Przyrodnicze i gospodarcze przyczyny kryzysu osad na prawie niemieckim i ekspansji kolonizacji wołoskiej w Karpatach. Przykład dóbr muszyńskich biskupów krakowskich (XV–XVI wiek)

Grzegorz Jawor

doi:10.23858/KHKM72.2024.4.006

Published: 2024-12-30

Vol. 72 No. 4 (2024)

Environmental and economic causes of the crisis of Magdeburg-law settlements and the expansion of Wallachian-law settlements in the Carpathians. The case of the Muszyna estate of the Cracow bishops (15th–16th century)

Grzegorz Jawor

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Section: Studies and Materials

https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.4.006

Abstract

The article examines the factors contributing to the success of Wallachian settlements in the Muszyna estate. This success is reflected not only in the impressive number of new pastoral settlements, established primarily in the sixteenth century, but also in the neartotal displacement of earlier agrarian communities. The study explores gradual
environmental changes at the onset of the Little Ice Age and their impact on mountain communities. By analyzing the establishment of new rural settlements, the article seeks
to identify patterns that shaped this process. The reconstruction of economic system required innovative approaches to land use, unfamiliar to traditional rural communities. Consequently, the study addresses migration as a key factor, highlighting the arrival of foreign settlers referred to as Vlachs to the estate. These people brought specialized practical knowledge, which they successfully adapted and transferred to the local area.

Keywords:

Wallachian law, Little Ice Age, mountain settlement, Polish-Slovakian borderland

Most read articles by the same author(s)

Grzegorz Jawor, Paweł Madejski, Administrative offences and fees in the villages under Wallachian law in the Sambor starostwo according to Jan Zamoyski’s Inventory… (1568): a critical edition , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Vol. 71 No. 2 (2023):

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Jawor, G. (2024). Environmental and economic causes of the crisis of Magdeburg-law settlements and the expansion of Wallachian-law settlements in the Carpathians. The case of the Muszyna estate of the Cracow bishops (15th–16th century). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 72(4), 459–470. https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.4.006

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Bębynek Władysław. 1914. Starostwo muszyńskie. Własność biskupstwa krakowskiego, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, dodatek do „Gazety Lwowskiej”, 42, Lwów, s. 11–22, 113–128, 211–223, 310–322, 408–421, 518–522, 610–623.
Google Scholar

Czajkowski Jerzy. 1999. Studia nad Łemkowszczyzną, Sanok.
Google Scholar

Długosz. 1864. Joannis Długosz senioris canonici Cracoviensis Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis nunc primum e codice autographo editus, 3, Monasteria, wyd. A. Przezdziecki, Cracoviae.
Google Scholar

Długosz. 1978. Joannis Długosii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae. Liber nonus, wyd. S. Budkowa, I. Garbacik et alii, Varsoviae.
Google Scholar

Dokumenty. 1998. Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier, 1 (Do 1450 r.), wyd. S.A. Sroka, Kraków.
Google Scholar

Dokumenty. 2000. Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier, 2 (Dokumenty z lat 1451–1480), wyd. S.A. Sroka, Kraków.
Google Scholar

Dokumenty. 2003. Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier, 3 (Dokumenty z lat 1481–1500), wyd. S.A. Sroka, Kraków.
Google Scholar

Dokumenty. 2006. Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier, 4 (Dokumenty z lat 1501–1520), wyd. S.A. Sroka, Kraków.
Google Scholar

Dokumenty. 2012. Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier, 5 (Dokumenty z lat 1521–1530), wyd. S.A. Sroka, Kraków.
Google Scholar

Fastnacht Adam. 1962. Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Wrocław.
Google Scholar

Gawron Jan. 2019. Locators of the settlements under Wallachian law in the Sambor starosty in XVth and XVIth c. Territorial, ethnic and social origins, „Balcanica Posnanensia. Acta et Studia”, 26, s. 269–290.
Google Scholar

Grove Jean M. 2001. The initiation of the „Little Ice Age” in regions round the North Atlantic, „Climatic Change”, 48, 1, s. 53–82.
Google Scholar

Guzik Czesław. 2005. Zmiany użytkowania ziemi i sposobów gospodarowania w rolnictwie Podhala, [w:] Geografia i Sacrum. Profesorowi Antoniemu Jackowskiemu w 70. rocznicę urodzin, 1, red. B. Domański, S. Skiba, Kraków, s. 83–93.
Google Scholar

Holzhauser Hanspeter, Magny Michel, Zumbuhl Heinz J. 2005. Glacier and lake-level variations in west-central Europe over the last 3500 years, „The Holocene”, 15, 6, s. 789–801.
Google Scholar

Ìnkìn Vasilʹ F. 2004. Sìlʹsʹke suspìlʹstvo Galicʹkogo Prikarpattâ u XVI–XVIII stolìttâh: ìstoričnì narisi, Lʹvìv.
Google Scholar

Janeczek Andrzej. 1991. Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Warszawa.
Google Scholar

Jawor Grzegorz. 2000. Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin.
Google Scholar

Jawor Grzegorz. 2019a. Commentary by Jan Zamoyski, the Royal secretary, on legal customs of the Vlachs of Sambir from 1568, „Analele Universitatii din Craiova — Seria Istorie”, 24, 2, s. 7–21.
Google Scholar

Jawor Grzegorz. 2019b. Ius Valachicum jako narzędzie kolonizacji obszarów peryferyjnych (na przykładzie pogranicza polsko-ruskiego w XIV–XVI wieku), [w:] Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, 3, Pogranicza w polskich badaniach mediewistycznych, red. A. Janeczek, M. Parczewski, M. Dzik, Rzeszów, s. 177–192.
Google Scholar

Jawor Grzegorz. 2020. Portée sociale des stéréotypes concernant les habitants des villages valaques en Pologne aux XVe et XVIe siècles, „Quaestiones Medii Aevi Novae”, 25, s. 221–236.
Google Scholar

Jawor Grzegorz. 2022a. Udział mieszkańcow wsi prawa wołoskiego w systemie egzekwowania prawa na obszarze Karpat polskich w XV i XVI wieku, [w:] Jednostka, rodzina i struktury społeczne w perspektywie historycznej: księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Cezaremu Kukli z okazji 45-lecia pracy naukowej, red. R. Poniat, P. Łozowski, Białystok 2022, s. 567–574.
Google Scholar

Jawor Grzegorz. 2022b. Impact of Climate Change in the Little Ice Age on Mountain Communities of the 15th and 16th c. The Polish Carpathians: a Case Study, „Res Historica”, 54, s. 75–94.
Google Scholar

Kiryk Feliks. 1964. Stosunki handlowe Jasła i miast okolicznych z miastami słowackimi w XV wieku, [w:] Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, red. J. Garbacik, Kraków, s. 143–162.
Google Scholar

Kiryk Feliks. 1985. Rozwój urbanizacji małopolski XIII–XVI w.: województwo krakowskie (powiaty południowe), Kraków.
Google Scholar

Kiryk Feliks. 1995. Tylicz. Ze studiów nad miastami i miasteczkami w rejonie osadnictwa łemkowskiego w okresie przedrozbiorowym, [w:] Łemkowie w historii i kulturze Karpat, red. J. Czajkowski, 1, Sanok, s. 183–198.
Google Scholar

Kłapyta Piotr. 2021. Klimatyczne uwarunkowania rozwoju osadnictwa na prawie wołoskim w Karpatach Zachodnich na przełomie XV i XVI wieku na przykładzie Podtatrza, „Balcanica Posnanensia. Acta et Studia”, 28, 1, s. 133–148.
Google Scholar

Kmietowicz Frank. 1995. Dzieje Muszyny, Nowy Sącz.
Google Scholar

Kodeks. 1883. Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej ś. Wacława, 2: obejmująca rzeczy od roku 1367 do roku 1423, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Google Scholar

Kotarba Adam. 2004. Zdarzenia geomorfologiczne w Tatrach Wysokich podczas małej epoki lodowej, [w:] Rola małej epoki lodowej w przekształcaniu środowiska przyrodniczego Tatr, red. A. Kotarba, Warszawa, s. 9–56.
Google Scholar

Kotarba Adam. 2005. Mała epoka lodowa w Tatrach Wysokich, [w:] Współczesna ewolucja rzeźby Polski. VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków, 19–22 września 2005, red. A. Kotarba, K. Krzemień, J. Święchowicz, Kraków, s. 50–65.
Google Scholar

Krandžalov Dimitr. 1963. Valaši na Moravé. Materiály, problémy, metody, Praha.
Google Scholar

Kuraś Stanisław. 1968. Osadnictwo i zagadnienia wiejskie w Gorlickiem do połowy XVI w., [w:] Nad rzeką Ropą, 3. Szkice historyczne, red. Z. Żarnecka, Kraków, s. 61–92.
Google Scholar

Niedźwiedź Tadeusz. 2004. Rekonstrukcja warunków termicznych lata w Tatrach od 1550 roku, [w:] Rola małej epoki lodowej w przekształcaniu środowiska przyrodniczego Tatr, red. A. Kotarba, Warszawa, s. 57–88.
Google Scholar

Obara-Pawłowska Anna. 2017. Obraz Wołochów w piśmiennictwie Jana Długosza, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia”, 2017, s. 197–220.
Google Scholar

Płaza Stanisław. 1968. Sołectwa w powiecie sądecko-czchowskim w XIII–XVIII w., „Rocznik Sądecki”, 9, s. 7–147.
Google Scholar

Pieradzka Krystyna. 1939. Na szlakach Łemkowszczyzny, Kraków.
Google Scholar

Rieger Janusz. 1977. Imiennictwo ludności wiejskiej w ziemi sanockiej i przemyskiej w XV w., Prace onomastyczne, 26, Wrocław.
Google Scholar

Rutkowska-Płachcińska Anna. 1961. Sądeczyzna w XIII i XIV w. Przemiany gospodarcze i społeczne, Wrocław.
Google Scholar

Prochaska Antoni. 1889. Jaśliska, miasteczko i klucz biskupów przemyskich, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, 17, s. 59–77, 181–188, 263–270, 368–375, 464–467, 563–572, 650–662.
Google Scholar

Słownik. 1980–1986. Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, 1, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski. Wrocław.
Google Scholar

Słownik. 1989–1993. Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, 2, red. A. Gąsiorowski, F. Sikora, oprac. J. Kurtyka, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, Wrocław–Kraków.
Google Scholar

Słownik. 1994–2003. Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, 3, red. F. Sikora, oprac. W. Bukowski, J. Kurtyka, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, A. Marzec, F. Sikora, M. Wilamowski, M. Wolski, Kraków.
Google Scholar

Słownik. 2006–2014. Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, 4, red. W. Bukowski, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, K. Nabiałek, A. Marzec, M. Wilamowski, M. Wolski, M. Zdanek, Kraków.
Google Scholar

Słownik. 2016–2021. Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, 5, red. W. Bukowski, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, K. Nabiałek, M. Schmidt, F. Sikora, J. Szyszka, P. Wiencierz, Kraków.
Google Scholar

Sroka Stanisław A. 2002. Wokół kontaktów dawnych ziem węgierskich z Polską w średniowieczu. Szkice, Bydgoszcz.
Google Scholar

Sroka Stanisław A. 2004. Prawdziwa historia karpackiego zbójnika, Kraków.
Google Scholar

Stamirski Henryk. 1965. Rozmieszczenie punktów osadniczych Sądecczyzny w czasie (do 1572 r.) i w przestrzeni, „Rocznik Sądecki”, 6, s. 1–44.
Google Scholar

Stamirski Henryk. 1971. Muszyna i jej starostowie do roku 1781, „Rocznik Sądecki”, 12, s. 5–78.
Google Scholar

Zbiór. 1962. Zbiór dokumentów małopolskich, 1, Dokumenty z lat 1257–1420, wyd. S. Kuraś, Wrocław.
Google Scholar