Słowa kluczowe
Antropocen
antropologia
asamblaż
kryzys klimatyczny
świat więcej-niż-ludzki
praxis
etnografia transrelacyjna
epistemologia
Jak cytować
Abstrakt
Przedstawiony w niniejszym artykule projekt etnografii transrelacyjnej czerpie inspiracje z kilku istniejących propozycji teoretycznych, refleksji filozoficznych i założeń metodologicznych, a jego najogólniejszą ramą jest złożona, skomplikowana i relacyjna ontologia rzeczywistości. Propozycje filozoficzne, epistemiczne i metodologiczne, które przekraczają antropocentryzm i zwracają się ku światu więcej niż ludzkiemu, czyli posthumanizm, nowy materializm, koncepcja zamieszkiwania, oraz te osadzające proces poznania w praktykach uwikłania, czyli teoria asamblażu i etnografia wielogatunkowa, miały również wpływ na koncepcję etnografii transrelacyjnej, której kształt zarysowuję w artykule. W tekście rozważam wpływ tych nurtów i koncepcji na nowe antropologiczne imaginarium, argumentując, że etnografia transrelacyjna może odpowiedzieć na wyzwania Antropocenu, zmiany klimatu i jej społeczne, ekonomiczne i ekologiczne konsekwencje. Tekst przekonuje, że etnografia transrelacyjna pozwala nam na nieprzeoczenie złożonych relacji, które zachodzą w obecnych asamblażowych ludzko-nie-ludzkich - układach rzeczywistości.
Bibliografia
Anderson Jon 2004, Talking Whilst Walking: A Geographical Archeology of Knowledge, Royal Geography Society, vol. 36, nr 3, s. 254–261.
Bakke Monika 2000, Gdy stawka jest większa niż życie. Sztuka wobec mineralno-biologicznych wspólnot, Teksty Drugie, nr 1, s. 165–185.
Bakke Monika 2012, Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Barad Karen 2003, Posthumanist Performativity: Toward and Understanding of How Matter Comes to Matter, Signs: Journal of Women in Culture and Society, vol. 28, s. 801–831.
Barad Karen 2012, What is the Measure of Nothingness. Infinity, Virtuality, Justice, 100 Notes, 100 Thoughts, Documenta Series 0009, vol. 13, Hatje Cantz.
Bastian Michelle 2017, Towards a More-than-human Participatory Research, [w:] M. Bastian, O. Jones, N. Moore, E. Roe (red.), Participatory Research in More-than-human-world, Routledge, London–New York, s. 17–37.
Bastian Michelle, Owain Jones, Niamh Moore, Emma Roe 2017, Introduction. More-than-human Participatory. Contexts, Challenges, Possibilities, [w:] M. Bastian, O. Jones, N. Moore, E. Roe (red.), Participatory Research in More-than-human-word, Routledge, London–New York, s. 1–16.
Bates Charlotte, Rhys-Taylor Alex (red.) 2017, Walking Through Social Research, Routledge, London.
Bennett Jane 2010, Vibrant Matter: A Political Ecology of Things, N.C.: Duke University Press, Durham.
Bergold Jarg, Stefan Thomas 2012, Participatory Research Methods: A Methodological Approach in Motion, Forum: Qualitative Social Research, vol. 13, nr 1, art. 30. https://www.researchgate.net/publication/340950215_Participatory_Research_Methods_A_Methodological_Approach_in_Motion, dostęp 05.05.2021.
Bińczyk Ewa 2018, Utrata przyszłości w epoce antropocenu, Stan Rzeczy, t. 14, nr 1, s. 109–134.
Boas Ingrid 2015, Climate Migration and Security: Securitisation as a Strategy in Climate Change Politics (Environmental Politics), Routledge, London.
Bonneuil Christophe, Fressoz Jean-Baptiste 2020, Antropocen czy oligantropocen?, tłum. P. Śniedziewski, Teksty Drugie, nr 1, s. 186–203.
Bottero Wendy, Crossley Nick 2011, Worlds, Fields and Networks: Becker, Bourdieu and the Structures of Social Relations, Cultural Sociology, vol. 5, nr 1, s. 99–119.
Braidotti Rosi 2014, Po człowieku, tłum. J. Bednarek, A. Kowalczyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Braidotti Rosi 2018, Posthuman Critical Theory, [w:] R. Braidotti, M. Hlavajova (red.), Posthuman glossary, Bloomsbury Academic, London–Oxford–New York, s. 339–341.
Brightman Mark, Lewis Jerome (red.) 2017, The Anthropology of Sustainability. Beyond Development and Progress, Palgrave Macmillan, London.
Brower Jeffrey 2018, Medieval Theories of Relations, [w:] E.N. Zalta (red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, The Metaphysics Research Lab, Standford. http://plato.stanford.edu/entries/relations-medieval, dostęp 14.05.2021.
Büscher Monika, Urry John, Witchger Katian 2010, Mobile Methods, Routledge, London.
Clark Andy, Chalmers David 1998, The Extended Mind, Analysis, vol. 58, nr 1, s. 7–19.
Colebrook Claire 2015a, What is it Like to be a Human?, Transgender Studies Quarterly, vol. 2, nr 2, s. 227–243.
Colebrook Claire 2015b, Who Comes after the Post-human?, [w:]: J. Roffe, H. Stark (red.), Deleuze and the Non /human, Palgrave Macmillan, New York, s. 217–234.
Crate Susan A., Nuttall Mark (red.) 2016, Anthropology and Climate Change: From Encounters to Actions, Routledge, London.
Crossley Nick 2012, Towards Relational Sociology, Routledge, London.
Crutzen Paul J., Stoermer Eugene F. 2000, The “Anthropocene”, Global Change Newsletter, vol. 41, s. 17–18.
De Landa Manuel 2006, A New Philosophy of Society. Assamblage Theory and Social Complexity, Continuum, London.
De Landa Manuel 2016, Assemblage Theory, University Press, Edinburgh.
Deleuze Gilles 2001, Empiricism and Subjectivity. An Essay on Hume’s Theory of Human Nature, Columbia University Press, New York.
Deleuze Gilles 2017, Immanencja: życie, tłum. K.M. Jaksender, Eperrons-Ostrogi, Kraków.
Deleuze Gilles, Guattari Felix 2015, Tysiąc plateau, red. J. Bednarek, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa.
Descola Philippe 2013, Beyond Nature and Culture, University of Chicago Press, Chicago.
Desmond Matthew 2014, Relational Ethnography, Theory and Society, vol. 43 (5), s. 547–579.
Dolphijn Rick, van der Tuin Iris 2018, Wywiad z Karen Barad, [w:] R. Dolphijn,
I. van der Tuin (red.), Nowy materializm. Wywiady i kartografie, tłum. J. Bednarek, J. Maliński, Fundacja Machina Myśli, Gdańsk–Poznań–Warszawa, s. 41–58.
Domańska Ewa 2007, Zwrot performatywny we współczesnej humanistyce, Teksty Drugie, nr 5, s. 48–61.
Domańska Ewa 2013, Humanistyka ekologiczna, [w:] T. Szostek, R. Syndyka, R. Nycz (red.), Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 15–39.
Eriksen Thomas H. 2016, Overheating: An Anthropology of Accelerated Change, Pluto Press, London.
Eriksen Thomas H., Stensrud Astrid B. (red.) 2019, Climate, Capitalism and Communities. An Anthropology of Environmental Overheating, Pluto Press, London.
Falzon Mark A. (red.) 2009, Multi-sited Ethnography: Theory, Praxis and Locality in Contemporary Research, Ashate, Aldershot.
Folke Carl, Gunderson Lance 2012, Reconnecting to the Biosphere: a Social-ecological Renaissance, Ecology and Society, vol. 17, nr 4, s. 54–55.
Fortun Kim 2001, Advocacy after Bhophal: Environmentalism, Disaster, New Global Orders, The University of Chicago Press, Chicago.
Fortun Kim 2017, Anthropology in Farm Safety, Journal of Agromedicine, vol. 22, nr 1, s. 14–16. http://dx.doi.org/10.1080/1059924X.2016.1254697.
Fox Nick J., Alldred Pam 2016, Sociology and the New Materialism: Theory, Research, Action, Sage, London.
Freccero Carla 2011, Carnivorous Virility, or Becoming Dog, Social Text, vol. 106, nr 29, s. 177–195.
Gatt Caroline 2009, Emplacement and Environmental Relations in Multi-sited Practice/theory, [w:] M.A. Falzon (red.) Multi-sited Ethnography: Theory, Praxis and Locality in Contemporary Research, Ashgate, Aldershot, s. 103–117.
Gibson James 1979, The Ecological Approach to Visual Perception, Houghton Mifflin, Boston.
Graham Harman 2010, Towards Speculative Realism. Essays and Lectures, Zero Books, Winchester.
Guattari Felix 2000, The Three Ecologies, Continuum, London.
Haldrup Michael, Larsen Jonas 2010, Tourism, Performance and the Everyday, Routledge, London.
Halemba Agnieszka 2006, The Telengits of Southern Siberia. Landscape, Religion and Knowledge in Motion, Routledge, London.
Hamilton Clive 2016, Human Destiny in the Anthropocene, [w:] C. Hamilton, F. Gemenne, C. Bonneuil (red.), The Anthropocene and the Global Environmental Crisis, Routledge, London, s. 32–43.
Hamilton Clive, Gemenne François, Bonneuil Christophe (red.) 2016, The Anthropocene and the Global Environmental Crisis, Routledge, London.
Haraway Dona 2008, When Species Meet, Minnesota University Press, Minneapolis–London.
Haraway Donna 2016, Staying with the Trouble: Anthropocene, Capitalocene, Chthulucene, [w:] J.W. Moore (red.), Anthropocene or Capitalocene? Nature, History, and the Crisis of Capitalism, PM Press, Oakland, s. 34–76.
Hastrup Kirsten 2007, Agency, Anticipation and Creativity, [w:] E. Hallam, T. Ingold (red.), Creativity and Cultural Improvisation, Berg, Oksford–New York, s. 193–206.
Hastrup Kirsten 2018, Świadomość mięśniowa. Wytwarzanie wiedzy w Arktyce, tłum. E. Klekot, Teksty Drugie, nr 1, s. 127–153.
Hastrup Kirsten (red.) 2014, Anthropology and Nature, Routledge, London–New York.
Hastrup Kirsten, Skrydstrup Martin (red.) 2013, The Social Life of Climate Change. Models: Anticipating Nature, Routledge, London.
Hayward Eva, Weistein Jami 2015, Introduction: Tranimalities in the Age of Trans* Life, Transgender Studies Quarterly, vol. 2, nr 2, s. 195–208.
Holmes David, Marcus George 2008, Collaboration Today and the Re-imagination of the Classic Fieldwork Encounter, Collaborative Anthropology, nr 1, s. 81–101.
Hornborg Alf 2016, The Political Ecology of the Technocene, [w:] C. Hamilton, F. Gemenne, C. Bonneuil (red.), The Anthropocene and the Global Environmental Crisis, Routledge, London, s. 57–69.
Hornborg Alf 2019, Nature, Society and Justice in the Anthropocene. Unraveling the Money-energy-technology Complex, Cambridge University Press, Cambridge.
Howes Davide 2003, Sensual Relations: Engaging the Sense in Culture and Social Theory, Ann Arbor, MI, University of Michigan Press.
Ingold Tim 2000, The Perception of the Environment: Essays on Livelihood, Dwelling, and Skill, Routledge, London.
Ingold Tim 2013, Making: Anthropology, Archaeology, Art and Architecture, Routledge, London.
Ingold Tim, Vergunst Jo Lee (red.) 2008, In Ways of Walking: Ethnography and Practice on Foot, Farnham, Ashgate.
Iovino Serenella, Oppermann Serpil (red.) 2014, Material Ecocriticism, Indiana University Press, Bloomington–Indianapolis.
Jones Owain, Rigby Kate, Williams Linda 2020, Everyday Ecocide, Toxic Dwelling, and the Inability to Mourn, Environmental Humanities, vol. 12, nr 1, s. 388–405.
Kil Aleksandra, Małczyński Jacek, Wolska Dorota 2017, Współmyślność. Ku laboratorium humanistycznemu, [w:] P. Czapliński, R. Nycz, D. Antonik, J. Bednarek, A. Dauksza, J. Misun (red.), Nowa humanistyka. Zajmowanie pozycji, negocjowanie autonomii, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa, s. 157–174.
Kirksey Eben, Helmreich Stefan 2010, The Emergence of Multispecies Ethnography, Cultural Anthropology, vol. 25, nr 4, s. 545–576.
Knorr-Cetina Karin 1981, The Manufacture of Knowledge. An Essay on the Constructivist and Contextual Nature of Science, Pergamon Press, Oxford–New York.
Kohn Eduardo 2007, How Dogs Dream: Amazonian Natures and the Politics of Transspecies Engagement, American Ethnologist, vol. 34, nr 1, s. 3–24.
Konczal Agata 2017, Antropologia lasu. Leśnicy a percepcja i kształtowanie wizerunków przyrody w Polsce, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa.
Krauss Werner 2009, Localizing Climate Change. A Multi-sited Approach, [w:] M.A. Falzon (red.), Multi-sited Ethnography: Theory, Praxis and Locality in Contemporary Research, Ashgate, Aldershot, s. 149–164.
Kuligowski Waldemar, Stanisz Agata 2017, Ruchome modernizacje. Między Autostradą Wolności a „starą dwójką”, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa.
Latour Bruno 2010, Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora sieci, tłum. K. Arbiszewski, A. Derra, Universitas, Kraków.
Latour Bruno, Woolgar Steve 2020, Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych, tłum. K. Arbiszewski, P. Gąska, M. Smoczyński, A. Zabielski, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Lévi-Strauss Claude 1969, Myśl nieoswojona, tłum. A. Zajączkowski, PWN, Warszawa.
Lévi-Strauss Claude 2005, Jan Jakub Rousseau – twórca nauk humanistycznych, tłum. L. Kolankiewicz, [w:] A. Mencwel (red.), Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 478–484.
Majbroda Katarzyna 2019, W relacjach, sieciach, splotach asamblaży. Wyobraźnia antropologii społeczno-kulturowej wobec aktualnego, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław.
Majbroda Katarzyna 2020, Epistemiczne pułapki, metodologiczne niepokoje. Autoetnografia jako wyraz sprawczości i inwencyjności wobec nieprzewidywanego (serendipity) w antropologicznej praxis, [w:] M. Kafar, A. Kacperczyk (red.), Autoetnograficzne „zbliżenia” i „oddalenia”. O autoetnografii w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 289–322.
Malafouris Louis 2013, How Things Shape the Mind. A Theory of Material Engagement, The MIT Press, Cambridge–London.
Manterys Aleksander 2017, Relational Sociology Paradigms, Stan Rzeczy, nr 1, s. 67–94.
Manterys Aleksander 2021, Social Bonds and the Relational Nature of Embeddedness, [w:] E. Hałas, A. Manterys (red.), Relational Reason, Morals and Sociality, Warszawa, Peter Lang, s. 95–128.
Marcus George 1995, Ethnography in/of the World. The Emergence of Multi-sited Ethnography, Annual Review of Anthropology, vol. 24, s. 95–117.
Merleau-Ponty Maurice 2001, Fenomenologia percepcji, tłum. M. Kowalska, J. Migański, Fundacja Aletheia, Warszawa.
Michael Mike 2000, Reconnecting Culture, Technology and Nature. From Society to Heterogeneity, Routledge, London–New York.
Moore Jason W. (red.) 2016, Anthropocene or Capitalocene? Nature, History and the Crisis of Capitalism, PM Press, Oakland.
Morton Timothy 2013, Hyperobjects: Philosophy and Ecology after the End of the World, University of Minnesota Press, Minneapolis–London.
Mościcki Paweł 2020, Apokalipsa teraz!, Teksty Drugie, nr 1, s. 26–45.
Mouffe Chantale 2015, Agonistyka. Polityczne myślenie o świecie, tłum. B. Szelewa, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Naess Arne 1973, The Shallow and the Deep. Long-range Ecology Movement, Inquiry, vol. 16, nr 1–4, s. 95–100.
Nowak Andrzej W. 2016, Wyobraźnia ontologiczna. Filozoficzna (re)konstrukcja fronetycznych nauk społecznych, Instytut Badań Literackich PAN – Wydawnictwo Naukowe UAM, Warszawa.
Peirce Charles S. 1931–1958, Collected Papers of Charles Sanders Peirce, t. 1–6, Cambridge University Press, Cambridge.
Peirce Charles S. 2005, Zaniedbany Argument i inne pisma z lat 1897–1913, tłum. S. Wszołek, Wydawnictwo Naukowe PAT, Kraków.
Pink Sarah 2015, Doing Sensory Ethnography, Sage, London.
Puar Jasbir 2015, Bodies with new Organs: Becoming Trans, Becoming Disabled, Social Text, vol. 33, nr 3, s. 45–73.
Puig de la Bellacasa María 2017, Matters of Care: Speculative Ethics in More than Human Worlds, University of Minnesota Press, Minneapolis.
Pyyhtinen Olli 2016, More-than-human Sociology: A New Sociological Imagination, Palgrave Pivot, London.
Rabinow Paul 2011, The Accompaniment. Assembling the Contemporary, University of Chicago Press, Chicago–London.
Rakowski Tomasz 2018, Etnografia przedtekstowa, Teksty Drugie, nr 1, s. 16–39.
Reason Peter, Torbert William R. 2010, Zwrot działaniowy. Ku transformacyjnej nauce społecznej, [w:] H. Cervinkova, B. Gołębniak (red.), Badania w działaniu. Pedagogika i antropologia zaangażowane, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław, s. 117–152.
Ritzer George, Gindoff Pamela 1992, Methodological Relationism: Lessons for and from Social Psychology, Social Psychology Quarterly, nr 55(2), s. 128–140.
Roffe John, Stark Hanna 2015, Deleuze and the Nonhuman Turn: An Interview with Elizabeth Grosz, [w:] J. Roffe, H. Stark (red.), Deleuze and the Non/human, Palgrave Macmillan, New York, s. 17–24.
Samudra Kim J. 2008, Memory in Our Body. Thick Participation and the Translation of Kinesthetic Experience, American Ethnologist, vol. 35, nr 4, s. 665–681.
Schatzki Theodore 2002, The Site of the Social: A Philosophical Account of the Constitution of Social Life and Change, The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania.
Schatzki Theodore 2019, Social Change in a Material World, Routledge, London–New York.
Schelhas John, Hitchner Sarah 2000, Integrating Research and Outreach for Environmental Justice: African American Land Ownership and Forestry, Annals of Anthropological Practices,
vol. 44, nr 1, s. 47–64.
Serres Michel 1992, Le contract naturel, Flammarion, Paris.
Sheller Mimi, Urry John 2006, The New Mobilities Paradigm, Environment and Planning, vol. 38, s. 207–226.
Smykowski Mikołaj 2017, Eksterminacja przyrody w Lesie Rzuchowskim, Teksty Drugie, nr 2, s. 61–85.
Smyrski Łukasz 2018, Między władzą spojrzenia a praktyką. Antropologia krajobrazu, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Spinoza Baruch de 2008, Etyka, tłum. I. Myślicki, opr. L. Kołakowski, uzup. K. Rapacki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Springgay Stephanie, Truman Sarah E. 2019, Walking Methodologies in a More-than-
-human World. WalkingLab, Routledge, London.
Strathern Marylin 2018, Relations, [w:] F. Stein, S. Lazar, M. Candea, H. Diemberger, J. Robbins, A. Sanchez, R. Stasch (red.), The Cambridge Encyclopedia of Anthropology, s. 1–13. anthroencyclopedia.com, dostęp 10.05.2021.
Strathern Marylin 2020, Relations. An Anthropological Account, Duke University Press, Durham.
Stryker Susan, Currah Paisley, Moore Lisa Jean 2008, Introduction: Trans-, Trans, or Transgender? Women’s Studies Quarterly, vol. 36, nr 3–4, s. 11–22.
Tabaszewska Justyna 2011, Zagrożenie czy możliwość? Ekokrytyka – rekonesans, Teksty Drugie, nr 3, s. 205–230.
Tsing Lowenthaupt Anna 2015, The Mushroom at the End of the World: On the Possibility of Life in Capitalist Ruins, Princeton University Press, Princeton.
Tsing Lowenthaupt Anna 2020, Sztuki uważności, tłum. P. Czapliński, Teksty Drugie, nr 1, s. 204–214.
Varela Francisco, Thompson Evan, Rosch Eleanor 1991, The Embodied Mind: Cognitive Science and Human Experience, MIT Press, Cambridge.
Watts Laura, Urry John 2008, Moving Methods, Travelling Times, Environmental and Planning Society and Space, vol. 26, s. 860–874.
Weik von Mossner Alexa 2017, Affective Ecologies. Empathy, Emotions, and Environmental Narrative, The Ohio State University Press, Columbus.
Žižek Slavoj 2020, Pandemia! Covid-19 trzęsie światem, tłum. J. Maksymowicz-Hamann, Grupa Wydawnicza Relacja, Warszawa.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2021 Etnografia Polska