From the cellar to the table. Modesty, moderation and economy of Polish nobles’ drinking culture in the second half of the 18th century (based on inventories of drinks served in noble and aristocratic households)

Dorota Dias-Lewandowska

doi:10.23858/KHKM67.2019.3.005

Opublikowane: 2019-10-30

Tom 67 Nr 3 (2019)

Z piwnicy na stół. Skromność, umiar i oszczędność w kulturze picia polskiej szlachty w drugiej połowie XVIII wieku (na podstawie inwentarzy trunków podawanych w siedzibach szlacheckich i magnackich)

Dorota Dias-Lewandowska

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.3.005

Abstrakt

„Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa” to powiedzenie, które najlepiej oddaje cechy kultury picia w pierwszej połowie XVIII wieku w Polsce. W wielu dotychczasowych publikacjach dotyczących historii konsumpcji alkoholu brak jednak subtelnego zróżnicowania okresów nadmiernego pijaństwa i trzeźwości, a cały okres staropolski przedstawiony jest jako stały karnawał toastów spełnianych przy użyciu kielichów wypełnionych najlepszymi i najdroższymi winami. Badania nad staropolskimi obyczajami w dużej mierze zachowały ten obraz nadmiernej i świątecznej konsumpcji. To, co wiemy o piciu w dawnej Polsce, wywodzi się zazwyczaj ze źródeł opisujących biesiady i bankiety. Rzadko jest możliwe odtworzenie codziennej, mniej spektakularnej konsumpcji. Celem artykułu jest bardziej szczegółowe ukazanie tego zwykłego, powszedniego spożycia trunków w kontraście do obrazu polskiego picia ukształtowanego na podstawie relacji z wielkich uczt i szczególnych wydarzeń. Źródłem, na którym opierają się przedstawione analizy, są codzienne dobory napojów na stoły szlacheckie i arystokratyczne. Jako przykłady wybrane zostały raporty dotyczące codziennego spożycia napojów na dworach Aleksandry Ogińskiej w Siedlcach, Adama Kazimierza Czartoryskiego w Sieniawie, Izabelli Branickiej w Białymstoku i na dworze królewskim Stanisława Augusta Poniatowskiego w Warszawie. Wszystkie te dokumenty rejestrują spożycie alkoholu w okresie co najmniej kilku miesięcy. Poza tym powstały one w podobnym okresie, tj. w drugiej połowie XVIII wieku. Analiza uwzględnionych archiwaliów dostarczyła informacji o trendach i statystykach konsumpcji trunków, zaś badania jakościowe pozwoliły dostrzec rolę alkoholu w diecie i życiu codziennym. Materiał seryjny został uzupełniony o pojedyncze dokumenty dotyczące konsumpcji na danym dworze, co pozwoliło na analizę sposobu podawania napojów alkoholowych i stopnia realizacji polityki oszczędnościowej.

Słowa kluczowe:

kultura picia, konsumpcja alkoholu w nowożytności, piwnice na wino

Inne teksty tego samego autora

Dorota Dias-Lewandowska, “Strongly spice-scented, young, good”. Ways of Classifying Wine and the Change in the Assortment of Polish Nobles’ Cellars in the second half of the eighteenth century and early nineteenth century , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 71 Nr 2 (2023):

Pobierz pliki

pdf (English)

Zasady cytowania

Dias-Lewandowska, D. (2019). Z piwnicy na stół. Skromność, umiar i oszczędność w kulturze picia polskiej szlachty w drugiej połowie XVIII wieku (na podstawie inwentarzy trunków podawanych w siedzibach szlacheckich i magnackich). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 67(3), 359–370. https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.3.005

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], AK [Archiwum Kameralne] signature III/1459, III/578.
Google Scholar

AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], ABB [Archiwum Branickich z Białegostoku], signature 9.
Google Scholar

BKC [Biblioteka XX Czartoryskich], AKC [Adam Kazimierz Czartoryski], signature 10584, vol. 2.
Google Scholar

BKC [Biblioteka XX Czartoryskich], Dobra Siedlce, signature 11481.
Google Scholar

Besala Jerzy. 2015. Alkoholowe dzieje Polski. Czasy Piastów i Rzeczypospolitej Szlacheckiej, Poznań.
Google Scholar

Bołdyrew Aneta. 2008. Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795–1918, Warszawa.
Google Scholar

Burnett George. 1807. View of the Present State of Poland, London.
Google Scholar

Chociszewski Józef. 1873. Dzieje narodu polskiego: dla ludu polskiego i młodzieży, Poznań.
Google Scholar

Cudzoziemcy o Polsce. 1971. Cudzoziemcy o Polsce. Relacje i opinie, ed. J. Gintel, vol. 1, Kraków.
Google Scholar

Czapliński Władysław, Długosz Jan. 1982. Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Warszawa.
Google Scholar

Czerniecki Stanisław. 2014 (1682). Compendium ferculorum or collection of dishes, ed. J. Dumanowski, Warszawa.
Google Scholar

Dias-Lewandowska Dorota. 2014. Historia kulturowa wina francuskiego w Polsce od połowy XVII do początku XVIII wieku, Warszawa.
Google Scholar

Dias-Lewandowska Dorota. 2015. Traditional and Polish Tokay vs. Modern Foreign Champagne: Wine and Identity in Poland from the late Seventeenth to the early Nineteenth Century, [in:] Biographies of Drink: a case study approach to our historical relationship with alcohol, eds. D. Tonner, M. Hailwood, Cambridge Scholars Publishing, p. 138–157.
Google Scholar

Dias-Lewandowska Dorota. 2017. Czy alkohol jest używką? Wstęp do badań nad kulturą picia w Polsce w czasach nowożytnych, “Przegląd Historyczny”, vol. 108, no 2, p. 263–278.
Google Scholar

Dias-Lewandowska Dorota. 2018. Spisy trunków wydanych na stół jako źródło do badania kultury picia w Polsce, [in:] Wino i historia. Studia z historii wina w Polsce, vol. 2, eds. D. Dias-Lewandowska, G. Kurczewski, Warszawa, p. 80–95.
Google Scholar

Gentilcore David. 2016. Food and health in early modern Europe. Diet, medicine and society, 1450–1800, London–New Delhi–New York–Sydney.
Google Scholar

Horoszkiewicz Julian. 1848. Nauka obyczajności dla dzieci, Lwów.
Google Scholar

Huss Magnus. 1852. Chronische Alkoholskrankheit, oder, Alcoholismus chronicus: ein Beitrag zur Kenntniss der Vergiftungs-Krankheiten, nach eigener und anderer Erfahrung, Stockholm, Leipzig.
Google Scholar

Jasińska Maria. 1993. Alkoholizm bibliografia, vol. 1, Warszawa.
Google Scholar

Jordan de Colombier Claude. 1700. Voyages historiques de l’Europe, vol. 8, Paris.
Google Scholar

Kalinowski Emil. 2017. Ni wino, ni woda. Z alkoholowych dziejów szlachty bielskiej w XVI–XVII w., “Przegląd Historyczny”, vol. 108, no 2, p. 233–262.
Google Scholar

Krasińska Izabela. 2018. Polskojęzyczne czasopisma abstynenckie w latach 1843–1914, Kraków.
Google Scholar

Kuchowicz Zbigniew. 1967. Z dziejów obyczajów polskich w wieku XVII i pierwszej połowie XVIII, Warszawa.
Google Scholar

Pietrzak Jarosław. 2016. W szponach nałogu. Alkoholizm kobiet w dobie staropolskiej na przykładzie Joanny z Denhoffów Denhoffowej (zm. 1720), [in:] Antropologia używek w gospodarce i życiu społecznym, eds. J. Żychlińska, A. Głowacka-Penczyńska, J. Woźny, Bydgoszcz, p. 57–75.
Google Scholar

Polska stanisławowska. 1963. Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, ed. W. Zawadzki, vol. 1, Warszawa.
Google Scholar

Poniatowski Stanisław August. 1870. Pamiętniki króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, ed. B. Zalewski, Drezno.
Google Scholar

Porter Roy. 1985. The Drinking Man’s Disease: The ‘Pre-History’ of Alcoholism in Georgian Britain, “British Journal of Addiction”, no 80, p. 385–396.
Google Scholar

Rush Benjamin. 1790. An inquiry into the effects of spirituous liquors on the human body: to which is added, a moral and physical thermometer, Boston.
Google Scholar

Rychcicki M.J.A. (Dzieduszycki Maurycy). 1850. Piotr Skarga i jego wiek, vol. 2, Kraków.
Google Scholar

Tende Gaspard de. 1686. Relation historique de la Pologne, Paris.
Google Scholar

Trotter Thomas. 1804. An essay, medical, philosophical, and chemical, on drunkenness, and its effects on the human body, London.
Google Scholar

Vautrin Hubert. 1807. L’observateur en Pologne, Paris.
Google Scholar

Wichowa Maria. 2015. Jakuba Kazimierza Haura dyskurs o pijaństwie na tle wypowiedzi na ten temat staropolskich autorów, “Wschodni Rocznik Humanistyczny”, vol. 12, p. 31–44.
Google Scholar

Worlidge John. 1678. Vinetum Britannicum: Ora Treatise of Cider and Other Wines and Drinks, London.
Google Scholar

Wybicki Jan. 1777–1778. Listy patriotyczne do Jaśnie Wielmożnego eks-kanclerza Zamoyskiego, prawa układającego, pisane, vol. 1–2. Warszawa.
Google Scholar