„Baranek pieczony nadziewany, buraki, po sztuce kołacza”. Świąteczne obiady bernardynek krakowskich w drugiej połowie XVIII wieku

Olga Przybyłowicz

doi:10.23858/KHKM69.2021.3.005

Opublikowane: 2021-12-16

Tom 69 Nr 3 (2021)

„Baranek pieczony nadziewany, buraki, po sztuce kołacza”. Świąteczne obiady bernardynek krakowskich w drugiej połowie XVIII wieku

Olga Przybyłowicz

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.3.005

Abstrakt

Artykuł wpisuje się w dynamicznie rozwijający się w ostatnim czasie w Polsce i zagranicą nurt badań nad kulturą kulinarną. Na podstawie ostatniej części księgi rachunkowej bernardynek krakowskich z drugiej połowy XVIII w. dokonano wstępnej analizy świątecznego menu obiadowego, rzadziej kolacyjnego zakonnic w okresie od listopada 1765 do listopada 1766 r. Jadłospis był odmienny od posiłków spożywanych w dni powszednie pod względem liczby dań głównych i ich różnorodności. Jak wynika z zestawień, zakonnice przestrzegały postów kościelnych przed Wielkanocą, Bożym Narodzeniem oraz przez cały rok w środy, piątki i soboty. Z przyrządzanych mięs najpopularniejsza była cielęcina i wołowina oraz drób, z ryb — szczupaki. Z produktów mącznych najczęściej jedzono kaszę, zaś z zup rosół. Bernardynki spożywały też jarzyny i owoce krajowe. Spośród słodkości w badanym źródle najczęściej wymieniono pierniki. Do świątecznych obiadów serwowano wino oraz wódkę; brak informacji o piwie.

Słowa kluczowe:

nowożytność, monastycyzm, kultura kulinarna, wyżywienie, bernardynki, Kraków

Inne teksty tego samego autora

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Przybyłowicz, O. (2021). „Baranek pieczony nadziewany, buraki, po sztuce kołacza”. Świąteczne obiady bernardynek krakowskich w drugiej połowie XVIII wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 69(3), 361–372. https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.3.005

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Archiwum Bernardynek Krakowskich, Księga wydatków klasztoru św. Józefa w Krakowie 1762-1766, sygn. 99;
Google Scholar

Regestr fundacji, posagów i wyderkafów (1645 – 1773), sygn. 14.
Google Scholar

Bogucka Maria. 1977. Z badań nad konsumpcją żywnościową mieszczan warszawskich na przełomie szesnastego i siedemnastego wieku. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXV, nr 1 s. 31-42.
Google Scholar

Borkowska Małgorzata. 1996. Panny siostry w roli instytucji usługowej. Czego oczekiwało społeczeństwo od klasztoru żeńskiego w XVII i XVIII wieku, [w:] Klasztor w społeczeństwie średniowiecznym i nowożytnym red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław–Opole, s. 55-63.
Google Scholar

Borkowska Małgorzata. 1997. Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII-XVIII w. Warszawa.
Google Scholar

Borkowska Małgorzata 2004. Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, t. 1: Polska Zachodnia i Północna. Warszawa.
Google Scholar

Dembińska Maria. 1963a. Dzienne racje żywnościowe w Europie w IX-XVI wieku, „Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej”, t. 52, nr 1, s. 7-115.
Google Scholar

Dembińska Maria. 1963b. Konsumpcja żywnościowa w Polsce średniowiecznej, Wrocław.
Google Scholar

Dembińska Maria. 1973. Z badań nad dziennymi racjami żywnościowymi w XIII-XVI w., [w:] Pożywienie ludności wiejskiej, red. E. Waligóra, Kraków, s. 39-46.
Google Scholar

Dembińska Maria 1985. Pożywienie postne i pokutne mnichów we wczesnym średniowieczu (V-XI w.), "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIII, nr 4, s. 367-381.
Google Scholar

Dochody i wydatki Konwentu Braci Eremitów św. Augustyna przy kościele św. Katarzyny w Kazimierzu. Ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie. 2002-2004. t. 1: 1502–1505, t. 2: 1506–1508, wyd. K. Jelonek-Litewka et al., Kraków.
Google Scholar

Dumanowski Jarosław. 2014. Wiedza narracja i smak. Staropolskie książki kucharskie i porady kulinarne jako źródło historyczne. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXII, nr 4, s.527-540.
Google Scholar

Gąsiorowska Patrycja. 2010. Kuchnia i infirmeria w klasztorze klarysek krakowskich do końca XVIII wieku, [w:] Sanctimoniales. Zakony żeńskie w Polsce i Europie Środkowej (do przełomu XVIII i XIX wieku), red. D. Karczewski, A. Radzimiński, Z. Zyglewski, Bydgoszcz-Toruń, s. 394-406.
Google Scholar

Gąsiorowska Patrycja. 2013. Obrót gotówką w klasztorze żeńskim na przykładzie osiemnastowiecznych ksiąg rachunkowych wybranych klasztorów krakowskich i lwowskich, [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław, s. 303-318.
Google Scholar

Gronowski Tomasz Michał. 2007. Zwyczajny klasztor, zwyczajni mnisi. Wspólnota tyniecka w średniowieczu, Kraków.
Google Scholar

Gustaw Romuald. Sitnik Aleksander Krzysztof. 2013. Kościół i klasztor św. Józefa SS. Bernardynek w Krakowie 1646-2009, wyd. II. Kalwaria Zebrzydowska.
Google Scholar

Klonder Andrzej. 1989. Napoje fermentacyjne w Prusach Królewskich w XVI-XVII wieku. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.
Google Scholar

Klonder Andrzej. 1983. Browarnictwo w Prusach Królewskich (2 połowa XVI-XVII w.). Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.
Google Scholar

Klonder Andrzej. 2018. Piwo, wódka i inni konkurencji wina w Polsce nowożytnej, [w:] Wino i historia. Studia z historii wina w Polsce, t. II, red. D. Dias-Lewandowska, G. Kurczewski, Warszawa: s. 20-40.
Google Scholar

Kracik Jan.1985. Post po staropolsku, „Nasza Przeszłość”, t. 75, s. 65-90.
Google Scholar

Kramarska-Anyszek Krystyna. 1977. Dzieje klasztoru PP. Norbertanek w Krakowie na Zwierzyńcu do roku 1840, „Nasza Przeszłość”, t. 47, s. 5-169.
Google Scholar

Księga szafarska dworu Jana III Sobieskiego 1695-1696. 2013. opr. J. Dumanowski, M. Próba, Ł. Truściński, Monumenta Poloniae Culinaria, t. IV, Warszawa.
Google Scholar

Kucharz doskonały pożyteczny dla zatrudniających się gospodarstwem. 2012. wyd. i opr. J. Dumanowski, współudział A. Kleśta-Nawrocka, Monumenta Poloniae Culinaria t. III, Warszawa.
Google Scholar

Przybyłowicz Miriam Olga. 2011. Rachunki klasztorne jako źródło do poznania realiów życia klasztornego. Najstarsza księga rachunkowa klarysek ze Starego Sącza, [w:]: Realia życia codziennego w Europie Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem Śląska. Antoni Barciak (red.) Katowice – Zabrze, s. 107-130.
Google Scholar

Przybyłowicz Olga Miriam. 2013. Jak panny zakonne rozliczały się? Księgi rachunkowe jako źródło do badań nad polskimi klasztorami żeńskimi w XVI-XVIII w., [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytne, red. Marek Derwich. Wrocław, s. 101-114.
Google Scholar

Przybyłowicz Olga Miriam. 2019. Źródła rękopiśmienne z klasztoru klarysek gnieźnieńskich w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie. Stan wiedzy, prezentacja zachowanej spuścizny i możliwości badawcze, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 112, s. 317–336, https://doi.org/10.31743/abmk.2019.112.16 (dostęp 30.05.2021).
Google Scholar

Rajman Jerzy. 2001. O źródłach do zagadnienia posiłków i napojów w klasztorze średniowiecznym, „Studia Historyczne”, t. 44, nr 2, s. 183–198.
Google Scholar

Rajman Jerzy. 2010. Jadłospis norbertanek zwierzynieckich z XVIII wieku, [w:] Sanctimoniales. Zakony żeńskie w Polsce i Europie Środkowej (do przełomu XVIII i XIX wieku), red. D. Karczewski, A. Radzimiński, Z. Zyglewski, Bydgoszcz–Toruń, s. 407–411.
Google Scholar

Staropolskie przepisy. 2017. Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII w. Źródła rękopiśmienne, red. J. Dumanowski, t. VII, Warszawa.
Google Scholar

Szylar Anna. 2004. Kuchnia benedyktynek sandomierskich, „Zeszyty Sandomierskie”, nr 22, s. 32–38.
Google Scholar

Szylar Anna. 2005. Rzecz o tym, jak benedyktynki kuchnię prowadziły…, „Nasza Przeszłość”, t. 103, s. 189–224.
Google Scholar

Szylar Anna. 2013. „Sprawa o tym, jak benedyktynki gospodarstwo prowadziły”. Organizacja i funkcjonowanie gospodarki benedyktynek w Sandomierzu w XVII i XVIII w., [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław, s. 447–460.
Google Scholar

Więcławski Bogusław. 1989. Zaopatrzenie i konsumpcja w Poznaniu w drugiej połowie XVIII wieku, Warszawa–Poznań.
Google Scholar

Wyrwa Andrzej Marek. 2004. W kuchni i przy stole „szarych mnichów”, czyli o wyżywieniu cystersów w świetle źródeł normatywnych zakonu oraz wybranych źródeł pisanych, archeologicznych i przyrodniczych, [w:] Materiały z VII Sesji Naukowej Uniwersyteckiego Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności „Wyposażenie wnętrz w średniowieczu”, Toruń, 21–22 listopada 2002 roku, red. J. Olczak, Archaelogia Historica Polona, t. 14, Toruń, s. 51–113.
Google Scholar