Early medieval granular ornaments from Polish hoards and graves. Soldering techniques and conservation problems.
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM73.2025.1.002Keywords:
Early Middle Ages, Slavic jewellery, granulation, goldsmith formulas, conservation, archeometallurgyAbstract
Silver ornaments from early medieval hoards from Poland, Ukraine, Russia and Scandinavia constitute a rich source material that is well recognized typologically in archaeology. Until recently, however, there has been limited access to knowledge related to analyses of the origin of raw materials or techniques of making such ornaments. The content presented in this article, focuses on this subject. In the opinion of the authors, the results of such analyses can relate not only to technological aspects, but also bring
new data on the scale of contacts and the flow of ideas associated with them, which in the case of Polish lands also applies to state-creative processes. At the same time, they
emphasize that the quality of material studies of the surface of ornaments is influenced by the ways in which such items are conserved. Preservation, carried out with chemicals,
usually makes it difficult to perform specialized analyses. Nevertheless, a preliminary examination of the surface before conservation makes it possible to recognize the ways
of soldering, indicating their source in ancient recipes. It was found that organic adhesives and fluorite as a flux, solders based on copper compounds, tin also lead, were used in the production of the ornaments studied. The results of specialized analysis indicated the technological similarity of Polish and Czech material.
Downloads
References
Agricola Georgius. 1912. De Re Metallica, London.
Apchain Emilande, Neff Delphine, Gallien Jean-Paul, Nuns Nicolas, Berger Pascal, Noumowé Albert, Dillmann Philip. 2021. Efficiency and durability of protective treatments on cultural heritage copper corrosion layers, „Corrosion Science”, 183, 109319, https://doi.org/10.1016/j.corsci.2021.109319
Ashkenazi Dana, Gitler Haim, Stern Adin, Tal Oren. 2017. Metallurgical investigation on fourth century BCE silver jewellery of two hoards from Samaria, „Scientific Reports”, 7, 40659, https://doi.org/10.1038/srep40659
Ashkenazi Dana, Gitler Haim, Stern Adin, Tal Oren. 2018. Archaeometallurgical Characterization and Manufacturing Technologies of Fourth Century BCE Silver Jewelry: The Samaria and Nablus Hoards as Test Case, „Metallography, Microstructure and Analysis”, 7, s. 387–413, https://doi.org/10.1007/s13632-018-0454-1
Banaszak Danuta. 2000. Pozostałości domniemanej wczesnośredniowiecznej pracowni złotniczej ze stanowiska 12 w Rybitwach, „Studia Lednickie”, 6, s. 45–67.
Berthelot Marcelin. 1889. Introduction á d’éla chimie des anciens et du Moyen Age Editions, Paris.
Biringuccio Vannoccio. 1959. Pirotechnia, New York.
Blasket Donald R., Boxall Derek. 1990. Lead and Its Alloys, New York.
Brojanowska Agnieszka, Budniak Karolina, Miśta-Jakubowska Ewelina, Moszczyńska Dorota. 2021. Ocena archeometalurgicznych stopów miedzi po wytworzeniu i po badaniach grawimetrycznych w roztworze imitującym kwaśną glebę, „Ochrona przed korozją”, 4, s. 106–117.
Carroll Diane L. 1981. Antique Metal-Joining Formulas in the “Mappae Clavicula”, „Proceedings of the American Philosophical Society”, 125, 2, s. 91–103.
Chudziak Wojciech. 2015. Kasztelania chełmińska na tle Pomorza Nadwiślańskiego w XI–XIII wieku, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 51, s. 167–182.
Chugaev Andrey V., Merkel Stephan W., Zaytseva Irina E. 2020. Lead Isotopic Characteristics and Metal Sources for the Jewelry in the Medieval Rural Settlements from the Suzdal Region (Kievan Rus), „Metalla”, 25.2/2020, s. 101–125.
Cook Albert, Smith Robert. 1982. Atmospheric corrosion of lead and Its alloys, [w:] Atmospheric Corrosion, red. W.H. Ailor, New York, s. 393–404.
Costa Virginia. 2001. The deterioration of silver alloys and some aspects of their conservation, „Studies in Conservation”, 46 (supl.), s. 18–34, https://doi.org/10.1179/sic.2001.46.Supplement-1.18
Čap Pavel, Machaček Jiří, Špaček Josef, Hložek Martin. 2011. Tajemství výroby velkomoravského šperku. Archeologický experiment, Praha.
Demortier Guy, Fernandez-Gomez Fernando, Ontalba Salamanca MariaA., Coquay Pierre. 1999. PIXE in an external microbeam arrangement for the study of finely decorated tartesic gold jewellery items, Nuclear Instruments and Methods in Physics Research, section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 158, s. 275–280.
Dekówna Maria. 1979. Remarques sur la genčse de certains types de bijoux d’argent trouvés dans les trésors polonais du Moyen Âge, [w:] Rapports du IIIe Congrčs International d’Archéologie Slave. Bratislava 7–14 septembre 1975, 1, Bratislava, s. 145–164.
Dekówna Maria. 1985. Pochodzenie ozdób srebrnych z zespołów IX–XII w. z terenu Polski w świetle badań technologicznych. [w:] Tezisi dokladov pol’skoj delegacii na V Meždunarodnom Kongresse Slavjanskoj Archeologii. Kiev 1985, Warszawa, s. 116–126.
Dĕd Jirí, Otenwelter Estelle, Šejvlova Ludmila. 2016. Early medieval silver pearl from Lumbe’s garden cemetery at Prague Castle: Composition, manufacture, deterioration, and conservation, „Studies in Conservation”, 61, 3, s. 174–183, https://doi.org/10.1179/2047058414Y.0000000160
Dostal Bořivoj. 1966. Slovanska pohrebiste ze stredni doby hradnistni na Morave, Praha.
Duczko Władysław. 1972. Slavic silver jewellery from the Viking Period. An analysis of material from Gotland. Unpublished C-uppsats i arkeologi. Uppsala.
Duczko Władysław. 1983. En slavisk pärla fran Uppland. Nagra problem kring den vikingatida granulationskonsten, „Tor”, 19, s. 189–233.
Duczko Władysław. 1985. The Filigree and Granulation Work of the Viking Period, Birka, 5, Stockholm.
Duczko Władysław. 2015. Status and Magic. Ornaments Used by the Bodzia Elits, [w:] Bodzia. A Late Viking-Age elite cemetery in Central Poland, red. A. Buko, Leiden–Boston, s. 202–221.
Duczko Władysław. 2016. Moce wikingów. Światy i zaświaty wczesnośredniowiecznych Skandynawów, Warszawa.
Duczko Władysław. 2018. Post-wielkomorawski fenomen. Wczesnośredniowieczna sztuka złotnicza w Środkowej i Wschodniej Europie, [w:] Inspiracje i funkcje sztuki pradziejowej i wczesnośredniowiecznej, Biskupin–Wrocław, s. 107–119.
Duczko Władysław. 2020. Skarby. O depozytach kruszcowych w państwie pierwszych Piastów, [w:] Polska — Pomorze — sąsiedzi (X–XII w.). W kręgu studiów nad początkami średniowiecznej cywilizacji europejskiej, red. S. Rosik, Scripta Historica Europaea, 4, Wrocław, s. 53–62.
Duczko Władysław, Miśta-Jakubowska Ewelina, Czech-Błońska Renata. 2022. Metale — ozdoby — historia. Relacje słowiańskich i skandynawskich elit w epoce wikingów, Wrocław.
Ferro Daniela, Virgili Vania, Carraro Adelia, Formigli Edilberto, Costantini Lorenzo. 2009. A multianalytical approach for the identification of technological processes in ancient jewellery, „Archeo Sciences: Revue d’archéométrie”, 33, s. 51–57, https://doi.org/10.4000/archeosciences.1997
Foltyn Edelgarda M., Foltyn Eugeniusz, Jochemczyk Leonard, Michczyński Adam, Podwórny Jacek. 2018. Początki metalurgii kolorowej na ziemi tarnogórskiej w świetle wyników badań na stanowisku Miasteczko Śląskie-Żyglinek 3., [w:] Zabytki techniki — nie tylko z perspektywy prawników, red. I. Gredka-Ligarska, A. Rogacka-Łukasik, D. Rozmus, Sosnowiec, s. 265–293.
Garbacz-Klempka Aldona. 2022. Analizy metaloznawcze monet zachodnioeuropejskich i arabskich oraz ozdób ze skarbu z Czarnkowa na tle problematyki surowcowo-technologicznej srebra we wczesnym średniowieczu, [w:] A Tenth-Century silver hoard from Czarnków near Legnica, red. B. Paszkiewicz, T. Stolarczyk, Bibliotheca Nummaria Leopoldina, 4, Legnica–Wrocław, s. 95–152.
Gharib Abeer, Maher Manal A., Ismail Sameh H., Mohamed Gehad G. 2019. Effect Titanium Dioxide / Paraloid B.72 Nanocomposite Coating on Protection of Treated Cu-Zn Archaeological Alloys, „International Journal of Archaeology”, 7, 2, s. 47–54, https://doi.org/10.11648/j.ija.20190702.13
Gowland Wiliam. 1918. Silver in Roman and Earlier Times. I. Pre-historic and Proto-historic Times, „Archaeologia”, 69, s. 121–160.
Graedel Thomas E. 1994. Chemical mechanisms for the atmospheric corrosion of lead, „Journal of the Electrochemical Society”, 141, s. 922–927.
Hedfors Hjalmar. 1932. Compositiones ad Tigenda Musiva: Herausgegeben Ubersetzt und Philologish Erklärt, Uppsala.
Hensel Zbigniew. 2017. Badania materiałoznawcze wybranych znalezisk z cmentarzyska w Bodzi, [w:] Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego, red. A. Buko, Warszawa, s. 305–317.
Hofmann Wilhelm. 1970. Lead and Lead Alloys Properties and Technology, London.
Józefów-Czerwińska Bożena. 2024. Specific artifacts associated with happiness or misfortune, [w:] Book of Abstracts International Conference on Amulets 15th–16th November 2024, red. Ch.J. Duffin, A. Vieira, s. 43–45.
Karbowniczek Mirosław, Karwan Tadeusz, Rozmus Dariusz, Suliga Ireneusz. 2018. New archaeological and metallurgical research of the early medieval lead and silver smelting sites in the border areas of upper Silesia and Małopolska, „Argenti Fodina 2018”, s. 55–69.
Kolářová Kristýna, Děd Jirij, Ottenwelter Estelle. 2014. Metallographical examination of silver jewellery from Lumbe’s garden necropolis, „Castrum Pragense”, 12, 2, s. 289–310.
Koziorowska Longina. 2002. Materiały złotnicze w świetle wyników analiz składu chemicznego srebrnych przedmiotów antycznych i wczesnośredniowiecznych, „Archeologia Polski”, 47, 1–2, s. 101–104.
Kóčka-Krenz Hanna. 1993. Biżuteria północnozachodniosłowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań.
Kóčka-Krenz Hanna. 2014. Wczesnośredniowieczna biżuteria zachodniosłowiańska, „Studia Lednickie”, 13, s. 27–38.
Krupska Aleksandra. 2010. Zapomniane receptury z pierwszej połowy XVIII wieku mistrza różnych sztuk Marcina Groblicza, Warszawa.
Lisowska Ewa. 2013. Wydobycie i dystrybucja surowców kamiennych we wczesnym średniowieczu na Dolnym Śląsku, Wrocław.
Lyon Stuart. 2010. Corrosion of Lead and its Alloys, https://doi.org/10.1016/B978-044452787-5.00098-6
Macháček Jiří, Dresler Petr, Přichystalová Renáta, Sládek Vladimír, Břeclav-Pohansko VII. Kostelní pohřebiště na Severovýchodním předhradí, Brno 2016.
Macháček Jiří, Dresler Petr, Přichystalová Renata. 2018. Das Ende Grossmahrens — Überlegungen zur relativen und absoluten Chronologie des Ostmitteleuropäischen Frühmittelalters, „Praehistorische Zeitschrift”, 93, 2, s. 307–348.
Marchand Geraldine, Guilminot Elodie, Lemoine Stephane, Rossetti Loretta, Vieau Michelle, Stephant Nicolas. 2014. Degradation of archaeological horn silver artefacts in burials, „Heritage Science”, 2:5, http://www.heritagesciencejournal.com/content/2/1/5
Matthes Steven A., Cramer Stephen D., Covino Jr. Bernard S., Bullard Sophie J., Holcom Gordon R. 2002. Precipitation runoff from lead, [w:] Outdoor Atmospheric Corrosion, red. H.E. Townsend, ASTM Special Technical Publication,1421, s. 265–274.
Merkel Stephen W. 2016. Silver and the Silver Economy at Hedeby. Raw Materials, Innovation, Technology of Ancient Cultures RITaK 2, Der Anschnitt, Beiheft, 33, Bochum.
Miśta-Jakubowska Ewelina, Czech-Błońska Renata, Duczko Władysław, Gójska Aneta, Kalbarczyk Paweł, Żabiński Grzegorz, Trela Krystian. 2019. Archaeometric studies on early medieval silver jewellery from Central and Eastern Europe, „Archaeological and Anthropological Sciences”, 11, 6705–6723, https://doi.org/10.1007/s12520-019-00935-z
Miśta-Jakubowska Ewelina, Czech-Błońska Renata, Duczko Władysław, Gójska Aneta, Kalbarczyk Paweł, Żabiński Grzegorz, Trela Krystian. 2020. Correction to: Archaeometric studies on early medieval jewellery from central and Eastern Europe, „Archaeological and Anthropological Sciences”, 12, 108, https://doi.org/10.1007/s12520-020-01071-9
Miśta-Jakubowska Ewelina, Czech-Błońska Renata, Duczko Władysław, Gójska Aneta, Żabiński Grzegorz, Ciepielewski Paweł, Diduszko Ryszard, Kosińska Anna, Brojanowska Agnieszka. 2022. Research on chemical soldering in early medieval jewellery: The case of lunula-type Viking age ornaments, „Archaeometry”, 64, 3, s. 698–713, https://doi.org/10.1111/arcm.12730
Miśta-Jakubowska Ewelina, Dzięgielewski Karol, Rozmus Dariusz, Czech-Błońska Renata, Szymaszkiewicz Marek, Michnik Monika, Gójska Aneta, Karasiński Jakub, Garbacz-Klempka Aldona, Wagner Barbara, Duczko Władysław. 2024. The first isotopic evidence of Early Iron
Age lead ore exploitation in the Silesian-Krakow upland, Poland: a provenance study of Lusatian culture lead ornaments, „Archaeometry”, 1–18, https://doi.org/10.1111/arcm.13022
Miśta-Jakubowska Ewelina, Żołędziowski Karol. 2021. Zestawienie wyników analiz składu chemicznego zabytków z Janowa Pomorskiego/Truso, [w:] Studia nad Truso/Truso Studies, 4, red. M. Bogucki, M.F. Jagodziński, Elbląg, s. 164–180.
Natuniewicz-Sekuła Magdalena. 2020. Złotnictwo społeczności kultury wielbarskiej ze szczególnym uwzględnieniem wybranych zabytków z cmentarzyska w Weklicach, Warszawa.
Nowakowski Dominik. 2015. Lokalne ośrodki władzy książęcej na Niżu Śląskim w XII–XIII wieku, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, 51, s. 97–123.
Olby John K. 1966. The basic lead carbonates, „Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry”, 28, s. 2507–2512.
Ontalba Salamanca Maria A., Demortier Guy, Fernandez Gomez F., Coquay Pierre, Lavalcaba-Sil Jose L., Respaldiza Miguel. 1998. PIXE and SEM studies of Tartesic gold artefacts, Nuclear Instruments and Methods in Physics Research, section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, 136–138, s. 851–857, https://doi.org/10. 1016/S0168-583X(97)00772-6
Organ Robert M. 1977. The Current Status of the Treatment of Corroded Metal Artifacts, „Corrosion and Metal Artifacts”, 479, Washington, s. 107–142.
Ottenwelter Estelle, Děd Jiri, Barčakova Ludmila. 2014. Technical study of jewellery from the ‘Lumbe Garden’ cemetery at Prague Castle, [w:] Pohrebište v Lumbeho zahrade na Pražském hrade, II: Studie, red. J. Frolík, Castrum Pragense, 12, Praha, s. 163–287.
Pankiewicz Aleksandra, Siemianowska Sylwia. 2018. Czy na wrocławskim Ostrowie Tumskim w X–XIII wieku istniały pracownie szklarskie?, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 60, 2, s. 141–165, https://doi.org/10.34616/ssa.2018.60.2.141.165
Przybyłowicz Karol. 1996. Metaloznawstwo, Warszawa.
Radden Günter, Kövecses Zoltán. 2007. Towards a Theory of Metonymy, [w:] The Cognitive Linguistics Reader, red. V. Evans, B. Bergen, J. Zinken, London, s. 1–30, https://doi.org/10.1075/hcp.4.03rad
Rocca Emmanuel, Rapin Christophe, Mirambet François. 2004. Inhibition treatment of the corrosion of lead artefacts in atmospheric conditions and by acetic acid vapour: Use of sodium decanoate, „Corrosion Science”, 46, s. 653–665.
Rochacki Jacek A. 2013. Traktat o sztuce złotniczej Benvenuta Celliniego, Warszawa.
Rozmus Dariusz. 2014. Wczesnośredniowieczne zagłębie hutnictwa srebra i ołowiu na obszarach obecnego pogranicza Górnego Śląska i Małopolski (druga połowa XI–XII/XIII wieku), Kraków.
Safarzyński Sławomir, Weker Władysław. 2010. Wprowadzenie do sztuki konserwacji metalu, Warszawa.
Scrivano Simona, Gomez-Tubio Blanca, Ortega-Feliu Ines, Ager Francisco J., Moreno-Suárez Ana, Respaldiza Miguel, Bandera Maria de la, Marmolejo Antonio. 2013. Identification of soldering and welding process in ancient gold jewellery by micro-XRF spectroscopy. „X-Ray Spectrometry”, 42, s. 251–255, https://doi.org/10.1002/xrs.2482
Siuda Rafał, Borzęcki Robert, Gołębiowska Bożena. 2010. Hałdy dawnego górnictwa w rejonie Miedzianki — Ciechanowic jako stanowiska dokumentacyjne unikatowej mineralizacji hipergenicznej, [w:] Dzieje górnictwa — element europejskiego dziedzictwa kultury, 3, red. P.P. Zagożdżon, M. Madziarz, Wrocław, s. 431–441.
Smith Cyril S., Hawthorne John G. 1974. Mappae Clavicula. A little key to the world of medieval techniques. An annotated translation based on a collation of the Selestat and Phillipps-Corning manuscripts, with reproductions of the two manuscripts, „Transactions of the American Philosophical Society”, 64, 4, s. 1–128.
Stawicki Stanisław. 1987. Papirusy Tebańskie: antyczne źródło wiedzy o technikach artystycznych, Wrocław.
Stos-Gale Zofia A. 1993. The origin of copper based metals from the Roman period settlement of Jakuszowice in Southern Poland, „Journal of European Archaeology”, 1, 2, s. 101–131.
Suliga Ireneusz, Karwan Tadeusz, Karbowniczek Mirosław, Rozmus Dariusz. 2013. Wczesnośredniowieczna technologia strącania ołowiu żelazem na stanowiskach w Dąbrowie Górniczej, Łosieniu i Sosnowcu-Zagórzu. Badania metaloznawcze, [w:] Argenti fossores et alii. Znaczenie gospodarcze wschodnich części Górnego Śląska i zachodnich krańców Małopolski w późnej fazie wczesnego średniowiecza (X–XII wiek), red. P. Boroń, Wrocław, s. 151–174.
Szydłowska Elżbieta. 1962. Wyroby ołowiane kultury łużyckiej w Polsce, „Przegląd Archeologiczny”, 15, 37, s. 158–164.
Šmit Žiga, Budnar Milos, Pelicon Primož, Zorko Benjamin, Knific Timotej, Istenič Janka, Trampuž-Orel Neva, Demortier Guy. 2000. Analyses of gold artefacts from Slovenia, Nuclear Instruments and Methods in Physics Research, section B: Beam Interactions with Materials and Atoms, s. 166–163, 753–757, https://doi.org/10.1016/S0168-583X(99)00968-4
Štefan Ivo, Zavřel Jan, Taibl Pavel. 2020. Středověké sídliště u Suchomast na Berounsku: k proměnám sídelní struktury a práci s neželeznými kovy ve venkovském prostředí — A medieval settlement near Suchomasty in the Beroun district, Central Bohemia: on the transformation of settlement structures and non-ferrous metallurgy in the rural environment, „Archeologické rozhledy”, 72, s. 102–145.
Techniki. 2010. Techniki wytwarzania. Spawalnictwo laboratorium, red. A. Ambroziak, Wrocław.
Teofil Prezbiter. 1998. Diversarum Artium Schedula. Średniowieczny zbiór przepisów o sztukach rozmaitych, przekład Stanisław Kobielus, Kraków.
Thornton Iain, Rautiu Radu, Brush Susan. 2001. Lead: The facts. Properties of Lead, „Lead Facts”, s. 6–14.
Tranter George. 1976. Patination of lead: An infra-red spectroscopic study, „British Corrosion Journal”, 11, 4, s. 222–224.
Vassiliou Panayota, Novakovic Jelica M., Ingo Gabriel M., Caro Tilde de. 2008. Corrosion Of Ancient Silver Alloys, Conference Paper 17th International Corrosion Congress — Corrosion Control in the Service and Society October 2008, USA, paper no. 2879.
Wolters Jochem. 1975. Zur Geschichte der Löttechnik, Frankfurt am Main.
Wolters Jochem. 1981. The Ancient Craft od Granulation. A re-assessment of established concepts, „Gold Bulletin”, 14, 3, s. 119–129.
Yong Shi, Yadi Wen, Xiaojun Li, Zhaojian Liu, Yumin Huang, Bei He. 2022. Transmission and innovation on gold granulation: the application of tin for soldering techniques in ancient China, „Heritage Science”, 10, 122, https://doi.org/10.1186/s40494-022-00753-y
Zhou Xueqi, Lv Hongshu, Cui Jianfeng, Dong Xinlin, Wang Ying. 2022. Fluorite used in ancient Chinese glassmaking during the 10th to 12th centuries: Evidence from glass products excavated in the capital city site of the Liao dynasty, „Archaeometry”, s. 1–10, https://doi.org/10.1111/arcm.12768
Zohdy Khaled M., Sadawy Mosaad M., Ghanem Mohamad. 2014. Corrosion behavior of leadedbronze alloys in sea water, „Materials Chemistry and Physics”, 147, 3, s. 878–883, https://doi.org/10.1016/j.matchemphys.2014.06.033
Zoll-Adamikowa Helena, Dekówna Maria, Nosek Elżbieta M. 1999. The Early Mediaeval hoard from Zawada Lanckorońska (Upper Vistula River), Warszawa.
Żołędziowski Karol, Miśta-Jakubowska Ewelina, Czech-Błońska Renata. 2021. Sokoły, złoto i alchemiczne manuskrypty, czyli rzecz o pożytkach płynących ze współpracy archeologa, konserwatora i chemika, [w:] Zachowanie i konserwacja zbiorów muzealnych, monografia konferencyjna, red. K. Wisłocki, Poznań–Szreniawa.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Publication co-financed by the Ministry of Science and Higher Education under the program "Support for scientific journals 2019-2020"
