Geneza kultury pucharów lejkowatych w kontekście przemian kulturowych w Europie Północnej w V tys. BC

Agnieszka Czekaj-Zastawny; Jacek Kabaciński; Thomas Terberger

Opublikowane: 2013-01-01

Tom 61 (2013)

Geneza kultury pucharów lejkowatych w kontekście przemian kulturowych w Europie Północnej w V tys. BC

Agnieszka Czekaj-Zastawny , Jacek Kabaciński , Thomas Terberger

Abstrakt

The origin and further development of the Funnel Beaker Culture is one of the key problems in the studies of the middle Neolithic of Northern Europe. This paper presents and discuss new data from the Dąbki site (southern Baltic coastal area), where Late Mesolithic and early Funnel Beaker Culture settlement of the Northern Group was studied over last 10 years. These data are starting point for discussion on the origin of FBC. The authors interpret the earliest appearance of funnel beaker in the Northern Group of FBC around 4200-4000 cal. BC as a stylistic phenomenon that spread quickly on the European Lowland. Only after 4000 cal. BC we may consider the FBC as a completely formed Neolithic farming culture

Słowa kluczowe:

mezolit późny, Ertebøle kultura, pucharów lejkowatych kultura, ceramika ostrodenna, puchar lejkowaty, pucharów lejkowatych kultura -- geneza

Inne teksty tego samego autora

Jacek Kabaciński, Iwona Sobkowiak-Tabaka, Zasiedlenie Niżu Europejskiego u schyłku pleniglacjału w świetle danych paleośrodowiskowych , Przegląd Archeologiczny: Tom 60 (2012)
Jacek Kabaciński, Iwona Sobkowiak-Tabaka, Środowiskowe uwarunkowania przemian kulturowych u schyłku późnego glacjału i w początkach holocenu na Niżu Północnoeuropejskim , Przegląd Archeologiczny: Tom 58 (2010)
Iwona Sobkowiak-Tabaka, Zsolt Kasztovszky, Jacek Kabaciński, Katalin T. Biró, Bolgárka Maróti, Katalin Gméling, Transcarpathian contacts of the Late Glacial Societies of the Polish Lowlands , Przegląd Archeologiczny: Tom 63 (2015)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Czekaj-Zastawny, A., Kabaciński, J., & Terberger, T. (2013). Geneza kultury pucharów lejkowatych w kontekście przemian kulturowych w Europie Północnej w V tys. BC. Przegląd Archeologiczny, 61, 189–213. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/pa/article/view/1111

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Andersen S. H. 1991 Norsminde: A ‘Køkkenmødding’ with Late Mesolithic and Early Neolithic occupation, „Journal Danish Archaeology” 8, 13-40.
Andersen S. H. 1993 Bjørnsholm: A stratified Køkkenmødding on the Central Limfjord, North Jutland, „Journal Danish Archaeology” 10, 59-96.
Andersen S. H. 2010 The first pottery in South Scandinavia, (w:) Vanmontfort B., Louwe Kooijmans L., Amkreutz L., Verhart L. (eds), Pots, Farmers and Foragers,Leiden, 167-176.
Bakker J. A., Vogel J. C., Wiślański T. 1969 TRB and other C14 Dates from Poland (ca. 4300-1350 BC and 800-900 AD), „Helinium” 9, 3-27.
Becker J. C. 1948 Mosefundne lerkar fra yngre stenalder: studier over tragtbagerkulturen in Danmark, Kobenhavn.
Craig O., Steele V. J., Fischer A., Hartz S., Andersen S. H., Donohoe P., Glykou A., Saul H., Jones D. M., Koch E., Heron C. P. 2011 Ancient lipids reveal continuity in culinary practices across the transition to agriculture in Northern Europe, „Proceedings of National Academy of Sciences” 108 (44), 17910-17915.
-
Czekaj-Zastawny A., Kabaciński J., Terberger T. 2011 Long distance exchange in the Central European Neolithic: Hungary to the Baltic, „Antiquity” 85/327, 43-58.
-
Czekaj-Zastawny A., Kabaciński J., Terberger T. 2011 Cultural relations between the Great Hungarian Plain and the southern Baltic coast. Imports from the Bodrogkeresztúr Culture on the site Dąbki 9 (Middle Pomerania), „Sprawozdania Archeologiczne” 63, 55-87.
Czekaj-Zastawny A., Kabaciński J., Terberger T. 2011 Relacje łowiecko-zbierackich społeczności z Dąbek z kulturami neolitycznymi Europy środkowej, (w:) U. Stankiewicz, A. Wawrusiewicz (red.), Na rubieży kultur. Badania nad okresem neolitu i wczesną epoką brązu, Białystok, 161-174.
Czekaj-Zastawny A., Kabaciński J., Terberger T., Ilkiewicz J. 2013 Relations of Mesolithic hunter-gatherers of Pomerania (Poland) with Neolithic cultures of central Europe, „Journal of Field Archaeology” 38/3, 195-209.
-
Czerniak L., Kośko A. 1993 Z badań nad genezą i rozwojem kultury pucharów lejkowatych na Kujawach, Poznań.
Diest H. Van 1981 Zur Frage der ‘Lampen’ nach den Ausgrabungsfunden von Rosenhof (Ostholstein), „Archäologisches Korrespondenzblatt” 11, 301-314.
Diest H. Van 1985 Sekundäre farbveränderungen an den Gefässfragmenten der Ausgrabung von Rosenhof (Ostholstein), „Archäologisches Korrespondenzblatt” 15, 417-424.
Domańska L. 1995 Geneza krzemieniarstwa kultury pucharów lejkowatych na Kujawach, Łódź.
Domańska L. 2006 Cmentarzysko megalityczne kultury pucharów lejkowatych w Łącku, pow. Inowrocław, (w:) Libera J., Tunia K. (red.), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Lublin-Kraków, 289-299.
Domańska L., Kośko A. 1974 Z badań nad charakterem więzi kulturowej stref pojezierno-nadmorskiej i wielkodolinnej Niżu międzyrzecza Odry i Wisły w dobie początków procesu neolityzacji (= Studia Archaeologica Pomeranica), Koszalin.
Domańska L., Kośko A. 1983 Łącko, woj. Bydgoszcz, stanowisko 6 – obozowisko z fazy I („AB”) kultury pucharów lejkowatych. Z badań nad genezą rozwoju i systematyką chronologiczną kultury pucharów lejkowatych na Kujawach, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 4, 3-49.
Dolukhanov P., Shukurov A. 2009 The Neolithisation of Europe: an Eastern component, (w:) J. K. Kozłowski (red.), Interactions between different models of neolithozation. North of the central European agro-ecological barrier (= Prace Komisji Prehistorii Karpat PAU , V), Kraków, 193-200.
Feeser I., Dörfler W. 2012 The Early Neolithic in pollendiagrams from Eastern Holstein and Mecklenburg-Vorpommern, Paper on international workshop: Contact and Transition From late hunter-gatherers to early farmers in coastal and inland environments, 14-15.12.2012 Greifswald.
Fischer A. 2002 Food for feasting? An evaluation of explanations of the neolithisation of Denmark and southern Sweden, (w:) Fischer A., Kristiansen K. (red.),The Neolithisation of Denmark 150 years of debate, Oxford, 343-393.
Fischer A., Heinemeier J. 2003 Freshwater reservoir effect in 14C dates of food residue on pottery, Radiocarbon 45, 449-466.
-
Galiński T. 1992 Mezolit Pomorza, Szczecin. in press Kultura protoneolityczna na Pomorzu w świetle najnowszych badań w Tanowie, „Archeologia Polski”.
Glykou A. 2010 Technological and typological analysis of Ertebølle and early Funnel Beaker pottery from Neustadt LA 156 and contemporary sites in northern Germany, (w:) Vanmontfort B., Louwe Kooijmans L., Amkreutz L., Verhart L. (red.), Pots, Farmers and Foragers, Leiden, 177-188.
Grohmann I. 2010 Die Ertebølle- und Frühtrichterbecherzeitliche Keramik aus Wangels La 505, Kr. Ostholstein: Ein Beitrag zur Neolithisierung Schleswig-Holsteins, (w:) D. Gronenborn, J. Petrasch (red.), Die Neolithisierung Mitteleuropas. The Spread of the Neolithic to Central Europe, Mainz, 397-412.
Hallgren F. 2004 The Introduction of Ceramic Technology Around the Baltic Sea in the 6th millennium, (w:) H. K nutsson (red.), Coast to Coast – Arrival. Proceedings of the Final Coast to Coast Conference 1-5 October 2002 in Falköping, Sweden, Uppsala, 123-142.
Hartz S. 2012 Early TRB pottery from Schleswig-Holstein – the sites of Wangels and Lübeck-Genin, Paper on international workshop: Contact and Transition From late hunter-gatherers to early farmers in coastal and inland environments, 14-15.12.2012 Greifswald.
Hartz S., Lübke H. 2004 Zur chronostratigraphischen Gliederung der Ertebølle-Kultur und frühesten Trichterbecherkultur in der südlichen Mecklenburger Bucht, (w:) H. Lübke, F. Lüth and T. Terberger (red.), Neue Forschungen zur Steinzeit im südlichen Ostseegebiet, „Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 52, 119-143.
Hartz S., Lübke H., Terberger T. 2007 From fish and seal to sheep and cattle: new research into the process of neolithisation in northern Germany, „Proceedings of the British Academy” 144, 567-594.
-
Hartz S., Lüth F., Terberger T. (red.). 2011 Early Pottery in the Baltic – Dating, Origin and Social Context (= „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission” 89), Mainz.
Hirsch K., Klooss S., Klooss R. 2008 Der endmesolithisch-neolithische Küstensiedlungsplatz bei Baabe im Südosten der Insel Rügen, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 55 (2007), 11-51.
Ilkiewicz J. 1989 From Studies on Cultures of the 4th Millennium B.C. in the Central Part of the Polish Coastal Area, „Przegląd Archeologiczny” 36, 17-55.
Ilkiewicz J. 1997 From Studies on Ertebølle Type Cultures in the Koszalinian Coastal area (Dąbki 9, Koszalin-Dzierżęcino 7), (w:) Król D. (red.), The Built Environment of Coast Areas during the Stone Age, Gdańsk, 50-65.
Jażdżewski K. 1936 Kultura pucharów lejkowatych w Polsce Zachodniej i Środkowej, Poznań.
Jensen O.L. 2003 A sunken dwelling from the on Ertebølle site Nivå 10, Eastern Denmark, (w:) L. Larsson, H. K indgren, K. Knutsson, D. Loeffler, A. Åkerlund (red.), Mesolithic on the Move, Oxford, 230-238.
Kabaciński J. 2001 The Mesolithic-Neolithic transition in the southern Baltic Coastlands, „Fontes Archaeologici Posnanienses” 39, 129-161.
Kabaciński J., Heinrich D., Terberger T. 2009 Dąbki revisited – new evidence on the question of earliest cattle use in Pomerania, (w:) S. McCartan, R. Schulting, P. Woodmann (red.), Mesolithic Horizons. Congress Belfast 2005, Oxford, 548-555.
Kabaciński J., Terberger T. 2009 From Late Hunter-fishers to Early Farmers on the Pomeranian Coast. New research at Dąbki 9, Koszalin District, (w:) J. M. Burdukiewicz, K. Cyrek, P. Dyczek, K. Szymczak (red.), Understanding the Past. Papers offered to Stefan K. Kozłowski, Warszawa, 165-184.
Kaute P., Schindler G., Lübke H. 2005 Der endmesolithisch/frühneolithische Fundplatz Stralsund-Mischwasserspeicher – Zeugnisse früher Bootsbautechnologie an der Ostseeküste Mecklenburg-Vorpommerns, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 52 (2004), 221-241.
Koch E. 1987 Ertebølle and Funnel Beaker pots as tools on traces of production techniques and use, „Acta Archaeologica” 57, 107-120.
Koch E. 1998 Neolithic Bog Pots from Zealand, Møn, Lolland and Falster, Kopenhaga.
Kostrzewski J., Chmielewski W., Jażdżewski K. 1965 Pradzieje Polski, Wrocław.
Kośko A. 1980 The position of Funnel Beaker Culture in theLowland model of neolithization, (w:) Kozłowski J. K., Machnik J. (red.), Problemes de la neolithisation dans certaines regions de l’Europe, Kraków, 123.
Kośko A. 1981 Udział południowo-wschodnioeuropejskich wzorców kulturowych w rozwoju niżowych społeczeństw kultury pucharów lejkowatych. Grupa mątewska, Poznań.
Kozłowski J. K. 1999 Mezolit ceramiczny, neolit i eneolit północnej Eurazji, (w:) Kozłowski J. K. (red.), Encyklopedia historyczna Świata, tom I, Prehistoria. Kraków, 193-201.
Lübke H. 2005 Ergänzende Anmerkungen zur Datierung der Einbäume des endmesolithisch/frühneolithischen Fundplatzes Stralsund-Mischwasserspeicher, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 52 (2004), 257-261.
Midglay M. S. 1992 TRB Culture. The first farmers of the North European Plain, Edinburgh.
Nowak M. 2009 Drugi etap neolityzacji ziem polskich, Kraków.
Papiernik P., Płaza D. K. 2012 Redecz Krukowy st. 20, gm. Brześć Kujawski, woj. kujawsko-pomorskie. Podsumowanie badań wykopaliskowych przeprowadzonych w latach 2006-2010, Referat z cyklu Seminaria Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Łódź 26.04.2012.
Petersen P.V. 1984 Chronological and regional variation on the Late Mesolithic of Eastern Denmark, „Journal of Danish Archaeology” 3, 7-18.
Philippsen B., Glykou A., Paulsen H. 2012 Kochversuche mit spitzbodigen Gefäßen der Ertebøllekultur und der Hartwassereffekt, Experimentelle Archäologie in Europa – Bilanz 2012, 33-48.
Piezonka H. 2008 Neue AMS-daten zur Frühneolithischen Keramikentwicklung in der Nordosteuropäischen Waldzone, Estonian Journal of Archaeology 12 (2), 67-113.
-
Raemaekers D. C. M. 2011 Early Swifterbant pottery (5000-4600 cal BC): research history, age, characteristics and the introduction of pottery, (w:) S. Hartz, F. Lüth, T. T erberger (red.), Early Pottery in the Baltic – Dating, Origin and Social Context (= „Bericht der Römisch-Germanischen Kommission” 89), Mainz, 485-500.
Raemaekers D. C. M., Paulien de Roever J. 2010. The Swifterbant pottery tradition (5000-3400BC). Matters of fact and matters of interest, (w:) Vanmontfort B., Kooijmans L.L., Amkreutz L., Verhart L. (red.), Pots, Farmers and Foragers, Leiden, 135-149.
Rybicka M. 2011 Przyczynek do badań nad datowaniem wczesnych faz kultury pucharów lejkowatych na Niżu Polski, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 32, 231-237.
Rzepecki S. 2004 Społeczności środkowo neolitycznej kultury pucharów lejkowatych na Kujawach, Poznań.
Rzepecki S. 2011 Studia i materiały nad najdawniejszymi dziejami Równiny Gorzowskiej. Osady i cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych na stanowiskach Jastrzębiec 4 i Renice 5-6 (= Poznańskie Studia Archeologiczne, VI ), Poznań.
Schmölcke U., Nikulina E. 2012 New results of archaeozoological and genetical researches on vertebrate remains from Dąbki, Paper on international workshop: Contact and Transition From late hunter-gatherers to early farmers in coastal and inland environments, 14-15.12.2012 Greifswald.
Sobkowiak-Tabaka I. 2011 Późnomezolityczne i wczesnoneolityczne osadnictwona stanowisku nr 9 w Dąbkach. W świetle wytwórczości krzemieniarskiej, (w:) M. Fudziński, H. Paner (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, Vol. 1. Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Gdańsk, 24-48.
Terberger T., Kabaciński J. 2010 The Neolithisation of Pomerania – a Critical Review, (w:) D. Gronenborn, J. Petrasch (red.), Die Neolithisierung Mitteleuropas. The Spread of the Neolithic to Central Europe, Mainz, 375-405.
Terberger T., Hartz S., Kabaciński J. 2009 Late hunter-gatherer and early farmer contacts in the southern Baltic – a discussion, (w:) H. G lørstad, Ch. Prescott (red.), Neolithisation as if History Mattered, Uddevalla, 257-298.
Thielen L., Ramminger B. 2012 Hamburg-Boberg: From Mesolithic to Neolithic pottery, Paper on international workshop: Contact and Transition From late hunter-gatherers to early farmers in coastal and inland environments, 14-15.12.2012 Greifswald.
Troels-Smith J. 1954 Ertebøllekultur – Bondekultur, „Aarbøger” 1953, 5-62.
Troels-Smith J. 1967 The Ertebølle Culture and its Background, „Palaeohistoria” 12, 505-528.
Weninger B., Jöris O. 2004 Glacial Radiocarbon Calibration. The CalPal Program, (w:) T. Higham, Ch. Bronk Ramsey and C. Owen (red.), Radiocarbon and Archaeology. Fourth International Symposium (= Oxford University School of Archaeology, Monograph 62), Oxford, 9-15.
Weninger B., Jöris O., Danzeglocke U. 2007 CalPal-2007. Cologne Calibration & Palaeoclimate Research Package, (http://www.calpal.de, dostęp: marzec 2007).
Wiślański T. 1979 Kształtowanie się miejscowych kultur rolniczohodowlanych. Plemiona kultury pucharów lejkowatych, (w:) W. Hensel, T. Wiślański (red.), Prahistoria ziem polskich, t. II Neolit. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 165-260.
Vanmontfort B., Louwe Kooijmans L., Amkreutz L., Verhart L. (red.) 2010 Pots, Farmers and Foragers, Leiden. Google Scholar