Osiemnastowieczne regestry wypraw panieńskich dla szlachcianek wstępujących do klasztoru. Zarys problematyki

Anna Penkała

Opublikowane: 2018-01-01

Tom 66 Nr 3 (2018)

Osiemnastowieczne regestry wypraw panieńskich dla szlachcianek wstępujących do klasztoru. Zarys problematyki

Anna Penkała

Abstrakt

W artykule omawiany jest problem wyznaczania posagu i wyprawy dla panien. W rodzinach szlacheckich była to podstawowa powinność rodziców lub prawnych opiekunów, które należało wypełnić względem niezamężnych córek. Praktyka zapisywania pannom rzeczy, które będą im służyły na nowo obranej drodze życia, była realizowana także w przypadku panien wstępujących do wspólnoty zakonnej. Temat ten nie był dotychczas szerzej omawiany przez badaczy, zapewne z uwagi na stosunkowo niewielką liczbę i znaczne rozproszenie materiału źródłowego, pozwalającego na dokładne przeanalizowanie tego zjawiska. Przystąpienie kobiety do zgromadzenia było obwarowane stosowną umową, w której obie strony zobowiązywały się do wyraźnie określonych działań, a w przypadku rodziny kobiety także do zapisania pannie określonej kwoty posagu. Przekazanie posagu w odpowiedniej wysokości było zazwyczaj wskazane w kontrakcie, jako jeden z warunków dopuszczenia kobiety do zgromadzenia. Osobną kwestię stanowiła sama wyprawa. W przeciwieństwie do formy zapisów stosowanych w przypadku umów przedślubnych, kontrakty z zakonami niezwykle rzadko precyzowały tę kwestię, bowiem ideały życia wspólnotowego nakazywały, aby osoby wstępujące do zgromadzenia wyrzekały się posiadania rzeczy wartościowych. Pomimo licznych informacji dotyczących wyznaczania posagu i wyprawy dla panny mającej wstąpić do zakonu, pełne regestry przedmiotów ofiarowywanych szlachciankom kierowanym do życia zakonnego są rzadkie. Najczęściej w dokumentach zachowały się lakoniczne informacje, że panna otrzymała to, co potrzebne, w liczbie i wartości odpowiadającej „szlacheckiemu honorowi”. Tym cenniejsze są przykłady pełnych regestrów, w których uwzględniono wszystkie przedmioty przekazane szlachciance. Powtarzające się określone kategorie mobiliów pozwalają wnioskować, które z nich uznawano za szczególnie przydatne. Były to przede wszystkim różne części odzieży, elementy wyposażenia wnętrz, proste rzeczy codziennego użytku, a także świece, modlitewniki i różańce. W artykule wskazano ponadto koszty związane z organizacją ceremonii obłóczyn. Artykuł powstał na podstawie badań dokumentów rękopiśmiennych z akt rodowych i akt oblatowanych w księgach grodzkich dawnego województwa krakowskiego z XVIII stulecia.

Słowa kluczowe:

zakon, XVIII wiek, rodzina szlachecka, klasztor

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Penkała, A. (2018). Osiemnastowieczne regestry wypraw panieńskich dla szlachcianek wstępujących do klasztoru. Zarys problematyki. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 66(3), 319–332. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/1019

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Abraham Władysław. 1909. Forma zawarcia zaręczyn i małżeństwa w najnowszym ustawodawstwie kościelnym, Lwów
Google Scholar

Abraham Władysław. 1922. Dziewosłęb. Studium z dziejów pierwotnego prawa małżeńskiego w Polsce, Lwów
Google Scholar

Abraham Władysław. 1925. Zawarcie małżeństwa w pierwotnym prawie polskim, Lwów
Google Scholar

Adamus Jan. 1959. O prawie dziedziczenia nieruchomości przez kobiety w najdawniejszym prawie polskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 11, nr 1, s. 125–144
Google Scholar

Bandtkie Jan Wincenty. 1815. Rzecz o czwartym groszu siostrom i pozostałości ojczystej przez braci udzielanym, „Pamiętnik Warszawski”, t. 2, s. 3–40
Google Scholar

Bogucka Maria. 2009. Klasztor żeński w społeczeństwie doby baroku. Z życia codziennego benedyktynek poznańskich w świetle ich własnych kronik (XVII–XVIII w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. LVII, nr 2, s. 183–191
Google Scholar

Borkowska Małgorzata. 1978. Liczebność i skład osobowy klasztorów benedyktynek kongregacji chełmińskiej, „Nasza Przeszłość”, nr 49, s. 245–269
Google Scholar

Borkowska Małgorzata. 1996. Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII–XVIII wieku, Warszawa
Google Scholar

Borkowska Małgorzata. 2002. Panny siostry w świecie sarmackim, Warszawa
Google Scholar

Brzeska Agnieszka. 2008. Inwentarze wypraw ślubnych kobiet z rodu Jagiellonów jako źródło do poznania wyposażenia wnętrz dworskich, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVI, nr 1, s. 3–18
Google Scholar

Dubas-Urwanowicz Ewa. 2003. Magnackie małżeństwa mieszane w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVII w., [w:] Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. J. Urwanowicz, E. Dubas-Urwanowicz, P. Guzowski, Białystok, s. 561–586
Google Scholar

Dubas-Urwanowicz Ewa. 2015. O prawie w świecie kobiet-szlachcianek w Rzeczypospolitej w XVI–XVII wieku, [w:] Kobieta i mężczyzna, jedna przestrzeń–dwa światy, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Kraków, s. 57–71
Google Scholar

Dumanowski Jarosław. 2003. Inwentarze wielmożnych i urodzonych. Konsumpcja szlachty wielkopolskiej w XVIII w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LI, nr 2, s. 261–276
Google Scholar

Follprecht Kamila. 2014. Zmiany własności nieruchomości w Krakowie związane z kasatami klasztorów przełomu XVIII i XIX wieku, „Hereditas Monasteriorum”, vol. 5, s. 27–41
Google Scholar

Gałaj Renata. 1998. Życie codzienne szlachty polskiej w okresie sarmatyzmu, Szczecin
Google Scholar

Gutkowska-Rychlewska Maria. 1968. Historia ubiorów, Wrocław
Google Scholar

Kajdańska Aleksandra, Kajdański Edward. 2007. Jedwab. Szlakami dżonek i karawan, Warszawa
Google Scholar

Kajzer Leszek. 1988. Posag wojewodzianki kujawskiej z połowy XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R XXXVI, nr 1, s. 61–76
Google Scholar

Kowalkowski Jacek. 1993. Posag Anny Myślęckiej, żony Fabiana Kowalkowskiego w świetle układu poślubnego z 1593 roku, „Genealogia. Studia i materiały historyczne”, t. 3, s. 95–106
Google Scholar

Kuchta Joanna. 2007. Instytucja małżeństwa w świetle intercyz przedślubnych w okresie staropolskim, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”. Folia 43: Studia Historica, t. 6, s. 65–75
Google Scholar

Liedke Marzena. 2008. Strategie małżeńskie magnaterii w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie wczesnonowożytnej. Problemy badawcze, [w:] Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa, s. 59–74
Google Scholar

Lubczyński Mariusz. 2001. Zawieranie małżeństw przez szlachtę w świetle intercyz przedślubnych oblatowanych w krakowskich księgach grodzkich w latach 1680–1730, [w:] Wesela, chrzciny, pogrzeby. Kultura życia i śmierci, red. H. Suchojad, Warszawa, s. 137–155
Google Scholar

Nejman Elżbieta Halina. 2013. Cztery pokolenia rodu Złotnickich w Zduńskiej Woli, Zduńska Wola
Google Scholar

Penkała Anna. 2016. „Panieńskie ochędóstwo”. Kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich, Kraków
Google Scholar

Penkała Anna. 2017. Przeciw prawu, tradycji i obyczajowi. Sprawy procesowe szlacheckich małżeństw w księgach sądów grodzkich z terenu województwa krakowskiego w czasach saskich, Kraków
Google Scholar

Pielas Jacek. 2000. Zabezpieczenie praw majątkowych Annie Stanisławskiej w intercyzie przedślubnej z 1669 roku, „Almanach Historyczny”, t. 2, s. 209–217
Google Scholar

Popiołek Bożena. 2005. Manelek dwie i pereł sznurów cztery. O szlacheckich inwentarzach posagowych i pośmiertnych z XVIII wieku, Annales Academie Pedagogicae Cracoviensis, Studia Historica IV, s. 166–173
Google Scholar

Popiołek Bożena. 2013. Magdalena z Tarłów Lubomirska (zm. 1728), wojewodzina krakowska. Próba biografii, „Krakowskie Studia Małopolskie”, nr 18, s. 423–435
Google Scholar

Pośpiech Andrzej. 1966. Rzeczy stare w pośmiertnych szlacheckich inwentarzach ruchomości z XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XIV, nr 4, s. 377–385
Google Scholar

Przeszkodziński Antoni. 1851. Zasady praw dawnych polskich o spadkach, Warszawa
Google Scholar

Rafacz Józef. 1925. Dawny proces polski, Warszawa
Google Scholar

Skrzetuski Andrzej, Skrzetuski Marek. 2012. Małopolska gałąź Skrzetuskich herbu Jastrzębiec, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego” nr 4, s. 303–310
Google Scholar

Stopka Krzysztof. 2000. Ormianie w Polsce dawnej i dzisiejszej, Kraków
Google Scholar

Sulej Katarzyna. 2011. Mariaże magnackie w XVI–XVIII wieku na podstawie intercyz przedślubnych, [w:] Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 3: Społeczeństwo a rodzina, red. I. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, Warszawa, s. 63–98
Google Scholar

Szylar Anna. 2010. Troska o zdrowie kobiet w klasztorach w XVIII wieku w świetle zachowanych źródeł zakonnych, „Nowiny Lekarskie”, z. 2, s. 108–118
Google Scholar

Szyposz Jadwiga. 1981. Odzież szlachty w świetle inwentarzy ruchomości zawartych w aktach grodzkich i ziemskich województwa krakowskiego z lat 1645–1670, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXIX, nr 3, s. 349–364
Google Scholar

Turnau Irena. 1985. Systematyzacja form organizacji produkcji europejskiego włókiennictwa odzieżowego w okresie od XIII do XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIII, nr 3, s. 185–198
Google Scholar

Wijaczka Jacek. 2011. Spis wyprawy ślubnej kasztelanki poznańskiej Anny Mycielskiej z 1744 roku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LIX, nr 2, s. 225–234
Google Scholar

Ziejka Franciszek. 2008. Ocalić dla potomnych narodowe pamiątki... O społecznym ruchu odnowy zabytków w Krakowie w XIX wieku, „Nauka”, nr 2, s. 29–46
Google Scholar

Zielińska Teresa. 1992. Kosztowności jako składnik wyposażenia kobiet w XVII i XVIII wieku, [w:] Miasto — Region — Społeczeństwo. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Białystok, s. 295–304
Google Scholar

Żerek-Kleszcz Hanna. 2002. Perły kasztelanki. Inwentarz majątkowy Zofii z Poniatowskich,[w:] Niebem i sercem okryta. Studia historyczne dedykowane dr Jolancie Malinowskiej, red.M. Malinowski, Toruń, s. 303–326
Google Scholar