Wiejskie przymiarki (napłatki) na Śląsku w XIII–XIV wieku — propozycja typologii i wybrane zagadnienia szczegółowe
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.2.001Słowa kluczowe:
Śląsk, średniowiecze, wieś, rozmierzenie, prawoAbstrakt
Celem tekstu jest usystematyzowanie i uzupełnienie wiedzy na temat wiejskich przymiarków (namiarków, zbytków, napłatków), czyli działek gruntu wymierzanych poza podstawowym areałem pól poszczególnych miejscowości, na podstawie publikowanych dokumentów śląskich z XIII i XIV w. Omówiono szczegółowo sposoby powstawania przymiarków poprzez pomiary i przewłaszczenia działek. Zwrócono uwagę na ich status prawny, dewolucję do dominiów, biskupie roszczenia do pobierania z nich dziesięciny, a także powody, które mogły skłaniać podmioty sprawujące władztwo gruntowe do kwalifikowania gruntów jako przymiarków. Dzięki zachowanym mapom dla wsi Pakosławice i Górzec udało się też skonfrontować dane z dokumentów średniowiecznych z topografią i rozmierzeniem tych miejscowości przed przeprowadzeniem separacji i nowego podziału pól w latach dwudziestych XIX w.
Pobrania
Bibliografia
Adamska Dagmara. 2019. Wieś — miasteczko — miasto. Średniowieczne osadnictwo w dorzeczu górnej i środkowej Oławy, Łomianki.
Brümmer Ulrich. 1892. Das Vermessungsrecht (jus mensurationis), „Jahrbücher des Vereins für Mecklenburgische Geschichte und Altertumskunde”, 57, s. 322–349.
Burszta Józef. 1958. Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej. O tworzeniu się krajobrazu osadniczego ziem polskich i rozplanowań wsi, Wrocław.
Cerman Markus. 2005. Unterbäuerliche Schichten in ländlichen Gesellschaften des spätmittelalterlichen östlichen Mitteleuropa, „Bohemia”, 46, 2, s. 373–401, https://doi.org/10.18447/BoZ-2005-3036
Codex. 1954. Codex Iuris Municipalis regni Bohemiae, 4, 1, Privilegia non Regalium civitatum provincialium Regni Bohemiae annorum 1232–1452, red. A. Haas, Praha.
Domański Józef. 1983. Z problematyki badań zanikłych osad na Śląsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 31, 3, s. 317–333.
Domański Józef. 1999. Zaginione osady na Śląsku. Uwagi metodyczne, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 54, 1, s. 19–35.
Dziewulski Władysław. 1963. W sprawie nowego zarysu historii Śląska [...], „Przegląd Historyczny”, 54, 1, s. 93–107.
Eistert Karl. 1931. Die Schlesische Siedlungsformen-Forschung, „Jahrbücher für Kultur und Geschichte der Slaven”, Neue Folge, 7, 4, s. 420–458.
Fokt Krzysztof, Klír Tomáš. 2024. The right of re-measurement of settlements in the Middle Ages in the light of the legal practice of Bohemia and Silesia in the 13th and 14th centuries, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Germanistische Abteilung”, 141 (w druku).
Graus František. 1957. Dějiny venkovského lidu v Čechách v době předhusitské, 2, Od poloviny 13. století do roku 1419, Praha.
Golachowski Stefan. 1969. Studia nad miastami i wsiami śląskimi, Wrocław–Opole.
Historia. 1960. Historia Śląska, red. K. Maleczyński, 1, Do roku 1763, 1, Do połowy XIV w., oprac. W. Hołubowiсz, K. Maleczyński, Wrocław.
Hoffmann Richard C. 1989. Land, Liberties, and Lordship in a Late Medieval Countryside. Agrarian Structures and Change in the Duchy of Wrocław, Philadelphia.
Irgang Winfried. 2007. Elemente der deutschen Sprache im Schlesischen Urkundenbuch, [w:] Irgang Winfried, Schlesien im Mittelalter. Siedlung — Kirche — Urkunden. Ausgewählte Aufsätze, red. N. Kersken, J. Warmbrunn, Marburg, s. 481–494.
Kaindl Raimund Friedrich. 1907. Geschichte der Deutschen in den Karpathenländern, 1, Geschichte der Deutschen in Galizien bis 1772, Gotha.
Kastner August. 1852. Diplomata Nissensia antiquiora, „Jahresbericht des Königlichen Katholischen Gymnasiums zu Neisse”, 1851/1852, s. 1–30.
Kiełczewska-Zaleska Maria. 1972. Geografia osadnictwa. Zarys problematyki, Warszawa.
Kodeks. 1877. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski […], 1, Poznań.
Kozaczewski Tadeusz. 1994. Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, 29, Wrocław.
Krause Walter. 1929. Zu den Flurnamen: „Neue Welt”, „Überschar”, „Zbytki”, „Nomiarki” und „Naplatki”, „Der Oberschlesier”, 11, 9, s. 634–636.
Krause Walter. 1930. Zur Flurnamenforschung, „Der Oberschlesier”, 12, 5, s. 404–407.
Landbuch. 1843. Das Landbuch des Fürstenthums Breslau, wyd. G.A. Stenzel, [w:] Uebersicht der Arbeiten und Veränderungen der Schlesischen Gesellschaft für vaterländische Kultur im Jahre 1842, Breslau, s. 48–141.
Landbuch. 2000–2007. Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, wyd. T. Jurek, 2–3, Poznań.
Liber. 1889. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, wyd. H. Markgraf, J.W. Schulte, Codex diplomaticus Silesiae, 14, Breslau.
Moepert Adolf. 1935. Die Ortsnamen des Kreises Neumarkt, Breslau.
Nowosielska-Sobel Joanna, Strauchold Grzegorz, Wiszewski Przemysław. [2015]. Gmina Świerzawa. Atlas materiałów i źródeł historycznych, Historia obok. Studia z dziejów lokalnych, 2, red. P. Wiszewski, Wrocław.
Nowosielska-Sobel Joanna, Tyszkiewicz Jakub, Wiszewski Przemysław. 2019. Między panem, opatem i... autostradą. Dzieje gminy Kostomłoty, Historia obok. Studia z dziejów lokalnych, 12, red. P. Wiszewski, Wrocław.
Regesta. 1892. Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, 4, Annorum 1333–1346, wyd. J. Emler, Praha.
Regesten. 1892–1925. Regesten zur Schlesischen Geschichte, 4–8, wyd. K. Wutke i in., Codex diplomaticus Silesiae, 16, 18, 22, 29–30, Breslau.
Regesty. 1975–1992. Regesty śląskie, wyd. W. Korta, 1–5, Wrocław.
Schlenger Herbert. 1930. Formen ländlicher Siedlungen in Schlesien. Beiträge zur Morphologie der schlesischen Kulturlandschaft, Veröffentlichungen der Schlesischen Gesellschaft für Erdkunde E. V. Geographischen Instituts der Universität Breslau, 10, Breslau.
Schlesisches Urkundenbuch. 1963–1998. Schlesisches Urkundenbuch, 1–6, red. H. Appelt, J.J. Menzel, Köln.
Słownik etymologiczny. 1997. Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska, 8, red. S. Sochacka, Opole.
Słownik staropolski. 1975. Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk i in., 7, 4 (44), Wrocław.
Słownik XVI. 2009. Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, 33, red. K. Wilczewska, L. Woronczakowa, Warszawa.
Stamm Edward. 1936. Miary powierzchni w dawnej Polsce, Kraków.
Szewczyk Janina. 1968. Włóka — pojęcie i termin na tle innych średniowiecznych jednostek pomiaru ziemi, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 67, Warszawa.
Szulc Halina. 1968. Typy wsi Śląska Opolskiego na początku XIX wieku i ich geneza, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 66, Warszawa.
Szulc Halina. 1988. Morfogenetyczne typy osiedli wiejskich na Pomorzu Zachodnim, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 149, Wrocław.
Szulc Halina. 1995. Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk. Prace Geograficzne, 163, Wrocław.
Szurowa Bogumiła. 1998. Zmiany układu przestrzennego wsi kieleckiej od XIII do połowy XX wieku, Kielce.
Świechowski Zygmunt. 2009. Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa.
Tzschoppe Gustav Adolf, Stenzel Gustav Adolf. 1832. Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Städte und der Einführung und Verbreitung Deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Ober-Lausitz, Hamburg.
Urkunden. 1857. Urkunden des Klosters Czarnowanz, wyd. W. Wattenbach, Codex diplomaticus Silesiae, 1, Breslau.
Urkunden. 1859. Urkunden der Klöster Rauden und Himmelwitz, der Dominicaner und der Dominicanerinnen in der Stadt Ratibor, wyd. W. Wattenbach, Codex diplomaticus Silesiae, 2, Breslau.
Urkunden. 1863. Urkunden Schlesischer Dörfer, zur Geschichte der ländlichen Verhältnisse und der Flureintheilung insbesondere, wyd. A. Meitzen, Codex diplomaticus Silesiae, 4, Breslau.
Urkundenbuch Liegnitz. 1866. Urkunden-Buch der Stadt Liegnitz und ihres Weichbildes bis zumJahre 1455, wyd. F.W. Schirrmacher, Liegnitz.
Urkundensammlung Oels. 1883. Urkundensammlung zur Geschichte des Fürstenthums Oels bis zum Aussterben der Piastischen Herzogslinie, wyd. W. Haeusler, Breslau.
Wiszewski Przemysław. 2015. Świat na pograniczu. Dzieje Lubawki i okolic do 1810 r., Wrocław.
Zagożdżon Antoni. 1988. Sieć osadnicza, zmienność i trwałość. Prawidłowość i logika a przypadkowość przemian dawnych i współczesnych, [w:] Procesy urbanizacji i przekształcenia miast w Polsce, red. B. Jałowiecki, E. Kaltenberg-Kwiatkowska, Wrocław, s. 57–74.
Zbiór. 1962. Zbiór dokumentów małopolskich, 1, oprac. S. Kuraś, Wrocław.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
