CO ZABRAŁO NAM MORZE? MOZLIWOŚCI POZNAWCZE BADANIA ARTEFAKTÓW Z NOWYCH ZATOPIONYCH STANOWISK PRADZIEJOWYCH W ZATOCE PUCKIEJ (ZATOKA GDAŃSKA, MORZE BAŁTYCKIE)
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/76.2024.1.3719Słowa kluczowe:
Morze Bałtyckie, Zatoka Pucka, podwodne stanowiska z epoki kamienia, sztylet krzemienny, bâton percé, chronologia bezwzględnaAbstrakt
Artykuł przedstawia najnowsze wyniki badań na obszarze Zatoki Puckiej. Po ostatnim zlodowaceniu Zatoka Pucka stopniowo została zalana przez wody morskie. W rezultacie można się spodziewać zatopionych stanowisk z epoki kamienia w tym obszarze. Artykuł omawia najnowsze wyniki badań podwodnych na tym obszarze i szczegółowo analizuje 4 nowe stanowiska podwodne z tego regionu, w tym pojedyncze znalezisko bâton percé z Helu datowane na około 7000 BC, zbiór artefaktów krzemiennych, w tym sztylet krzemienny i ceramikę z późnoneolitycznego/protobrązowego stanowiska na Mierzei Rewskiej oraz dwie siekiery z poroża jelenia ze stanowiska 23 w Pucku. Przeprowadzono analizę typologiczną i technologiczną artefaktów, w tym analizy traseologiczne i datowanie radiowęglowe.
Pobrania
Bibliografia
Benjamin J. 2010. Submerged Prehistoric Landscapes and Underwater Site Discovery: Reevaluating the ‘Danish Model’ for International Practice. The Journal of Island and Coastal Archaeology 5/2, 253-270.
Bokiniec A. Z. 1995. Początki epoki brązu na Pomorzu Wschodnim. PhD thesis. Warszawa.
Buc N. 2011. Experimental series and use-wear in bone tools. Journal of Archaeological Science 38(3), 546-557.
Bukowski Z. 1998. Pomorze w epoce brązu w świetle dalekosiężnych kontaktów wymiennych. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Czebreszuk J. 2001. Schyłek neolitu i początki epoki brązu w strefie południowo-zachodniobałtyckiej (III i początki II tys. przed Chr.). Alternatywny model kultury. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Czebreszuk J. and Kozłowska-Skoczka D. 2008. Sztylety krzemienne na Pomorzu Zachodnim. Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie.
Domańska L. 1987. Wytwórczość krzemieniarska grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 8, 17-61.
Domańska L. and Kabaciński J. 2000. Krzemieniarstwo społeczności późnoneolitycznych. In A. Kośko (ed.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego. Tom III. Kujawy. Część 4. Osadnictwo kultur późnoneolitycznych oraz interstadium epok neolitu i brązu: 3900-1400/1300 przed Chr. Poznań: Wydawn. Poznanìskie, 379-391.
Drzewicz A. 2004. Wyroby z kości i poroża z osiedla obronnego ludności kultury łużyckiej w Biskupinie. Warszawa: Semper.
Durante A., Stellacci S. M., Pellegrini A., De Angelis A. and Scacchetti F. 2022. Hoes or adzes? Experimental reproduction and uses of deer antler tools from the Bronze Age Terramara of Pragatto (Italy). EXARC JOURNAL 4:2021/4(2022), 90-95.
Elliott B. 2012. Antlerworking Practices in Mesolithic Britain. PhD thesis, University of York.
Fischer A. 1997. Drowned forests from the Stone Age. In L. Pedersen, A. Fischer and B. Aaby (ed.), The Danish Storebælt since the Ice Age – Man, Sea and Forets. Copenhagen: Sund & Bælt A/S, 29-36.
Fischer A. 2007. Coastal fishing in Stone Age Denmark – evidence from and above the present sea level and from human bones. In N. Milner, G. Bailey and O. Craig (eds), Shell middens and coastal resources along the Atlantic facade. Oxford: Oxbow, 54-69.
Fischer A. 2018. Sweden-surveying submerged landscapes from early prehistory. In A. Fischer and L. Pedersen (eds), Oceans of Archaeology. Aarhus, Denmark: Aarhus University Press, 61-65.
Fisher A. and Vang Petersen P. 2018. Denmark – a sea of archaeological plenty. In A. Fischer and L. Pedersen (eds), Oceans of Archaeology. Aarhus, Denmark: Aarhus University Press, 68-83.
Frost L. 2020. Danish Bronze Age antler axes – depositions in time and space. Praehistorische Zeitschrift 95/1, 128-186.
Galiński T. 2019. Paleolit i mezolit na Pomorzu. Szczecin: Tadeusz Galiński.
Gałka M., Holger-Knorr K., Miotk-Szpiganowicz G., Moskalewicz D., Woźniak P., Witak M. and Uścinowicz Sz. 2018. Uwarunkowania środowiskowe położenia zespołu osadniczego z epoki kamienia w Rzucewie. In D. Król (ed.), Zespół osadniczy z epoki kamienia – Rzucewo, gmina Puck, stanowisko 1. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 14-39.
Gediga B. 1970. Motywy figuralne w sztuce ludności kultury łużyckiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Gedl M. 1975. Kultura przedłużycka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Ilkiewicz J. 2010. Narzędzia z poroża jeleniowatych z Pobrzeża Koszalińskiego. Materiały Zachodniopomorskie 6/7 (2009/2010), 15-42.
Jensen G. 2001. Macro Wear Patterns on Danish Late Mesolithic Antler Axes. In A. M. Choyke and L. Bartosiewicz (eds), Crafting Bone: Skeletal Technologies through Time and Space – Proceedings of the 2nd meeting of the (ICAZ) Worked Bone Research Group Budapest, 31 August – 5 September 1999 (= BAR International Series 937). Oxford: Archaeopress, 165-170.
Juel Jensen H. 1994. Flint tools and plant working, hidden traces of stone age technology. A use wear study of some Danish Mesolithic and TRB implements. Aarhus: Aarhus University Press.
Kabaciński J. 2018. Krzemieniarstwo neolityczne zespołu osadniczego w Rzucewie. In D. Król (ed.), Zespół osadniczy z epoki kamienia – Rzucewo, gm. Puck, stanowisko 1. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 143-185.
Kabaciński J. and Terberger T. 2015. Features and finds of the Stone Age sites Dąbki 9 and 10. In J. Kabaciński and S. Hartz (eds), The Dąbki Site in Pomerania and the Neolithisation of the North European Lowlands (c. 5000 - 3000 calBC). Rahden: Marie Leidorf, 137-155.
Kaczmarek M. 2002. Motywy antropo- i ornitomorficzne oraz wyobrażenia jelenia w sztuce ludności kultury łużyckiej na ziemiach polskich. In Sztuka pradziejowa ziem polskich. Katalog wystawy. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego, 99-103.
Korobkova G. F. 1999. Narzędzia w pradziejach. Podstawy badania funkcji metodą traseologiczną. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kostrzewski J. 1936. The prehistory of Polish Pomerania. Toruń: Baltic Institute.
Król D. 2015. Stone Age Settlement in the Western Part of Gdańsk Bay. In O. Felczak (ed.), The Baltic Sea – a Mediterranean of North Europe.In the Light of Archaeological, Historical and Natural Science Research from Acient to Early Medieval Times. Gdańsk: Scientific Association of Polish Archaeologists Gdańsk Division, 27-36.
Król D. 2017. Osadnictwo pradziejowe i wczesnośredniowieczne na obszarach przylegających do pradolin rzek Plutnicy, Czarnej, Wody i Redy. In M. Fudziński, W. Świętosławski and W. Chudziak (eds), Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu. Gdańsk: Stara Szuflada, 143-164.
Król D. 2018. Osadnictwo neolityczne. In D. Król (ed.) Zespół osadniczy z epoki kamienia –Rzucewo, gm. Puck, stanowisko 1. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 115-125.
Król D. and Rudnicka D. 1990. Stan rozpoznania archeologicznego terenu wysoczyzn nadmorskich w województwie gdańskim. Pomorania Antiqua 14, 101-121.
Król D. and Schild R. 2009. Elementy stratygrafii zespołu osadniczego z epoki kamienia w Rzucewie, gmina Puck, stanowisko 1. In M. Fudziński and H. Paner (eds), Aktualne problemy epoki kamienia na Pomorzu. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 261-267.
Kurzyk K. and Ostasz A. 2015. Osada kultury iwieńskiej z Mieścina, gm. Tczew, woj. pomorskie, stan. 17. Pomorania Antiqua 24, 105-130.
Legrand A. 2007. Fabrication et utilisation de l’outillage en matičres osseuses du Néolithique de Chypre: Khirokitia et Cap Andreas-Kastros (= BAR International Series 1678). Oxford: Archaeo-press.
Lehtimäki M., Tikkanen S. and Tevali R. (eds) 2020. Integrating cultural heritage into maritime spatial planning in the BSR Final publication of the Baltic Sea Region Integrated Maritime Cultural Heritage Management Project (BalticRIM) 2017-2020. https://interreg-baltic.eu/wp-content/uploads/2021/08/124.pdf
Libera J. 2001. Krzemienne formy bifacjalne na terenach Polski i zachodniej Ukrainy (od środkowego neolitu do wczesnej epoki żelaza). Lublin: Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Lübke H., Schmölcke U. and Tauber F. 2011. Mesolithic hunter-fishers in a changing world: A case study of submerged sites on the Jäckelberg, Wismar Bay, northeastern Germany. In J. Benjamin, C. Bonsall and C. Pickard (eds), Submerged prehistory. Oxford: Oxbow Books, 21-37.
Małecka-Kukawka J. 2009. Badania nad krzemieniarstwem neolitycznym na Pomorzu: próba bilansu po dwudziestu pięciu latach. In M. Fudziński and H. Paner (eds), Aktualne problemy epoki kamienia na Pomorzu. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 157-165.
Miotk-Szpiganowicz G. and Uścinowicz Sz. 2016. Historia naturalna Zalewu i Zatoki Puckiej. In J. P. Dettlaff (ed.), Gmina Puck, rytm życia, nowe perspektywy. Bydgoszcz: BisMedium, 57-66.
Montelius O. 1986. Dating in the Bronze Age, with Special Reference to Scandinavia (translation of Om tidsbestämning inom bronsåldern med särskildt afseende på Scandinavien, Kungl. Vitterhets Historie och Antiqvitets Akademien Handlingar, 30). Stockholm: Royal Academy of Letters, History and Antiquities.
Orłowska J. and Osipowicz G. 2017. Searching for the function of the Early Holocene heavy-duty bevel-ended tools: remarks from experimental and use-wear studies. In A. V. Sitdikov (ed.), Kamenniy vek i nachalo epokhi rannego metalla. Tekhnologiya izgotovleniya i funktsi kostianykh izdeliy v drevnikh kulturakh Evrazii (= Arkheologiya Evraziyskikh stepey 2). Kazan: Akademia nauk Respubliki Tatarstana, Institut archeologii im. A. H. Halikova AN RT, 103-121.
Osipowicz G. 2010. Narzędzia krzemienne w epoce kamienia na ziemi chełmińskiej. Studium traseologiczne. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Osipowicz G., Witas H., Lisowska-Gaczorek A., Reitsema L., Szostek K., Płoszaj T., Kuriga J., Makowiecki D., Jędrychowska-Dańska K. and Cienkosz-Stepańczak B. 2017. Origin of the ornamented bâton percé from the Gołębiewo site 47 as a trigger of discussion on long-distance exchange among Early Mesolithic communities of Central Poland and Northern Europe. PLoS ONE, 12(10), e0184560. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0184560
Osipowicz G., Orłowska J., Piličiauskas G., Piličiauskienė G., Rannamäe E., Cyrek K. and Sylwestrzak M. 2020. Stone Age technologies and human behaviors as reflected in decoration of osseous artefacts from the northern part of East-Central Europe. Quaternary International 569-570, 66-83.
Płonka T. 2003. The portable art of Mesolithic Europe. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Płonka T., Adamczyk M. and Diakowski M. 2023. New radiocarbon dates for ornamented Mesolithic objects from north-west Poland: chronology and regional connections in the western Baltic region. Antiquity 97(391), 29-49.
Pratsch S. 1994. Die Geweihartefakte des mesolitisch-neolitischen Fundplatzes von Friesack 4, Kr. Havelland. Veröffentlichungen des Brandenburgischen Landesmuseums für Ur- und Frühgeschichte 28, 7-98.
Reinecke P. 1965. Mainzer Aufsätze zur Chronologie der Bronze- und Eisenzeit. Bonn: Habelt.
Riedel K., Pohlmeyer K. and von Rautenfeld D. B. 2004. An examination of Stone Age/Bronze Age adzes and axes of red deer (Cervus elaphus L.) antler from the Leine Valley, near Hannover. Eur J Wildl Res 50, 197-206.
Ruta S. 1997. Materiały krzemienne z późnomezolitycznego stanowiska Jastrzębia Góra 4, województwo gdańskie. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 21, 7-30.
Schild R., Marczak M. and Królik H. 1975. Późny mezolit. Próba wieloaspektowej analizy otwartych stanowisk piaskowych. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Sidéra I. 1993. Les assemblages osseux en bassin parisien et rhénan du VIe au IVe millénaire B.C. Histoire, techno-économie et culture (PhD Thesis, Archives of l’Université Paris-1).
Starkel L., Michczyńska D. J., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D. and Pazdur A. 2013. Progress in the Holocene chrono-climatostratigraphy of Polish territory. Geochronometria 40/1, 1-21.
Sulgostowska Z. 2019. Kultura duchowa społeczności zamieszkujących ziemie polskie w późnym paleolicie i mezolicie. Warszawa: Polish Academy of Sciences, Institute of Archaeology and Ethnology.
Uścinowicz Sz. 1999. Southern Baltic area during the last deglaciation. Geological Quarterly 43/2, 37-148.
Uścinowicz Sz. 2014. Baltic Sea Continental Shelf. In F. Chiocci and A. Chivas (eds), Continental Shelves of the World, Their Evolution During Last Glacio-Eustatic Cycle, Geological Society Memoir 41. London: Geological Society, 69-89.
Uścinowicz Sz. 2019. Geological and environmental research indication prehistoric settlements around Puck Bay. Gdańsk (Archives of National Maritime Museum in Gdańsk).
Uścinowicz Sz., Miotk-Szpiganowicz G., Krąpiec M., Witak M., Harff J., Lübke H. and Tauber F. 2011. Drowned forests in the Gulf of Gdańsk (Southern Baltic) as an indicator of the holocene shoreline changes. In J. Harff, S. Björck and P. Hoth (eds), The Baltic Sea basin. Berlin, Heidelberg: Springer-Verlag, 219-231.
Uldum O., Lübke H. and Benjamin J. 2018. Investigating prehistoric sites on the seabed. In A. Fischer and L. Pedersen (eds), Oceans of Archaeology. Aarhus, Denmark: Aarhus University Press.
Van Gijn A. 1989. The wear and tear of flint: principles of functional analysis applied to Dutch Neolithic assemblages (= Analecta Praehistorica Leidensia 22). Leiden: Faculty of Archaeology – Leiden University.
Van Gijn A. 2005. A functional analysis of some Late Mesolithic bone and antler implements from the Dutch coastal zone. In H. Luik, A. M. Choyke, C. E. Batey and L. Lougas (eds), From hooves to horns, from mollusc to mammoth. Manufacture and use of bone artefacts from prehistoric times to the present. Proceedings of the 4th Meeting of the ICAZ Worked Bone Research Group at Tallinn, 26th-31st of August 2003. Tallinn: Teaduste Akadeemia Kirjastus, 47-66.
Vaughan P. C. 1985. Use-wear analysis of flaked stone tools. Tucson: The University of Arizona Press.
Wadyl S. and Kurzyk K. 2018. Wyniki badań archeologicznych na stanowisku 10 przy ulicy Reformatów w Wejherowie 85. In M. Fudziński (ed.), II i III Pomorska Sesja Sprawozdawcza za rok 2012 i 2014. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 85-94.
Wąs M. 2009. Research into the Late Palaeolithic in Northern Gdańsk Pomerania. In J. M. Burdukiewicz, K. Cyrek, P. Dyczek and K. Szymczak (eds), Understanding the Past. Papers offered to Stefan K. Kozłowski. Warszawa: Center for Research on the Antiquity of Southeastern Europe, University of Warsaw, 411-423.
Wąs M. 2012. Stan rozpoznania i perspektywy badawcze mezolitu północnej części Pomorza Gdańskiego. Gdańskie Studia Archeologiczne 2, 17-42.
Wąs M. 2018. Późny paleolit i mezolit w północnej części Pomorza Gdańskiego. Łódź: Łódzka Fundacja Badań Naukowych.
Wąs M., Klimaszewski P. 2015. Nowe znaleziska sztyletów krzemiennych z Pomorza Wschodniego. Gdańskie Studia Archeologiczne 5, 58-72.
Žulkus V. and Girininkas A. 2020. The eastern shores of the Baltic Sea in the Early Holocene according to natural and cultural relict data. Geo: Geography and Environment 7/1. https://doi.org/10.1002/geo2.87
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
