Down by the river to the middle of nowhere? Avar-period metal artifacts discovered in Janowiec, site 3, Puławy district
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/74.2022.2.2978Słowa kluczowe:
wczesne średniowiecze, okres awarski, garnitur pasa awarskiego, Małopolska, badania metaloznawczeAbstrakt
Tekst poświęcony jest omówieniu wyników analiz typologicznych i metaloznawczych zespołu przedmiotów metalowych z VII-VIII w. ze stanowiska nr 3 w Janowcu nad Wisłą, w skład którego wchodzą: pięć brązowych okuć pasa, stopiona bryłka brązu (prawdopodobnie kolejne okucie), fragmenty dwóch bransolet srebrnych z trąbkowatymi zakończeniami, dwie sztabki surowca brązowego i negatyw kanału odlewniczego. Analizy pozwalają wiązać okucia z terenami Kaganatu awarskiego. Znaleziska te to obecnie największy liczebnie zbiór importów awarskich z ziem polskich. Forma i technika wykonania bransolet typowa jest dla obszarów między środkowym Dnieprem i środkowym Dunajem, z kolei stylistyka dekoracji nawiązuje do sztuki awarskiej. Co ciekawe, omawiany zespół odkryto na terenach uchodzących za peryferyjne lub wręcz niezasiedlone w tym okresie. Znaleziska z Janowca są materialnym śladem kontaktów miedzy formującymi się elitami „plemiennymi” Małopolski północno-wschodniej a obszarami zakarpackimi i wskazują na rolę Wisły jako osi komunikacyjnej.
Pobrania
Bibliografia
Auch M., Skorupska P. and Trzeciecki M. 2019. Osada na stanowisku 4 (= Przestrzeń osadnicza wczesnośredniowiecznego Radomia 2). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Bárdos E. and Garam E. 2014. Das awarenzeitliche Gräberfeld in Zamárdi-Rétiföldek (= Monumenta Avarorum Archaeologica 10). Budapest: Magyar Nemzeti Múzeum.
Bargieł B. and Zakościelna A. 1995. Kolekcja Katedry Archeologii Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie w Lublinie 1 (= Katalog Archeologicznych Zbiorów Pozamuzealnych 3). Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków.
Bugarski I. 2015. Axe, Battle Axes and Battle Knives from Avar-Time Graves in Vojvodina. In C. Cosma (ed.), Warriors, weapons, and harness from the 5th-10th centuries in the Carpathian Basin (= Ethnic and cultural interferences in the 1st millennium B.C. to the 1st millennium A.D. 22). Cluj Napoca: Mega Publishing House, 129-146.
Cieślak-Kopyt M., Micke I., Skubicha E. and Twardowski W. 1994. Radomskie – alfabet wykopalisk. Przewodnik archeologiczny. Radom: Muzeum im. Jacka Malczewskiego.
Csallány D. 1957. Az Átokháza-bilisicsi avarkori sírleletek. Grabfunde aus der Awarenzeit von Átokháza-Bilisics. A Móra Ferenc Múzeum Évkönyvei 1957, 109-130.
Daim F. 1987. Das awarische Gräberfeld von Leobersdorf, Niederösterreich. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Doncheva S., Penev I., Tsekova G., Furu E., Szikszai Z. and Uzonyi I. 2017. Elemental Composition of Artefacts Found at the 10th Century Decorative Metalwork Centre near Nadarevo. Archaeologia Bulgarica 21/1, 75-88.
Erdélyi I. 1958. A jánoshidai avarkori temető (= Régészeti Füzetek I2/1). Budapest: Magyar Nemzeti Múzeum – Történeti Múzeum.
Frána J. and Maštalka A. 1992. Röntgenfluoreszenzanalyse von frühmittelalterlichen Bronzen aus Böhmen und Mähren. In F. Daim (ed.), Awarenforschungen 2. Wien: Institut für Ur- und Frühgeschichte der Universität, 779-802.
Fettich N. 1965. Das awarenzeitliche Gräberfeld von Pilismarót-Basaharc (= Studia archaeologica 3). Budapest: Akadémiai Kiadó.
Garam É. 1975. The Szebény I-III Cemetery. In É. Garam, I. Kovrig, J. Gy. Szabó and Gy. Török (eds), Avar finds in the Hungarian National Museum (= Cemeteries of the Avar period (567-829) in Hungary 1). Budapest: Akadémiai Kiadó, 49-120.
Garam E. 2001. Funde byzantinischer Herkunft in der Awarenzeit vom Ende des 6. bis zum Ende des 7. Jahrhunderts (= Monumenta Avarorum Archaeologica 5). Budapest: Magyar Nemzeti Múzeum.
Gavritukhin I. O. 1996. Datirovka dneprovskikh kladov pervoy gruppy metodom sinkhronizatsii s drevnostiami drugikh territoriy. In I. O. Gavritukhin and A. M. Oblomskiy (eds), Gaponovskiy klad i ego kulturno-istoricheskiy kontekst (= Ranneslavianskiy mir 3). Moskva: Institut arkheologii RAN, 58-95.
Gavritukhin I. O. 2005. Kompleksy prazhskoy kultury s datiruyushchimi veshchami. In P. Kaczanowski and M. Parczewski (eds), Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, 19-21 listopada 2001. Kraków: Księgarnia Akademicka, 401-461.
Hampel J. 1894. A régibb középkor (IV-X. század) emlékei Magyarhonban I. Budapest: M. T. Akadémia.
Hanoshchenko V. V. and Volodarec-Urbanovych I. A. V. 2019. Skarb kola Martynivky z Pravykh Solontsiv Khersonskoi oblasti. Arkheolohia i davna istoria Ukrayiny 3(32), 126-150.
Hájek et al. 2015. Hájek Z., Čižmářová J. and Kühn M. 2015. Moravany (k. ú. Moravany u Brna, okr. Brno-venkov). Přehled Vyzkumů 57/1, 250.
Hoczyk-Siwkowa S. 2004. Kotlina Chodelska we wcześniejszym średniowieczu: studium archeologiczno-osadnicze. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Hromada J. 1991. Včasnoslovanské žiarové pohrebisko v Bratislave-Dúbravke. Slovenská archeológia, 37/1-2, 277-284.
Kobyliński Z. and Szymański W. 2015. Grodzisko w Haćkach na Podlasiu. In M. Żurek and M. Krasna-Korycińska (eds), Grody średniowiecznego Mazowsza. Księga poświęcona pamięci Marka Dulinicza (= Archaeologica Hereditas 4). Warszawa, Zielona Góra: Instytutu Archeologii UKSW, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 111-145.
Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Košnar L. 1994. Raně středověký depot stříbrných předmětů z Poštorné, okr. Břeclav. Varia Archaeologica 6 (= Praehistorica 21), 69-103.
Kovrig I. 1975. The Szob Cemetery. In É. Garam, I. Kovrig, J. Gy. Szabó and Gy. Török (eds), Avar finds in the Hungarian National Museum (= Cemeteries of the Avar period (567-829) in Hungary 1). Budapest: Akadémiai Kiadó, 157-208.
Kuś G. 2021. Zapinki bałtyjskie z Janowca nad Wisłą. Wiadomości Archeologiczne 72, 194-199.
Lis P. 2018. Osadnictwo wczesnośredniowieczne. In B. Niezabitowska-Wiśniewska (ed.), Puławy-Włostowice. Wielokulturowe stanowisko z zachodniej Lubelszczyzny. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 680-711.
Meeks N. D. 1986. Tin-rich surfaces on bronze – some experimental and archaeological considerations. Archaeometry 28/2, 133-162. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1475-4754.1986.tb00383.x
Miechowicz Ł. 2018. Wczesnośredniowieczne grody w Kotlinie Chodleskiej. In E. Banasiewicz-Szykuła (ed.), Grody z okresu plemiennego na Lubelszczyźnie. Lublin: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie, 25-70.
B. Nagy K. 2003. A székkutas-kápolnadűlői avar temető. (= A Móra Ferenc Múzeum Évkönyve: Monographia Archeologica 1). Szeged: A Móra Ferenc Múzeum.
Nagy M. 1998a. Ornamenta Avarica I. Az avar kori ornamentika geometrikus element. A Móra Ferenc Múzeum Évkönyve: Studia Archaeologica 4, 377-459.
Nagy M. 1998b. Awarenzeitliche Graberfelder im Stadtgebiet von Budapest (= Monumenta Avarorum Archaeologica 2). Budapest: Magyar Nemzeti Múzeum.
Niewęgłowski A. 1986. Problemy i metody metaloznawczych badań starożytnych wyrobów z miedzi i jej stopów. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 34/2, 289-329.
Petrinec M. 2009.Gräberfelder aus dem 8. bis 11. Jahrhundert im Gebiet des frühmittelalterlichen kroatischen Staates (= Monumenta MediiI Aevi Croatie 3). Split: Museum der kroatischen archäologischen Denkmäler.
Pernicka E. 2014. Provenance determination of archaeological metal objects. In B. W. Roberts and C. P. Thornton (eds), Archaeometalurgy in global perspective: methods and syntheses. New York: Springer, 239-268. DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4614-9017-3_11
Pieta K. and Ruttkay M. 2017. Ein Hort spätawarischer Bronzen aus Dolne Orešany in der Westslowakei. In B. Eriksen, A. Abegg-Wigg, R. Bleile and U. Ickerodt (eds), Interaktion ohne Grenzen. Beispiele archaologischer Forschungen am Beginn des 21. Jahrhunderts. Schleswig: Archäologisches Landesamt Schleswig-Holstein, 541-554.
Piotrowscy P. and M. 2010. Średniowieczne depozyty. In E. Banasiewicz-Szykuła (ed.), Skarby Lubelszczyzny (= Skarby z Przeszłości 11). Lublin: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie, 73-111.
Poleski J. 2003. Kolejne zabytki awarskie i wielkomorawskie z grodziska w Naszacowicach. In M. Dulinicz (ed.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu. Lublin, Warszawa: UMCS, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 215-222.
Poleski J. 2013a. Transkarpackie kontakty mieszkańców Małopolski w VII-X w. n.e. In J. Garncarski (ed.), Transkarpackie kontakty kulturowe w okresie lateńskim, rzymskim i wczesnym średniowieczu. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie, 293-380.
Poleski J. 2013b. Małopolska w VI-X wieku. Studium archeologiczne. Kraków: Historia Iagiellonica.
Profantová N. 1992. Awarische Funde aus den Gebieten nördlich der awarischen Siedlungsgrenzen. In F. Daim (ed.), Awarenforschungen 2. Wien: Institut für Ur- und Frühgeschichte der Universität, 605-778.
Profantová N. 2015. Nová raně středověká výšinná poloha z Kosoře a Prahy-Radotína. In J. Podliska (ed.), V za(u)jetí malostranských stratigrafií. Sborník k životnímu jubileu Jarmily Čihákové. Praha: Nová tiskárna Pelhřimov, 80-95.
Profantová N. 2020. Hillforts with collections of Avar Khaganat Period finds in Bohemia. Some interpretation models. In M. Diesenberger, S. Eichert and K. Winckler (eds), Der Ostalpenraum im Frühmittelalter. Herschaftsstrukturen, Raumorganisation und archäologisch-historischer Vergleich (= Forschungen zur Geschichte des Mittelalters 23). Wien: Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 163-170.
Profantová N., Křivánek R., Fikrle M. and Zavřel J. 2020. Tismice jako produkční a nadregionální centrum Čech 8. a 9. století. Památky Archeologické 111, 193-271. DOI: https://doi.org/10.35686/PA2020.5
Rajewski Z. 1939 (1948). Zabytki awarskie z Biskupina w pow. żnińskim. Wiadomości Archeologiczne 16, 341-347.
Robak Z. 2018. Carolingian or not? An Analysis of the Fitting from Haliczany in the Context of other Early Medieval Finds from Selected Areas of the Western Slavic Territories. Slovenská archeológia 66/1, 49-105.
Rodinkova V. E. 2018. Early Slavic Hoards of the Dnieper Region (on the nature and the historical significance of the phenomenon). In B. Niezabitowska-Wiśniewska, P. Łuczkiewicz, S. Sadowski, M. Stasiak-Cyran and M. Erdrich (eds), Studia Barbarica: Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. rocznicę urodzin. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 670-679.
Schuster J. 2016. The Świlcza Hoard. An extraneous 5th Century AD Complex from the Northern Carpathian Foreland. Wiadomości Archeologiczne 67/1, 227-262.
Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S. and Ziaja W. 2018. Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica 91/2, 143-170. DOI: https://doi.org/10.7163/GPol.0115
Cs. Sós Á. 1955. Le deuxiéme cimetiére avare d’Üllő. Acta Archaeologies Academiae Scientarium Hungariae 6, 193-230. DOI: https://doi.org/10.1007/BF02024389
Cs. Sós Á. 1961. Újabb avarkori leletek Csepel szigetről. Archaeologiai Értesítő 88, 32-51.
Straub P. 2011. Angaben zum hunnenzeitlichen ostgermanischen Fundhorizont in Südtransdanubien – ausgehend von der Nekropole in Keszthely-Fenékpuszta. In O. Heinrich-Tamáska (ed.), Keszthely-Fenékpuszta im Kontext spätantiker Kontinuitätsforschung zwischen Noricum und Moesia (= Castellum Pannonicum Pelsonense 2). Budapest, Leipzig, Keszthely, Rahden: Magyar Tudományos Akadémia Régészeti Intézete, Geisteswissenschaftliches Zentrum, Geschichte und Kultur Ostmitteleuropas e. V., Balatoni Múzeum, 325-345.
Szenthe G. 2013. Vegetal ornaments in the Late Avar decorative art. Dissertationes Archaeologicae ex Instituto Archaeologico Universitatis de Rolando Eötvös nominatae 3/1, 303-320. DOI: https://doi.org/10.17204/dissarch.2013.303
Szimonova E. 1972. Toponár, Fészerlak-puszta (Kom. Somogy, Kr. Kaposvár) Awarisches Gräberfeld. Mitteilungen des Archäologischen Instituts der Ungarischen Akademie der Wissenschaften 3, 161-163.
Szőke B. M. 2001. Egy avar kori indavirág Késő avar kori övgarnitúra Zalaegerszeg-Ola, Új kaszárnya területérő. Zalai Múzeum 10, 103-140.
Szőke B. M. 2008. Veränderungen in der Struktur des awarischen Gürtels. Antaeus. Communicationes ex Institute Archaeologico Academiae Scientiarum Hungaricae 29-30, 175-213.
Szymański W. 1962a. Wyniki badań grodziska z VI-VII w. w miejscowości Szeligi, pow. Płock na Mazowszu. Światowit 24, 353-371.
Szymański W. 1962b. Uwagi w kwestii zabytków awarskich znalezionych na terenie Polski. Archeologia Polski 7, 282-314.
Szymański W. 1995. Stan wiedzy o zabytkach awarskich z obszarów położonych na północ od terytorium kaganatu. Archeologia Polski 40/1-2, 125-146.
Tirpák J. and Tirpáková A. 2019. Röntgenová fluorescenčná analýza predmetov z pohrebiska z obdobia avarského kaganku v Obide. In J. Zábojník, Pohrebisko z obdobia avarského kaganátu v Obide. Bratislava, Nitra, 291-334.
Tirpák J. 2016. Röntgenová fluorescenčná analýza predmetov z pohrebiska z obdobia avarského kaganku vo Valalikoch-Všechsvätých. In J. Zábojník and J. Béreš (eds), Pohrebisko z obdobia avarského kaganátu vo Valalikoch-Všechsvätých. Nitra: Archeologický ústav Slovenskej akademie ved, 246-278.
Trzeciecki M. 2012. Janowiec nad Wisłą. Wykaz ceramiki wczesnośredniowiecznej z badań archeologicznych prowadzonych na terenie miasta. Warszawa, maszynopis w archiwum IAE PAN.
Turek R.1950. K počátkům Prahy. Památky archeologické 43, 59-94.
Werner J. 1991. Expertise zu dem Bronzearmring mit verdickten Enden und Perlleisten von Bratislava-Dubravka. Slovenská archeológia 37/1-2, 287-288.
Wołoszyn M., Florkiewicz I., Dzieńkowski T., Sadowski S. Nosek E. M. and Stępiński J. 2016. Cherven before Cherven Towns. Some remarks on the history of the Cherven Towns area (Eastern Poland) until the end of 10th century. In Á. Bollók, G. Csiky and T. Vida (eds), Zwischen Byzanz und der Steppe. Archäologische und historische Studien. Festschrift für Csanád Bálint zum 70. Geburtstag/Between Byzantium and the Steppe: Archaeological and Historical Studies in Honour of Csanád Bálint on the Occasion of His 70th Birthday. Budapest: Institute of Archaeology, Research Centre for the Humanities Hungarian Academy of Sciences, 689-716.
Zábojník J. 1991. Seriation von Gürtelbeschlaggarnituren aus dem Gebiet der Slowakei und Österreichs (Beitrag zur Chronologie der Zeit des awarischen Kaganats). In Z. Čilinská (ed.), K problematike osídlenia stredodunajskej oblasti vo včasnom stredoveku. Nitra: Archeologický ústav SAV, 219-321.
Zábojník J. 2019. Pohrebisko z obdobia avarského kaganátu v Obide. Bratislava, Nitra: Archeologický ústav SAV.
Zaharia E. 1977. Populaţia romanească in Transilvania in secolele VII-VIII. Cimitirul nr. 2 de la
Bratei. Bucureşti: Editura Academiei Republicii socialiste România.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
