Artefakty kościane z kościoła św. Jakuba w Toruniu jako źródło informacji na temat produkcji i użytkowania codziennych przedmiotów z kości w Polsce od XIV do XVIII wieku.
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/76.2024.1.3666Słowa kluczowe:
Wytwory kościane, analiza traseologiczna, późne średniowiecze, czasy nowożytne, Polska, Kościół Św. Jakuba w ToruniuAbstrakt
Artykuł prezentuje wyniki analiz typologicznych oraz traseologicznych, jakim poddano siedem przedmiotów wykonanych z surowców kostnych, znalezionych wokół kościoła św. Jakuba w Toruniu, na terenie dawnego cmentarza. Dzięki analizie technologicznej możliwe było zrekonstruowanie metod obróbki surowca kostnego przez dawnych rzemieślników, zaś analiza śladów użytkowych umożliwiła wypowiedzenie się na temat funkcji analizowanych okazów. Przedmioty porównano z innymi analogicznymi znaleziskami, by podjąć próbę odtworzenia technik ich wykonywania, kontekstu, w którym były używane i roli, jaką mogły pełnić w przeszłości.
Pobrania
Bibliografia
Āboltiņš V. 2019. Cēsu pils arheoloģiskajā materiālā identificētie ziloņkaula priekšmeti. Cēsu pils raksti 2, 128-181.
Āboltiņš, V. 2022. Cēsu pilî iegūtie rokas ugunsieroču laides inkrustācijas elementi. Cēsu pils raksti, IV: arheoloģija, arhitektūra, vēsture, 144-193.
Adamczyk P. 2009. Pionki do gier planszowych w zbiorach Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu. Elbląskie Studia Muzealne 1, 81-86.
Borkowki T. 1995. Gry i zabawy w średniowiecznym mieście na Śląsku. Ślady materialne. In K. Wachowski (ed.), Kultura średniowiecznego Śląska i Czech: Miasto. Wrocław: UW. CBŚiB, Sudety, 99-105.
Borkowki T. 1999. Rozrywka – zabawki i drobna plastyka figuralna. In C. Buśko and J. Piekalski (eds), Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10-11 we Wrocławiu. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski Katedra Archeologii, 203-216.
Buc N. 2011. Experimental series and use-wear in bone tools. Journal of Archaeological Science 38/3, 546-557.
Dybaś B. 1994. Dzieje wojskowe Torunia w latach 1548-1660. In M. Biskup (ed.), Historia Torunia, t. 2, cz. 2. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 141-154.
Chmielowska A. 1971. Grzebienie starożytne i średniowieczne z ziem polskich. Acta Archaeologica Lodziensia 20, 7-160.
Christidou R. 2008. An application of micro-wear analysis to bone experimentally worked using bronze tools. Journal of Archaeological Science 35, 733-751.
Chudziakowa J. and Kola A. 1974. Źródła archeologiczne z terenu zamku krzyżackiego w Toruniu: Badania Z 1958-1966r. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Cnotliwy E. 1973. Rzemiosło rogownicze na Pomorzu wczesnośredniowiecznym. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Czyżewski K. J. and Walczak M. 2022. Jacob Mertens i malarstwo krakowskie około roku 1600.Kraków: Wydawnictwo Zamku Królewskiego na Wawelu.
Fernández-Jalvo Y. and Andrews P. 2016. Atlas of taphonomic identifications: 1001+ images of fossil and recent mammal bone modification. Dordrecht.
Fisher J. W. 1995. Bone surface modifications in zooarchaeology. Journal of Archaeological Method and Theory 2, 7-68.
Fonferek J., Marcinkowski M. and Sieńkowska U. 2012. Elbląg – życie codzienne w porcie hanzeatyckim (Everyday life in the hanzeatic port). Elbląg: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu.
Gomoliszek A. 2016. Noże z wykopalisk przy ulicy Chmielnej 73-74 w Gdańsku. Dantiscum 1, 377-454.
Gomułka I. 2018. Gry i zabawy. In J. Piekalski and K. Wachowski (eds), Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu: studium strefy Placu Nowy Targ we Wrocławiu = the Rytm of the City Development at the Cultural Frontier: Study of Nowy Targ Square Zone in Wrocław 2. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski. Instytut Archeologii, 993-1046.
Górecki J. 2000. Rzeźbiony grzebień z Ostrowa Lednickiego- Próba interpretacji. Studia Lednickie 6, 13-42.
Górzyńska A., Górzyński T. and Kazimierczak R. 2011. Przedmieście Chełmińskie w świetle badań archeologicznych Torunia. Archaeologia Historica Polona 17, 21-47.
Haak A., Rannamäe E., Luik H. and Maldre L. 2012. Worked and unworked bone from the Viljandi castle of the Livonian Order (13th-16th centuries). Lietuvos Archeologija 38, 295-338.
Hilczerówna Z. 1961. Rogownictwo gdańskie w X-XIV wieku. In J. Kamińska (ed.), Gdańsk wczesnośredniowieczny 4. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe, 41-144.
Jaworski K. 1999. Ślady obróbki surowca kościanego i rogowego. In C. Buśko and J. Piekalski (eds), Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10-11 we Wrocławiu. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski Katedra Archeologii, 70-92.
Jaworski K. 2012. Obróbka surowca kościanego w średniowieczu i czasach nowożytnych w zachodniej części Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu. Materiały z posesji przy ul. Katedralnej 4. In A. Pankiewicz (ed.), Nowożytny cmentarz przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu (lata 1621-1670) = Modern-Time Church of St Peter and St Paul Cemetery in Ostrów Tumski Wrocław (1621-1670). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski. Instytut Archeologii, 165-204.
Kasprzak M. 2018. Zabytki wykonane z drewna, kości, poroża i rogu bydlęcego. In A. Pudło, W. Ossowski and E. Trawicka (eds), Jatki Mięsne w Gdańsku od XIV do XX Wieku. Gdańsk: Muzeum Gdańska: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 445-464.
Kobielski S. 1975. Polska broń palna. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Ossolineum.
Kołyszko M. 2014. Wyroby z kości. In M. Wiewióra (ed.), Zamek biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych: Studia i Materiały = Wąbrzeźno Chełmno Bishop’s Castle in the Light of Archaeological-Architectural Research: Studies and Materials. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 167-168.
Konczewska M. 2010. Gry. Rozdział VIII. Kultura materialna publicznej przestrzeni miasta w świetle zabytków ruchomych. In J. Piekalski (ed.), Ulice średniowiecznego Wrocławia = Streets in Medieval Wrocław. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 245-254.
Koperkiewicz A. 2014. Badania archeologiczne ratusza Lidzbarka Warmińskiego w 700-lecie lokacji miasta. Gdańskie Studia Archeologiczne 4, 45-108.
Korobkova G. F. 1999. Narzędzia w pradziejach. Podstawy badania funkcji metodą traseologiczną. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Legrand A. 2007. Fabrication et utilisation de l’outillage en matičres osseuses du Néolithique de Chypre: Khirokitia et Cap Andreas-Kastros (= BAR International Series 1678). Oxford: Archaeopress.
Locke M. 2014. Bone Ivory and Horn: Identifying Natural Materials. Atglen PA: Schiffer Publishing.
Luik H., Blaţevičius P. and Piličiauskienë G. 2018. Bone artefacts: Witnesses to the lives of the inhabitants of the Vilnius Castle complex and the Palace of the Grand Dukes of Lithuania. In E. Russow and V. Lang. (eds), Saints, Bishops, Towns and Castles. Time Travels into Middle and Early Modern Ages. Studies in Honour of Jaan Tamm. Tallinn, Tartu: Tallinna Ülikool, Tartu Ülikool, 183-216.
MacGregor A. 1985. Bone, antler, ivory & horn: the technology of skeletal materials since the Roman period. London: Routledge.
Madgwick R. 2014. What makes bones shiny? Investigating trampling as a cause of bone abrasion. Archaeol Anthropol Sci 6, 163-173.
Marciniak-Kajzer A. 2020. Rzeczy ludzi średniowiecza. W domu. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Marcinkowski M. 2003. Wyroby z kości i poroża w średniowiecznym Elblągu. In E. Cnotliwy, E. Wilgocki and T. Galiński (eds), Res Et Fontes: Księga jubileuszowa Dr. Eugeniusza Cnotliwego. Szczecin: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział w Szczecinie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, 327-340.
Marcinkowski M. 2004. Średniowieczne grzebienie odkryte na Starym Mieście w Elblągu. In R. Czaja (ed.), Archeologia et historia urbana. Elbląg: Muzeum, 497-508.
Michalik P. 2007. Późnośredniowieczne i nowożytne noże z zamku w Pucku. Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Nawrolska G. 2014. Powracająca przeszłość Starego Miasta w Elblągu. Toruń: Towarzystwo Naukowe. Norska-Gulkowa M. 1985. Wyroby z rogu i kości z wczesnośredniowiecznego grodu-miasta na Ostrówku w Opolu. Opolski Rocznik Muzealny 8, 221-308.
Olsen S. L. 1984. Analytical approaches to the manufacture and use of bone artifacts in prehistory. PhD thesis. London: University of London.
Olsen S. and Shipman P. 1988. Surface modification on bone: trampling versus butchery. Journal of Archaeological Science 15, 535-553.
Orłowska J. 2016. Reading osseous artefacts – an application of micro-wear analysis to experimentally worked bone materials. In S. Vitezović (ed.), Close to the bone: current studies in bone technologies. Belgrade: Institute of Archaeology, 236-247.
Radohs L. and Ansorge J. 2014. Renaissancezeitliche Bein- und Geweiheinlagen aus Stralsund – archäologische Hinterlassenschaften eines Büchsenschäfters. Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 62, 145-206.
Rembisz-Lubiejewska A. 2021. Wyroby z poroża, kości i tworzywa sztucznego z badań przy ul. Reduta Wyskok 4-5, w Gdańsku. Archeologia Gdańska 8, 357-360.
Rębkowski M. 1997. Zabytki bursztynowe, szklane, kamienne, rogowe i kościane oraz inne wyroby z gliny. In M. Rębkowski (ed.), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu: Praca zbiorowa 2. Kołobrzeg: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 235-241.
Rijkelijkhuizen M. 2009. Whales, Walruses, and Elephants: Artisans in Ivory, Baleen, and Other Skeletal Materials in Seventeenth- and Eighteenth-Century Amsterdam. International Journal of Historical Archaeology 13, 409-429.
Rijkelijkhuizen M. 2013. Wapenbeslag van bot uit de Tachtigjarige Oorlog. Zutphense Pracht 3, 38-39.
Romanowicz P. 2013. Akcesoria gier i zabaw z najnowszych badań w Stargardzie. In H. Paner and J. Fudziński (eds), XVII Sesja Pomorzoznawcza. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 215-229.
Schulz W., Erenfeicht L. and Woźniak T. 2009. 1000 Ręcznej broni strzeleckiej. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk.
Senyane L., Bradfield J. and Lotter M. 2023. An assessment of whether saturated sediment ablation on stationary bone can mimic bone tool use-wear from Earlier Stone Age contexts. Journal of Archaeological Science: Reports 49, 104026.
Strzyż P. and Skóra K. 2012. „Muskets and Handgonnes inlaid with bone” ornaments of hand-held firearms in the 16th-17th centuries. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 29, 278-300.
Sulkowska-Tuszyńska K. 2018. Gniewkowo Studia nad kulturą przedmieścia (XIV/XV-XVIII w.). Stary Toruń. Toruń: Studio KROPKA – Piotr Kabaciński.
Sulkowska-Tuszyńska K. 2022. Kościół św. Jakuba w Toruniu. Historia w ziemi zapisana. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Trawicka E. 2018. Zabytki metalowe. In A. Pudło, W. Ossowski and E. Trawicka (eds), Jatki mięsne w Gdańsku od XIV do XX wieku. Gdańsk: Muzeum Gdańska: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 335-388.
Wywrot-Wyszkowska B. 2016. Zabytki z poroża, kości i rogu oraz innych surowców. In B. Wywrot-Wyszkowska, M. Dworaczyk and M. Rębkowski (eds), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu 6. Kołobrzeg: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 183-197.
Żurowski K. 1963. Uwagi na temat obróbki rogu w okresie wczesno-średniowiecznym. Przegląd Archeologiczny 9, 395-401.
Żygulski Z. 1982. Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu. Warszawa: Panìstwowe Wydawnictwo Naukowe.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
