The importance of material evidence and the role of archaeological research in the process of disproving the Katyn lie (1943–2023)

Anna Zalewska; Joanna Żelazko; Aleksandra Krupa-Ławrynowicz; Sebastian Latocha

doi:10.23858/KHKM73.2025.1.005

Opublikowane: 2025-09-16

Tom 73 Nr 1 (2025)

The importance of material evidence and the role of archaeological research in the process of disproving the Katyn lie (1943–2023)

Anna I. Zalewska , Joanna Żelazko , Aleksandra Krupa-Ławrynowicz , Sebastian Latocha

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM73.2025.1.005

Abstrakt

Głównym celem artykułu jest ukazanie znaczenia pozostałości materialnych oraz wkładu archeologii katyńskiej w upowszechnianie wiedzy o kłamstwie katyńskim i prawdy o zbrodni katyńskiej w latach 1943–2023. Autorzy przedstawiają: 1) charakter i uwarunkowania kłamstwa katyńskiego oraz znaczenie materialnych reliktów dla jego obalenia; 2) indywidualne i społeczne oczekiwania oraz reakcje wobec pozostałości materialnych i badań archeologicznych; 3) działania podjęte, aby miejsca pochówku i materiał z dołów śmierci stały się żywymi i sprawczymi dla rodzin ofiar, dla wspólnoty pamięci i ludzkiej wspólnoty cierpienia, a także dla szerokiej publiczności współczesnej i przyszłej. Artykuł opiera się na danych i analizach archeologicznych, historycznych i antropologiczno-kulturowych.

Słowa kluczowe:

zbrodnia katyńska, kłamstwo katyńskie, archeologia, historia, antropologia kulturowa

Pobierz pliki

pdf (English)

Zasady cytowania

Zalewska, A., Żelazko, J., Krupa-Ławrynowicz, A., & Latocha, S. (2025). The importance of material evidence and the role of archaeological research in the process of disproving the Katyn lie (1943–2023). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 73(1), 111–128. https://doi.org/10.23858/KHKM73.2025.1.005

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Adamska Jolanta. 2021. Las katyński w latach 1940–1943, Warszawa.
Google Scholar

Archeologia. 2015. Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956, eds. O. Ławrynowicz, J. Żelazko, Łódź.
Google Scholar

Assmann Jan. 2008. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, Warszawa.
Google Scholar

Blombergowa Maria Magdalena. 2016. Archeologowie a Zbrodnia Katyńska, [in:] Archeologia współczesności, ed. A.I. Zalewska, Warszawa, pp. 43–53.
Google Scholar

Charmaz Kathy. 2009. Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej, Warszawa.
Google Scholar

Dąbrowska Anna. 2020. Żyłam w cieniu Katynia, https://pzevo.azurewebsites.net/home/articleshow/31045?t=Zylam-w-cieniu-Katynia
Google Scholar

Ekshumacje. 2023. Ekshumacje polityczne. Teoria i praktyka, eds. A. Staniewska, E. Domańska, Gdańsk.
Google Scholar

Gańczak Filip. 2017. Katyńskie piętno, „Biuletyn IPN”, 4, pp. 147–157.
Google Scholar

Głosek Marian. 2016. Z problematyki badań cmentarzy polskich oficerów i służb państwowych zamordowanych w 1949 roku przez NKWD na terenie Rosji, [in:] Archeologia współczesności, ed. A.I. Zalewska, Warszawa, pp. 55–63.
Google Scholar

Godziemba-Maliszewski Wacław. 1995. Interpretacja zdjęć lotniczych Katynia w świetle dokumentów i zeznań świadków, „Fotointerpretacja w geografii”, Polskie Towarzystwo Geograficzne, 25.
Google Scholar

Grupa Małgorzata, Kaźmierczak Ryszard. 2001. Dowody wydobyte z ziemi. Nazwiska oficerów Wojska Polskiego odczytane na dokumentach i przedmiotach wydobytych podczas prac archeologicznoekshumacyjnych w Charkowie wiatach 1995–1996, Warszawa.
Google Scholar

Jerzewski Leopold. 1989. Dzieje sprawy Katynia. Białystok.
Google Scholar

Katyń Massacre. 2020. The Katyń Massacre. Current research, eds. D. Bębnowski, M. Musiał, Warsaw–Cracow.
Google Scholar

Kaźmierska Kaja. 2004. Wywiad narracyjny jako jedna z metod w badaniach biograficznych, „Przegląd Socjologiczny”, 53, pp. 71–96.
Google Scholar

Kola Andrzej. 1998. Uwagi o identyfikacji nazwisk polskich jeńców ze Starobielska odnotowanych na przedmiotach wydobytych podczas prac archeologiczno-ekshumacyjnych w Charkowie, „Zeszyty Katyńskie”, 9, pp. 34–56.
Google Scholar

Kola Andrzej. 2005. Archeologia zbrodni. Oficerowie polscy na cmentarzu ofiar NKWD w Charkowie, Toruń.
Google Scholar

Kola Andrzej. 2016. Archeologia cmentarzysk katyńskich w Charkowie (Piatichatki) i Kijowie (Bykownia), [in:] Archeologia współczesności, ed. A.I. Zalewska, Warszawa, pp. 65–90.
Google Scholar

Kola Andrzej. 2023. Zbrodnia katyńska w świetle prac archeologiczno-ekshumacyjnych tajnych cmentarzysk NKWD w Charkowie (Piatichatki) i Kijowie (Bykownia), [in:] Ekshumacje polityczne. Teoria i praktyka, eds. A. Staniewska, E. Domańska, Warszawa, pp. 459–485.
Google Scholar

Lofland John, Snow David, Anderson Leon, Lofland Lyn H. 2009. Analiza układów społecznych. Przewodnik metodologiczny po badaniach jakościowych, Warszawa.
Google Scholar

Madajczyk Czesław. 1989. Dramat katyński, Warszawa.
Google Scholar

Materiality. 2017. The Materiality of Troubled Pasts. Archaeologies of Conflicts and Wars, eds. A.I. Zalewska, J.M. Scott, G. Kiarszys, Warszawa–Szczecin, pp. 11–20.
Google Scholar

Mądro Roman. 1995. Katyń 1940–1994, Kraków.
Google Scholar

Persak Krzysztof. 2010. Ekshumacje katyńskie. Prace archeologiczno-ekshumacyjne w Charkowie, Katyniu i Miednoje w latach 1991–1996 i ich wyniki, „Biuletyn IPN”, 4 (111), pp. 32–51.
Google Scholar

Rakowski Tomasz. 2015. Historia mówiona i źródła etnograficzne jako „wiedza pewna”. Przypadek potransformacyjnej historii Torgutów w zachodniej Mongolii oraz historii wsi Broniów w centralnej Polsce, „Rocznik Antropologii Historii”, 8, pp. 59–90.
Google Scholar

Schütze Fritz. 2012. Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnyn. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne, [in:] Metoda biograficzna w socjologii, ed. K. Kaźmierska, Kraków, pp. 141–278.
Google Scholar

Śnieżko Stefan. 1992. Zabiegi o wszczęcie śledztwa w sprawie katyńskiej oraz prac ekshumacyjnych w Charkowie i Miednoje, „Zeszyty Katyńskie”, 2, pp. 164–176.
Google Scholar

Thompson Paul. 2000. The Voice of the Past. Oral History, Oxford.
Google Scholar

Trzciński M. 2021. Kryminalistyka i archeologia sądowa w procesie poszukiwania ukrytych zwłok, Warszawa.
Google Scholar

Tucholski Jędrzej. 1998. Diariusz ekshumacji w Charkowie i Miednoje, „Zeszyty Katyńskie”, 9, pp. 177–213.
Google Scholar

Zalewska Anna Izabella. 2021a. Archeologie współczesnych konfliktów zbrojnych jako praktykowanie prospołecznej archeologii. Przykład wartości epistemologicznej i aksjologicznej, [in:] Archeologia współczesności, ed. A.I. Zalewska, Warszawa, pp. 125–140.
Google Scholar

Zalewska Anna Izabella. 2021b. Pro-Social and Socialized Archaeology (PublicArchaeology) in Polish Style, [in:] Public History in Poland, ed. J. Wojdon, London, pp. 174–189.
Google Scholar

Zawodny Janusz. 1989. Katyń. Lublin–Paryż.
Google Scholar

Zbrodnia. 1982. Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów, Londyn.
Google Scholar

Zbrodnia. 2010. Zbrodnia katyńska. Bibliografia 1940–2010, eds. I. Kowalska, E. Pawińska, Warszawa.
Google Scholar