Mieszkańcy Rzeczypospolitej w podróży — ludzie a rzeczy w XVI–XVIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.3.006Słowa kluczowe:
kultura materialna, socjologia przedmiotów, bańka środowiskowa, życie codzienne, podróżeAbstrakt
W artykule podjęto próbę identyfikacji rzeczy niezbędnych dla stworzenia tzw. bańki środowiskowej — przestrzeni chroniącej podróżującą szlachtę Rzeczypospolitej przed dyskomfortem wynikającym z konfrontacji z obcą rzeczywistością. Starano się również określić, co mówią „przedmioty podróżne” o swych właścicielach z punktu widzenia historyka kultury, w porównaniu do ustaleń z zakresu socjologii przedmiotów i antropologicznej koncepcji „świata rzeczy”. Zagadnienia zostały omówione na wybranych przykładach podróży edukacyjnych magnatów, dworzanina i studentów w XVI–XVIII w. Podstawą były diariusze z takich wyjazdów, instrukcje rodzicielskie, korespondencja oraz źródła niewykorzystywane dotąd w badaniach historii takich wypraw: testamenty, inwentarze pośmiertne i inwentarze mobiliów zgromadzone w skarbcach magnackich.
Pobrania
Bibliografia
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], AR [Archiwum Warszawskie Radziwiłłów], dz. V, nr 8080; dz. XXV, nr 45; dz. XXVI, nr 26, 26, 27, 29, 37.
Augustyniak Urszula. 2001. Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa.
Augustyniak Urszula. 2003. Inwentarze mienia radziwiłłowskiego jako źródła do badania mentalności, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LI, nr 2, s. 231–248.
Billewicz Teodor. 2004. Diariusz podróży po Europie w latach 1677–1678, oprac. M. Kunicki-Goldfinger, Warszawa.
Barański Janusz. 2007. Świat rzeczy: zarys antropologiczny, Kraków.
Boorstin Daniel J. 1987. The Image. A Guide to Pseudo-Events in America, New York.
Czapliński Władysław, Długosz Józef. 1969. Podróż młodego magnata do szkół. (Studium z dziejów kultury XVI i XVII wieku), Warszawa.
Czapliński Władysław, Długosz Józef. 1976. Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Warszawa.
Dumanowski Jarosław. 2006. Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń.
Gawarecki Sebastian. 2013. Diariusz drogi. Podróż Jana i Marka Sobieskich po Europie 1646–1648, oprac. M. Kunicki-Goldfinger, Warszawa.
Gębczyński Jan. 1969. Memoriał rachunkowy, [w:] W. Czapliński, J. Długosz, Podróż młodego magnata do szkół. (Studium z dziejów kultury XVI i XVII wieku), Warszawa, s. 139–232.
Gloger Zygmunt. 1974. Encyklopedia staropolska, t. III, Warszawa.
Jasia Ługowskiego podróże. 1974. Jasia Ługowskiego podróże do szkół w cudzych krajach 1639–1643, oprac. K. Muszyńska, Warszawa.
Kicińska Urszula. 2017. Listy Kazimierza Młockiego, preceptora młodych Szczuków, [w:] Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław, s. 327–344.
Klonder Andrzej. 2000. Wszystka spuścizna w Bogu spoczywającego”. Majątek ruchomy zwykłych mieszkańców Elbląga i Gdańska w XVII wieku, Warszawa.
Klonder Andrzej. 2008. Drogi równoległe. Refleksja historyka na marginesie pierwszego polskiego antropologicznego zarysu świata rzeczy, „Etnografia Polska”, R. LII, nr 1/2, s. 159–165.
Krajewski Marek. 2005. Wstęp, [w:] W stronę socjologii przedmiotów, red. M. Krajewski, M. Brzozowska, Poznań.
Kunicki-Goldfinger Marek. 2017. O sztuce ukrytej za słowami polskojęzycznych diariuszów podroży po Europie XVI i XVII wieku. Szkic wstępny, [w:] Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław, s. 199–214.
Mączak Antoni. 1984. Peregrynacje, wojaże, turystyka, Warszawa.
Ojcowskie synom przestrogi. 2017. Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI–XVII w.), oprac. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław.
Penkała Anna. 2017. „Za inkaust, pióra i bibułę”. Koszt edukacji szlacheckich synów na przykładzie regestu wydatków na Onufrego i Stanisława Szembeków z lat 1751–1762, [w:] Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław, s. 183–196.
Podemski Krzysztof. 2005. Socjologia podróży, Poznań.
Pośpiech Andrzej. 1989. Majsterkowicz w kontuszu (szlachecki pośmiertny inwentarz mobiliów jako źródło do badań osobowości), [w:] Szkice z dziejów materialnego bytowania społeczeństwa polskiego, red. M. Dembińska, Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej, t. LXI, Wrocław, s. 177–190.
Pośpiech Andrzej. 1992. Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII w., Warszawa.
Potocki Wacław. 1987. Dzieła, oprac. L. Kukulski, t. II, Warszawa.
Testamenty szlachty krakowskiej. 1997. Testamenty szlachty krakowskiej XVII–XVIII w. Wybór tekstów źródłowych z lat 1650–1799, oprac. A. Falniowska-Gradowska, Kraków.
Testamenty szlachty Prus Królewskich. 2013. Testamenty szlachty Prus Królewskich z XVII wieku, oprac. J. Kowalkowski, W. Nowosad, Warszawa.
Testamenty szlachty wielkopolskiej. 2008. Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1631–1655, oprac. P. Klint, Poznań–Wrocław.
Testamenty szlachty wielkopolskiej. 2011. Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1657–1680, oprac. P. Klint, Wrocław.
Testamenty szlachty wielkopolskiej. 2015. Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1681–1700, oprac. P. Klint, Wrocław.
Testamenty z ksiąg ziemi halickiej. 2018. Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich i ziemskich ziemi halickiej z XVII wieku, oprac. P. Klint, K. Rzemieniecki, J. Węglorz, Wrocław.
Testamenty z ksiąg ziemi sanockiej. 2020. Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich ziemi sanockiej w XVII wieku, oprac. P. Klint, K. Rzemieniecki, Wrocław.
Turnau Irena. 1999. Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX wieku, Warszawa.
Tygielski Wojciech. 2019. W podróży po Europie. Studia z dziejów kultury nowożytnej, Warszawa.
Wiesiołowski Jacek. 1980. Szlachta w mieście. Przemieszczenia i migracje szlachty między wsią a miastem w Polsce XV wieku, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. XIV, z. 1, s. 47–75.
Wyżga Mateusz. 2019. Homo movens. Mobilność chłopów w mikroregionie krakowskim w XVI–XVIII wieku, Kraków.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
