Adaptacje dawnych cerkwi na świątynie rzymskokatolickie w międzywojennym Lublinie

Jerzy Żywicki

Opublikowane: 2018-01-01

Tom 66 Nr 3 (2018)

Adaptacje dawnych cerkwi na świątynie rzymskokatolickie w międzywojennym Lublinie

Jerzy Żywicki

Abstrakt

Niewystarczająca liczba świątyń, którymi dysponowali lubelscy katolicy powodowała, że w okresie międzywojennym zajmowali oni dla potrzeb swojego kultu religijnego opustoszałe od początku I wojny światowej budynki cerkwi prawosławnych. Chronologicznie pierwszą z nich był sobór znajdujący się na głównym placu Lublina. Wojsko Polskie użytkowało go do roku 1923, potem został rozebrany, ponieważ powszechnie uznawano go jedynie za symbol rosyjskiego panowania i triumfalizmu. W 1921 r. katolicy przejęli też dawną cerkiew pułkową, usytuowaną w tzw. Obozie Zachodnim. Po przebudowie, której celem było przede wszystkim zatarcie w niej wszelkich cech cerkiewnej architektury, przeznaczono ją na świątynię lubelskiego garnizonu oraz ludności zamieszkującej zachodnie dzielnice miasta. Od początku 1923 r. do Kościoła rzymskokatolickiego należały również pocerkiewne nieruchomości przy ul. Zielonej. Tamtejszą cerkiew zbudowali pod koniec XVIII w. greccy kupcy, dyzunici podporządkowani patriarchatowi w Konstantynopolu. W XIX w. przejęła ją rosyjska Cerkiew prawosławna. Została wtedy gruntownie przebudowana. W latach 1924-1934 świątynia ta oraz stojące obok gmachy użytkowane były przez Instytut Misyjny – seminarium duchowne kształcące kadry przeznaczone do prowadzenia chrześcijańskich misji na terenie Rosji. W kolejnych latach przeznaczenie kościelnych budynków przy ul. Zielonej uległo zmianie, ale tamtejsza świątynia, nosząca wezwanie św. Jozafata BM, użytkowana była zgodnie ze swym przeznaczeniem.
Z dawnego soboru pozostały jedynie resztki fundamentów pod powierzchnią placu Litewskiego. W dzisiejszej świątyni garnizonowej poza trudnodostępnymi reliktami dawnych polichromii na strychu kościoła, nie są widoczne ślady jej pocerkiewnego pochodzenia. W architekturze kościoła św. Jozafata cechy pierwotnej prawosławnej architektury są słabo widoczne. Równie niewiele zachowało się z pierwotnego wyposażenia tej świątyni.

Słowa kluczowe:

Lublin, cerkiew grecka, cerkiew prawosławna, kościół garnizonowy, okres międzywojenny

Inne teksty tego samego autora

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Żywicki, J. (2018). Adaptacje dawnych cerkwi na świątynie rzymskokatolickie w międzywojennym Lublinie. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 66(3), 343–362. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/1021

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Akt poświęcenia. 1935. Akt poświęcenia dzwonów w kościele garnizonowym, „Życie Lubelskie”, nr 12
Google Scholar

Alb. 1924. Uroczyste zapoczątkowanie rozbiórki soboru na placu Litewskim, „Głos Lubelski”, nr 75
Google Scholar

Dziennik Urzędowy. 1858. „Dziennik Urzędowy Guberni Lubelskiej”
Google Scholar

Dziennik Urzędowy. 1859. „Dziennik Urzędowy Guberni Lubelskiej”
Google Scholar

Dziennik Ustaw. 1926. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, nr 124
Google Scholar

Dziennik Zarządu. 1923. „Dziennik Zarządu m. Lublina”, nr 11–12
Google Scholar

Dziennik Zarządu. 1928. „Dziennik Zarządu m. Lublina”, nr 37
Google Scholar

Gawarecki Henryk. 1974. O dawnym Lublinie. Szkice z przeszłości miasta, Lublin
Google Scholar

Gruntowny remont. 1929a. Gruntowny remont…, „Głos Lubelski”, nr 189
Google Scholar

Gruntowny remont. 1929b. Gruntowny remont…, „Głos Lubelski”, nr 198
Google Scholar

Historia kościoła. [b.r.]. Historia kościoła garnizonowego w Lublinie, garnizonowy.pl/historiaparafii/
Google Scholar

Ig. 1924. Nowy kościół garnizonowy, „Głos Lubelski”, nr 75
Google Scholar

Instytut Misyjny. 1929. Instytut Misyjny…, „Głos Lubelski”, nr 208
Google Scholar

Januszkiewicz Agnieszka. [b.r.]. Przekształcenia form architektury świątyni wskutek zmiany konfesji — na przykładzie kościoła rzymskokatolickiego pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii w Lublinie, https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/30275/Transformation%20of%20architectural%20forms%20 of%20a%20temple%20which%20 was%20converted%20 into%20a%20religious%20building%20 of%20a%20different%20confession.pdf?sequence=1
Google Scholar

Jeszcze o rozbiórce. 1925. Jeszcze o rozbiórce soboru na placu Litewskim, „Głos Lubelski”, nr 350
Google Scholar

Klupa Krzysztof. 1994. Dzieje kościołów garnizonowych, „Wojsko i Wychowanie”, nr 6
Google Scholar

Konsekracja kościoła. 1933. Konsekracja kościoła…, „Głos Lubelski”, nr 267
Google Scholar

Kościół św. Józefata. 1929a. Kościół św. Józefata…, „Głos Lubelski”, nr 198
Google Scholar

Kościół św. Józefata. 1929b. Kościół św. Józefata…, „Głos Lubelski”, nr 203
Google Scholar

Król A. 1933. Budowle współczesne, „Achitektura i Budownictwo”, nr 10–12
Google Scholar

Kubaszewska Hanna. 1975. Durek Wojciech Aleksander, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. II: D–G, Wrocław
Google Scholar

Kuprianowicz Grzegorz, Roszczenko Mikołaj. 1993. Cerkiew prawosławna Przemienienia Pańskiego w Lublinie, Lublin
Google Scholar

List. 1923. [List Z. Godlewskiego do Redaktora „Ziemi Lubelskiej”], „Ziemia Lubelska”, nr 183
Google Scholar

Mącik Hubert, Kościół pw. św. Jozafata, dawna cerkiew grecka w Lublinie, [online] http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/kosciol-pw-sw-jozafata-dawna-cerkiew-grecka-w-lublinie (dostęp 16.12.2017 r.)
Google Scholar

Na dzwony. 1934. Na dzwony…, „Głos Lubelski”, nr 319
Google Scholar

Odziemkowski Janusz, Spychała Bolesław. 1987. Duszpasterstwo wojskowe w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa
Google Scholar

O ołtarz. 1929. O ołtarz liturgiczny w k. św. Józefata, „Głos Lubelski”, nr 83
Google Scholar

Pajkert J. ks. 1930. Sprawa kościoła garnizonowego w Lublinie, „Głos Lubelski”, nr 294
Google Scholar

Piętnastolecie. 1933. Piętnastolecie budownictwa wojskowego, „Architektura i Budownictwo”, t. 10–12
Google Scholar

Podniosła uroczystość. 1929. Podniosła uroczystość w kościele św. Józefata, „Głos Lubelski”, nr 158
Google Scholar

Podstawka Krzysztof. 2005. Mohylewski Metropolita z Lublina, „Gość Lubelski”, 46 (375)
Google Scholar

Poświęcenie kościoła. 1916. Poświęcenie kościoła, „Głos Lubelski”, nr 140
Google Scholar

Poświęcenie kościoła. 1923. Poświęcenie kościoła pod wezwaniem św. Józefata Biskupa i męczennika, „Głos Lubelski”, nr 283
Google Scholar

Prace nad przebudową. 1929. Prace nad przebudową kościoła garnizonowego w Lublinie, „Ziemia Lubelska”, nr 208
Google Scholar

Restaurowanie. 1923. Restaurowanie gmachu cerkiewnego…, „Głos Lubelski”, nr 194
Google Scholar

[Ronikerowa Maria]. 1901. Ilustrowany przewodnik po Lublinie ułożony przez M.A.R., Warszawa
Google Scholar

Słobodian Wasyl. 2005. Cerkwy Chołmskoj jeparchii, Lwiw
Google Scholar

Sokoł Kirył, Sosna Aleksander. 2011. Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915, Białystok
Google Scholar

Spektator. 1924. Spektator. Uroczystość św. Józafata Biskupa i Męczennika, „Głos Lubelski”, nr 313
Google Scholar

Starnawski Zbigniew. 1987. Kościół św. Jozafata w życiu Abpa Edwarda Roppa, „Wiadomości Diecezjalne Lubelskie”, 2–4
Google Scholar

Tępienie. 1934. Tępienie szaty drzewnej, „Głos Lubelski”, nr 243
Google Scholar

Uroczystość poświęcenia. 1924. Uroczystość poświęcenia obrazu…, „Głos Lubelski”, nr 33
Google Scholar

Zabytki architektury. 1995. Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, t. 22: Województwo lubelskie, red. I. Kochanowska, Warszawa
Google Scholar

Zahajkiewcz Marek T. 1985. Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny, Lublin
Google Scholar

Zetwu [Z. Wyrzykowski]. 1923. Rozbiórka Soboru, „Głos Lubelski”, nr 100
Google Scholar

Zieliński Władysław K. 1876. Opis Lublina jako przewodnik dla zwiedzających miasto i jego okolice. Z planem miasta, Lublin
Google Scholar

Zieliński Władysław K. 1878. Monografia Lublina, t. 1: Dzieje miasta Lublina, Lublin
Google Scholar

Zmiana cerkwi. 1916. Zmiana cerkwi prawosławnej przy Krakowskim Przedmieściu w Lublinie na kościół garnizonowy. Poświęcenie kościoła, „Głos Lubelski”, nr 140
Google Scholar

Żywicki Jerzy. 2005/2006. Urzędnik-architekt Ludwik Szamota i jego dzieła, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio L, Artes, t. III/IV, s. 9–65
Google Scholar

Żywicki Jerzy. 2010. Urzędnicy: architekci, budowniczowie, inżynierowie cywilni… Ludzie architektury i budownictwa w województwie lubelskim oraz guberni lubelskiej w Królestwie Polskim w latach 1815–1915, Lublin
Google Scholar