Duchowny proletariat? Dochody niższego kleru w późnym średniowieczu na przykładzie księgi rachunkowej ołtarza św. Marcina w Nysie
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.1.001Słowa kluczowe:
historia Kościoła, historia Śląska, duchowieństwo, późne średniowieczeAbstrakt
Problem dochodów niższego kleru w późnym średniowieczu był dotąd analizowany przede wszystkim na podstawie wykazów fiskalnych. Wadą tego rodzaju materiałów jest jednak rejestracja jedynie przybliżonej sumy profitów. Jedynym źródłem pozwalającym precyzyjnie ująć wpływy z prebendy pozostają osobiste rachunki. Źródła tego rodzaju są jednak niezwykle rzadkie i jak dotąd znane tylko dla posiadaczy beneficjów parafialnych. W tym kontekście unikatowy i wyjątkowy charakter ma księga rachunkowa altarii przy ołtarzu św. Marcina w nyskim kościele św. Jakuba (1500–1597). Beneficjum to zostało ufundowane na przełomie XIV i XV w., a jego pierwszym znanym posiadaczem był Paweł Scheiban, który objął je przed 1 maja 1406 r. Fundator tego stypendium należał niewątpliwie do nyskiego patrycjatu. Ostrożnie wskazać można osobę Henryka Czeicza, burmistrza w latach osiemdziesiątych XIV w. W 1500 r. prebendę objął Wacław Sculteti z Kłodzka, który nie rezydował jednak w Nysie, a jego obowiązki liturgiczne wypełniał zastępca. Także przy poborze świadczeń zastępował duchownego prokurator. Niewątpliwie właśnie z cesją zarządu majątkiem na prokuratora należy wiązać powstanie interesującej nas księgi rachunkowej. Ze względu na konieczność rozliczenia się z powierzonych środków niezbędne było szczególnie staranne notowanie wpływów i wydatków. Rachunki al-tarii św. Marcina umożliwiają, jak żadne inne źródło, rozpoznanie realnych dochodów, jakie przynosiło stypendium altaryjne u schyłku średniowiecza. W 1500 r. wynosiły one jedynie 3 grzywny czynszu, przy czym nie każdego roku udawało się uzyskać wszystkie należne świadczenia. Na przykładzie uposażenia altarii św. Marcina można też poznać główne problemy związane z funkcjonowaniem rynku kredytowego w początkach XVI w. — rozproszenie płatności, trudności w egzekucji rent wiejskich i katastrofy, mogące skutkować całkowitą utratą świadcze-nia. Nyskie rachunki dostarczają drobiazgowych informacji o sposobach egzekucji świadczeń, systemie transferu gotówki oraz kosztach związanych z obsługą beneficjum ołtarzowego (pranie szat, naprawy, zakup wosku, etc.). Rachunki dają nam także dobry wgląd w wysokość świadczeń fiskalnych, jakie musiał ponosić altarysta na rzecz króla oraz urzędującego biskupa.
Pobrania
Bibliografia
ACW. Acta Capituli Wratislaviensis: 1500–1562. Die Sitzungsprotokolle des Breslauer Domkapitels in der ersten Hälfte des 16. Jahrhunderts, ed. A. Sabisch, vol. I/1 (1500–1513), I/2 (1514–1516), II/1 (1517–1535), II/2 (1536–1562), Köln 1972–1976.
Annales Glogovienses. 1877. Annales Glogovienses bis z. J. 1493. Nebst urkundlichen Beilagen, ed. H. Markgraf, (Scriptores Rerum Silesiacarum, 10), Breslau.
Aufzeichnungen. 1955, Aufzeichnungen des Breslauer Domherrn Stanislaus Sauer († 1535) über die Bischöfe Rudolf von Rüdesheim und Johann Roth. Ein Beitrag zur Vorgeschichte der Reformation in Schlesien, ed. H. Hoffmann, “Archiv für schlesische Kirchengeschichte”, vol. 13, s. 82–137.
Bünz Enno. 2000. Bistumsfinanzen und Klerusbesteuerung als Problem der vorreformatorischen Kirche: Das Subsidium caritativum im Erzbistum Mainz, [in:] Staatsfinanzen – Staatsverschuldung - Staatsbankrotte in der europäischen Staaten- und Rechtsgeschichte, ed. G. Lingelbach, Weimar, pp. 67–86.
Bünz Enno. 2004. Thüringens Pfarrgeistlichkeit vor der Reformation, “Historisches Jahrbuch”, vol. 124, pp. 45–75.
Bünz Enno. 2017. Die spätmittelalterliche Pfarrei als Forschungsgegenstand und Forschungsaufgabe, [in:] Bünz Enno, Die mittelalterliche Pfarrei. Ausgewählte Studien zum 13.–16. Jahrhundert, (Spätmittelalter, Humanismus, Reformation. Studies in the Late Middle Ages, Humanism and Reformation, 96), Tübingen, pp. 3–76.
CDS. 36. Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis Neisse, ed. E. Graber, (CDS 36), Breslau 1933.
Engelbert Kurt. 1937. Die Angaben Barthel Steins über die kirchlichen Verhältnisse in Breslau zu Beginn des 16. Jahrhunderts, “Archiv für schlesische Kirchengeschichte”, 2, pp. 73–82.
Gerlic Henryk, Jujeczka Stanisław. 2010. Altarie i altarzyści w kościele św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, [in:] Śródmiejska katedra. Kościół św. Marii Magdaleny w dziejach i kulturze Wrocławia, ed. B. Czechowicz, Wrocław, pp. 189–342.
Graf Sabine. 1998. Das Niederkirchenwesen der Reichsstadt Goslar im Mittelalter, (Quellen und Studien zur Geschichte des Bistums Hildesheim), Hannover.
Hlaváček Ivan. 1976. Zum Urkunden- und Geschäftsgut der Pfarreien und ihrer Pfarrherren im vorhussitischen Böhmen. Zur Frage des Umfangs und der Zusammensetzung der damaligen Pfarrarchive, [in:] Grundwissenschaft und Geschichte. Festschrift für Peter Acht, Kallmünz, pp. 249–255.
Jedin Hubert. 1939. Was kostete im Jahre 1488 ein Begräbnis?, “Archiv für schlesische Kirchengeschichte”, 4, pp. 288–290.
Kurze Dietrich. 1976. Der niedere Klerus in der sozialen Welt des späteren Mittelalters, [in:] Beiträge zur Wirtschafts- und Sozialgeschichte des Mittelalters. Festschrift für Herbert Helbig zum 65. Geburtstag, ed. K. Schulz, Köln, pp. 273–305.
Meyer Arnold Oskar. 1903, Studien zur Vorgeschichte der Reformation aus schlesischen Quellen, München.
NL. 1964. Quellen zur Geschichte des Neisser Bistumlandes auf Grund der drei ältesten Neisser Lagerbücher, ed. K. Engelbert, Würzburg.
NU. 1904/1906. Neisser Urkunden im Diözesanarchiv zu Breslau, ed. M. Unterlauff, “Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie in Neisse”, 33, pp. 78–112.
SR. Regesten zur schlesischen Geschichte, vol. 1–3, ed. C. Grünhagen, (CDS 7), Breslau 1875–1886, vol. 4–6, ed. C. Grünhagen, K. Wutke, (CDS 16, 18, 22), Breslau 1892–1903, vol. 7, ed. K. Wutke, (CDS 29), Breslau 1923, vol. 8, ed. K. Wutke, E. Randt, (CDS 30), Breslau 1930.
Słoń Marek. 2000. Szpitale średniowiecznego Wrocławia, Warszawa.
SUb 5. 1993. Schlesisches Urkundenbuch, vol. 5, ed. W. Irgang, Köln.
Urkunden. 1881. Urkunden des Klosters Kamenz, ed. P. Pfotenhauer, (CDS 10), Breslau.
Völkel Richard. 1938. Die persönliche Zusammensetzung des Neisser Kollegiatkapitels während seiner Residenz in der Altstadt Neisse 1477–1650 an der Kollegiatkirche zu SS. Johannes Ev. Und Nikolaus, “Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft Philomathie in Neisse”, 42, pp. 1–239.
Wiśniowski Eugeniusz. 2004. Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin.
Wółkiewicz Ewa. 2011. Fundacje altaryjne w miastach śląskich w średniowieczu, [in:] Polska i Europa w średniowieczu. Przemiany strukturalne, podmioty i przedmioty w badaniach historycznych, ed. M. Adamczewski, Warszawa, pp. 161–186.
Wółkiewicz Ewa. 2013. Urzędnicy miejscy Nysy do 1618 roku, Toruń.
Wółkiewicz Ewa. 2014. Kościół i jego wierni. Struktury kościelne i formy pobożności w średniowiecznej Nysie, Kraków.
Wółkiewicz Ewa. (in preparation). Proletariusze modlitwy? Drogi karier i kultura materialna niższego kleru w średniowiecznej Nysie.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
