Początki budownictwa żelbetowego w Lublinie

Abstrakt

Żelbet jest wszechstronnym materiałem budowlanym. Do jego zalet należy duża trwałość, odporność na obciążenia statyczne i dynamiczne, ogniotrwałość, możliwość wykonania konstrukcji o dowolnym kształcie. Ponadto jest materiałem tanim. Za ojczyznę żelbetu uznaje się Francję, a za jego wynalazcę Josepha Moniera. Poczynając od 1867 r. opatentował on szereg pomysłów związanych z „unerwianiem” betonu metalowymi wkładkami. Z licznego grona osób, których badania i doświadczenia przyczyniły się do upowszechnienia stosowania żelbetu w budownictwie, wymienić należy jeszcze innego Francuza – François Hennebique. W 1892 r. opatentował on pionierski system konstrukcji (zwany „Beton Armé”), a następnie zrealizował przy jego zastosowaniu ogromną liczbę budowli. Jak pisał inż. Jerzy Nechay, wybitny znawca tego budownictwa: „triumfalny pochód żelbetu dokonał się na przestrzeni bardzo krótkiego okresu czasu”. Tak rzeczywiście było, gdyż w przeciągu kilkunastu następnych lat stosowano go już nie tylko w budownictwie europejskim, ale także na innych kontynentach. Wśród twórców ważnych dla początków żelbetnictwa znajdują się: William E. Ward, Anatol de Baudot, August Perret, Tony Garnier, Max Berg i jeszcze wielu innych architektów. Podział ziem polskich na trzy zabory, wtedy gdy rodziło się i upowszechniało budownictwo żelbetowe, stanowi dziś utrudnienie w gromadzeniu o nim informacji. Pierwszymi budowlami na ziemiach polskich, w których stosowano żelbet, były mosty. Najwcześniejsze z nich zbudowano w ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku. W latach poprzedzających wybuch pierwszej wojny światowej na terenie Polski było już wiele żelbetowych budowli, nie tylko inżynieryjnych, ale również przemysłowych, publicznych i prywatnych. Ważną rolę w popularyzacji żelbetu odegrały czasopisma – przede wszystkim warszawski „Przegląd Techniczny”. Upowszechnienie żelbetu w polskim budownictwie nastąpiło w okresie międzywojennym. W 1931 r. zorganizowano I Polski Zjazd Żelbetników. W Lublinie, tak jak i w innych miejscach Polski, do najwcześniejszych budowli żelbetowych należały mosty. Pierwszy z nich, realizowany w 1903 r., zawalił się tuż po ukończeniu prac budowlanych. Kolejne – istniejące do dziś – powstały w 1908 i 1909 roku. Jednak na pełny rozwój budownictwa żelbetowego musiał Lublin poczekać jeszcze kilkanaście lat. Jego rozwój hamował przede wszystkim brak miejscowych surowców: cementu, żwiru rzecznego, tłucznia, a także dobrej jakości piasku. Konieczność sprowadzania tych surowców z odległych miejscowości podrożała ich koszt, a tym samym czyniła budownictwo żelbetowe mało ekonomicznym. Gmach Banku Ziemi Polskiej, będący pierwszym większym lubelskim budynkiem o szkielecie z żelbetu, powstał w latach 1923-1925. Zaprojektował go warszawski architekt Bolesław Żurkowski. Niedługo potem żelbet zastosowano w wielu innych obiektach Lublina, w tym projektowanych przez miejscowych architektów i realizowanych przez miejscowe firmy. Żelbet był wykorzystywany przede wszystkim przy wznoszeniu dużych obiektów publicznych (gmachy banków, Izba Skarbowa, Dom Żołnierza, Okręgowy Urząd Ziemski, Dom Strażacki, kościół pw. św. Michała Archanioła, budynki szkolne itd.), zaś budownictwo prywatne, choć go również stosowało, to jednak tylko w ograniczonym zakresie. Żelbet radykalnie odmienił obraz światowej architektury współczesnej. Jednak w Lublinie początki jego stosowania nie spowodowały architektonicznej rewolucji. Ważne było jednak samo poznanie tego cennego materiału budowlanego, a następnie stopniowe upowszechnienie go.