„Baranek pieczony nadziewany, buraki, po sztuce kołacza”. Świąteczne obiady bernardynek krakowskich w drugiej połowie XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.3.005Słowa kluczowe:
nowożytność, monastycyzm, kultura kulinarna, wyżywienie, bernardynki, KrakówAbstrakt
Artykuł wpisuje się w dynamicznie rozwijający się w ostatnim czasie w Polsce i zagranicą nurt badań nad kulturą kulinarną. Na podstawie ostatniej części księgi rachunkowej bernardynek krakowskich z drugiej połowy XVIII w. dokonano wstępnej analizy świątecznego menu obiadowego, rzadziej kolacyjnego zakonnic w okresie od listopada 1765 do listopada 1766 r. Jadłospis był odmienny od posiłków spożywanych w dni powszednie pod względem liczby dań głównych i ich różnorodności. Jak wynika z zestawień, zakonnice przestrzegały postów kościelnych przed Wielkanocą, Bożym Narodzeniem oraz przez cały rok w środy, piątki i soboty. Z przyrządzanych mięs najpopularniejsza była cielęcina i wołowina oraz drób, z ryb — szczupaki. Z produktów mącznych najczęściej jedzono kaszę, zaś z zup rosół. Bernardynki spożywały też jarzyny i owoce krajowe. Spośród słodkości w badanym źródle najczęściej wymieniono pierniki. Do świątecznych obiadów serwowano wino oraz wódkę; brak informacji o piwie.
Pobrania
Bibliografia
Archiwum Bernardynek Krakowskich, Księga wydatków klasztoru św. Józefa w Krakowie 1762-1766, sygn. 99;
Regestr fundacji, posagów i wyderkafów (1645 – 1773), sygn. 14.
Bogucka Maria. 1977. Z badań nad konsumpcją żywnościową mieszczan warszawskich na przełomie szesnastego i siedemnastego wieku. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXV, nr 1 s. 31-42.
Borkowska Małgorzata. 1996. Panny siostry w roli instytucji usługowej. Czego oczekiwało społeczeństwo od klasztoru żeńskiego w XVII i XVIII wieku, [w:] Klasztor w społeczeństwie średniowiecznym i nowożytnym red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław–Opole, s. 55-63.
Borkowska Małgorzata. 1997. Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII-XVIII w. Warszawa.
Borkowska Małgorzata 2004. Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, t. 1: Polska Zachodnia i Północna. Warszawa.
Dembińska Maria. 1963a. Dzienne racje żywnościowe w Europie w IX-XVI wieku, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 52, nr 1, s. 7-115.
Dembińska Maria. 1963b. Konsumpcja żywnościowa w Polsce średniowiecznej, Wrocław.
Dembińska Maria. 1973. Z badań nad dziennymi racjami żywnościowymi w XIII-XVI w., [w:] Pożywienie ludności wiejskiej, red. E. Waligóra, Kraków, s. 39-46.
Dembińska Maria 1985. Pożywienie postne i pokutne mnichów we wczesnym średniowieczu (V-XI w.), "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIII, nr 4, s. 367-381.
Dochody i wydatki Konwentu Braci Eremitów św. Augustyna przy kościele św. Katarzyny w Kazimierzu. Ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie. 2002-2004. t. 1: 1502–1505, t. 2: 1506–1508, wyd. K. Jelonek-Litewka et al., Kraków.
Dumanowski Jarosław. 2014. Wiedza narracja i smak. Staropolskie książki kucharskie i porady kulinarne jako źródło historyczne. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXII, nr 4, s.527-540.
Gąsiorowska Patrycja. 2010. Kuchnia i infirmeria w klasztorze klarysek krakowskich do końca XVIII wieku, [w:] Sanctimoniales. Zakony żeńskie w Polsce i Europie Środkowej (do przełomu XVIII i XIX wieku), red. D. Karczewski, A. Radzimiński, Z. Zyglewski, Bydgoszcz-Toruń, s. 394-406.
Gąsiorowska Patrycja. 2013. Obrót gotówką w klasztorze żeńskim na przykładzie osiemnastowiecznych ksiąg rachunkowych wybranych klasztorów krakowskich i lwowskich, [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław, s. 303-318.
Gronowski Tomasz Michał. 2007. Zwyczajny klasztor, zwyczajni mnisi. Wspólnota tyniecka w średniowieczu, Kraków.
Gustaw Romuald. Sitnik Aleksander Krzysztof. 2013. Kościół i klasztor św. Józefa SS. Bernardynek w Krakowie 1646-2009, wyd. II. Kalwaria Zebrzydowska.
Klonder Andrzej. 1989. Napoje fermentacyjne w Prusach Królewskich w XVI-XVII wieku. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.
Klonder Andrzej. 1983. Browarnictwo w Prusach Królewskich (2 połowa XVI-XVII w.). Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.
Klonder Andrzej. 2018. Piwo, wódka i inni konkurencji wina w Polsce nowożytnej, [w:] Wino i historia. Studia z historii wina w Polsce, t. II, red. D. Dias-Lewandowska, G. Kurczewski, Warszawa: s. 20-40.
Kracik Jan.1985. Post po staropolsku, „Nasza Przeszłość”, t. 75, s. 65-90.
Kramarska-Anyszek Krystyna. 1977. Dzieje klasztoru PP. Norbertanek w Krakowie na Zwierzyńcu do roku 1840, „Nasza Przeszłość”, t. 47, s. 5-169.
Księga szafarska dworu Jana III Sobieskiego 1695-1696. 2013. opr. J. Dumanowski, M. Próba, Ł. Truściński, Monumenta Poloniae Culinaria, t. IV, Warszawa.
Kucharz doskonały pożyteczny dla zatrudniających się gospodarstwem. 2012. wyd. i opr. J. Dumanowski, współudział A. Kleśta-Nawrocka, Monumenta Poloniae Culinaria t. III, Warszawa.
Przybyłowicz Miriam Olga. 2011. Rachunki klasztorne jako źródło do poznania realiów życia klasztornego. Najstarsza księga rachunkowa klarysek ze Starego Sącza, [w:]: Realia życia codziennego w Europie Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Śląska. Antoni Barciak (red.) Katowice – Zabrze, s. 107-130.
Przybyłowicz Olga Miriam. 2013. Jak panny zakonne rozliczały się? Księgi rachunkowe jako źródło do badań nad polskimi klasztorami żeńskimi w XVI-XVIII w., [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytne, red. Marek Derwich. Wrocław, s. 101-114.
Przybyłowicz Olga Miriam. 2019. Źródła rękopiśmienne z klasztoru klarysek gnieźnieńskich w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Stan wiedzy, prezentacja zachowanej spuścizny i możliwości badawcze, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 112, s. 317–336, https://doi.org/10.31743/abmk.2019.112.16 (dostęp 30.05.2021).
Rajman Jerzy. 2001. O źródłach do zagadnienia posiłków i napojów w klasztorze średniowiecznym, „Studia Historyczne”, t. 44, nr 2, s. 183–198.
Rajman Jerzy. 2010. Jadłospis norbertanek zwierzynieckich z XVIII wieku, [w:] Sanctimoniales. Zakony żeńskie w Polsce i Europie Środkowej (do przełomu XVIII i XIX wieku), red. D. Karczewski, A. Radzimiński, Z. Zyglewski, Bydgoszcz–Toruń, s. 407–411.
Staropolskie przepisy. 2017. Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII w. Źródła rękopiśmienne, red. J. Dumanowski, t. VII, Warszawa.
Szylar Anna. 2004. Kuchnia benedyktynek sandomierskich, „Zeszyty Sandomierskie”, nr 22, s. 32–38.
Szylar Anna. 2005. Rzecz o tym, jak benedyktynki kuchnię prowadziły…, „Nasza Przeszłość”, t. 103, s. 189–224.
Szylar Anna. 2013. „Sprawa o tym, jak benedyktynki gospodarstwo prowadziły”. Organizacja i funkcjonowanie gospodarki benedyktynek w Sandomierzu w XVII i XVIII w., [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław, s. 447–460.
Więcławski Bogusław. 1989. Zaopatrzenie i konsumpcja w Poznaniu w drugiej połowie XVIII wieku, Warszawa–Poznań.
Wyrwa Andrzej Marek. 2004. W kuchni i przy stole „szarych mnichów”, czyli o wyżywieniu cystersów w świetle źródeł normatywnych zakonu oraz wybranych źródeł pisanych, archeologicznych i przyrodniczych, [w:] Materiały z VII Sesji Naukowej Uniwersyteckiego Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności „Wyposażenie wnętrz w średniowieczu”, Toruń, 21–22 listopada 2002 roku, red. J. Olczak, Archaelogia Historica Polona, t. 14, Toruń, s. 51–113.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
