polskich i rozplanowań wsi, Wrocław.
Cerman Markus. 2005. Unterbäuerliche Schichten in ländlichen Gesellschaften des spätmittelalterlichen östlichen Mitteleuropa, „Bohemia”, 46, 2, s. 373–401, https://doi.org/10.18447/BoZ-2005-3036
Codex. 1954. Codex Iuris Municipalis regni Bohemiae, 4, 1, Privilegia non Regalium civitatum provincialium Regni Bohemiae annorum 1232–1452, red. A. Haas, Praha.
Domański Józef. 1983. Z problematyki badań zanikłych osad na Śląsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 31, 3, s. 317–333.
Domański Józef. 1999. Zaginione osady na Śląsku. Uwagi metodyczne, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 54, 1, s. 19–35.
Dziewulski Władysław. 1963. W sprawie nowego zarysu historii Śląska [...], „Przegląd Historyczny”, 54, 1, s. 93–107.
Eistert Karl. 1931. Die Schlesische Siedlungsformen-Forschung, „Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven”, Neue Folge, 7, 4, s. 420–458.
Fokt Krzysztof, Klír Tomáš. 2024. The right of re-measurement of settlements in the Middle Ages in the light of the legal practice of Bohemia and Silesia in the 13th and 14th centuries, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Germanistische Abteilung”, 141 (w druku).
Graus František. 1957. Dějiny venkovského lidu v Čechách v době předhusitské, 2, Od poloviny 13. století do roku 1419, Praha.
Golachowski Stefan. 1969. Studia nad miastami i wsiami śląskimi, Wrocław–Opole.
Historia. 1960. Historia Śląska, red. K. Maleczyński, 1, Do roku 1763, 1, Do połowy XIV w., oprac. W. Hołubowiсz, K. Maleczyński, Wrocław.
Hoffmann Richard C. 1989. Land, Liberties, and Lordship in a Late Medieval Countryside. Agrarian Structures and Change in the Duchy of Wrocław, Philadelphia.
Irgang Winfried. 2007. Elemente der deutschen Sprache im Schlesischen Urkundenbuch, [w:] Irgang Winfried, Schlesien im Mittelalter. Siedlung — Kirche — Urkunden. Ausgewählte Aufsätze, red. N. Kersken, J. Warmbrunn, Marburg, s. 481–494.
Kaindl Raimund Friedrich. 1907. Geschichte der Deutschen in den Karpathenländern, 1, Geschichte der Deutschen in Galizien bis 1772, Gotha.
Kastner August. 1852. Diplomata Nissensia antiquiora, „Jahresbericht des Königlichen Katholischen Gymnasiums zu Neisse”, 1851/1852, s. 1–30.
Kiełczewska-Zaleska Maria. 1972. Geografia osadnictwa. Zarys problematyki, Warszawa.
Kodeks. 1877. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski […], 1, Poznań.
Kozaczewski Tadeusz. 1994. Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, 29, Wrocław.
Krause Walter. 1929. Zu den Flurnamen: „Neue Welt”, „Überschar”, „Zbytki”, „Nomiarki” und „Naplatki”, „Der Oberschlesier”, 11, 9, s. 634–636.
Krause Walter. 1930. Zur Flurnamenforschung, „Der Oberschlesier”, 12, 5, s. 404–407.
Landbuch. 1843. Das Landbuch des Fürstenthums Breslau, wyd. G.A. Stenzel, [w:] Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur im Jahre 1842, Breslau, s. 48–141.
Landbuch. 2000–2007. Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, wyd. T. Jurek, 2–3, Poznań.
Liber. 1889. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, wyd. H. Markgraf, J.W. Schulte, Codex diplomaticus Silesiae, 14, Breslau.
Moepert Adolf. 1935. Die Ortsnamen des Kreises Neumarkt, Breslau.
Nowosielska-Sobel Joanna, Strauchold Grzegorz, Wiszewski Przemysław. [2015]. Gmina Świerzawa. Atlas materiałów i źródeł historycznych, Historia obok. Studia z dziejów lokalnych, 2, red. P. Wiszewski, Wrocław.
Nowosielska-Sobel Joanna, Tyszkiewicz Jakub, Wiszewski Przemysław. 2019. Między panem, opatem i... autostradą. Dzieje gminy Kostomłoty, Historia obok. Studia z dziejów lokalnych, 12, red. P. Wiszewski, Wrocław.
Regesta. 1892. Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, 4, Annorum 1333–1346, wyd. J. Emler, Praha.
Regesten. 1892–1925. Regesten zur Schlesischen Geschichte, 4–8, wyd. K. Wutke i in., Codex diplomaticus Silesiae, 16, 18, 22, 29–30, Breslau.
Regesty. 1975–1992. Regesty śląskie, wyd. W. Korta, 1–5, Wrocław.
Schlenger Herbert. 1930. Formen ländlicher Siedlungen in Schlesien. Beiträge zur Morphologie der schlesischen Kulturlandschaft, Veröffentlichungen der Schlesischen Gesellschaft für Erdkunde E. V. Geographischen Instituts der Universität Breslau, 10, Breslau.
Schlesisches Urkundenbuch. 1963–1998. Schlesisches Urkundenbuch, 1–6, red. H. Appelt, J.J. Menzel, Köln.
Słownik etymologiczny. 1997. Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, 8, red. S. Sochacka, Opole.
Słownik staropolski. 1975. Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk i in., 7, 4 (44), Wrocław.
Słownik XVI. 2009. Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, 33, red. K. Wilczewska, L. Woronczakowa, Warszawa.
Stamm Edward. 1936. Miary powierzchni w dawnej Polsce, Kraków.
Szewczyk Janina. 1968. Włóka — pojęcie i termin na tle innych średniowiecznych jednostek pomiaru ziemi, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 67, Warszawa.
Szulc Halina. 1968. Typy wsi Śląska Opolskiego na początku XIX wieku i ich geneza, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 66, Warszawa.
Szulc Halina. 1988. Morfogenetyczne typy osiedli wiejskich na Pomorzu Zachodnim, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 149, Wrocław.
Szulc Halina. 1995. Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 163, Wrocław.
Szurowa Bogumiła. 1998. Zmiany układu przestrzennego wsi kieleckiej od XIII do połowy XX wieku, Kielce.
Świechowski Zygmunt. 2009. Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa.
Tzschoppe Gustav Adolf, Stenzel Gustav Adolf. 1832. Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Städte und der Einführung und Verbreitung Deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Ober-Lausitz, Hamburg.
Urkunden. 1857. Urkunden des Klosters Czarnowanz, wyd. W. Wattenbach, Codex diplomaticus Silesiae, 1, Breslau.
Urkunden. 1859. Urkunden der Klöster Rauden und Himmelwitz, der Dominicaner und der Dominicanerinnen in der Stadt Ratibor, wyd. W. Wattenbach, Codex diplomaticus Silesiae, 2, Breslau.
Urkunden. 1863. Urkunden Schlesischer Dörfer, zur Geschichte der ländlichen Verhältnisse und der Flureintheilung insbesondere, wyd. A. Meitzen, Codex diplomaticus Silesiae, 4, Breslau.
Urkundenbuch Liegnitz. 1866. Urkunden-Buch der Stadt Liegnitz und ihres Weichbildes bis zumJahre 1455, wyd. F.W. Schirrmacher, Liegnitz.
Urkundensammlung Oels. 1883. Urkundensammlung zur Geschichte des Fürstenthums Oels bis zum Aussterben der Piastischen Herzogslinie, wyd. W. Haeusler, Breslau.
Wiszewski Przemysław. 2015. Świat na pograniczu. Dzieje Lubawki i okolic do 1810 r., Wrocław.
Zagożdżon Antoni. 1988. Sieć osadnicza, zmienność i trwałość. Prawidłowość i logika a przypadkowość przemian dawnych i współczesnych, [w:] Procesy urbanizacji i przekształcenia miast w Polsce, red. B. Jałowiecki, E. Kaltenberg-Kwiatkowska, Wrocław, s. 57–74.
Zbiór. 1962. Zbiór dokumentów małopolskich, 1, oprac. S. Kuraś, Wrocław.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Publication co-financed by the Ministry of Science and Higher Education under the program "Support for scientific journals 2019-2020"
