Polish Archaeology in the ‘Millennium’ Research on the Early Polish State, with Particular Emphasis on the Poznań Research Centre. Major Research Paradigms
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA65.2017.012Keywords:
the 1000th anniversary of the baptism and the formation of the Polish state, medieval archaeology, historiography of the Middle Ages, strongholds, Poznań cathedral, Wielkopolska (Great Poland), Gniezno, Poznań, Kruszwica, Aleksander Gieysztor, Witold Hensel, Krystyna Józefowiczówna (Józefowicz), Kazimierz TymienieckiAbstract
This paper outlines major research paradigms in Polish archaeology underpinning the so-called millennium research project conducted between 1948/1949 and 1970. The main focus of this study is the Poznań research centre. The millennium project was an answer to the 1000th anniversary of the Polish State and the Baptism of Mieszko I, the first historical ruler of Poland, celebrated between 1965 and 1966. The research paradigms of the then archaeology were noticeably determined by research issues explored by the historiography of the Middle Ages. First independent archaeological studies on the early Piast state (regnum) were conducted only in the late twentieth century. Their results were based on archaeological evidence from the so-called millennium research in Wielkopolska. During carefully planned and methodically conducted excavations conducted by archaeologists from the Poznań centre, archaeological sources were impeccably recovered, documented and very well preserved along with the field data and documentation.
Downloads
References
Abramowicz A. 1962. Studia nad genezą polskiej kultury artystycznej. Łódź.
Barnycz-Gupieniec R. 2005. Planigrafia materiału zabytkowego z osady podgrodowej wczesnośredniowiecznego Gdańska (stanowisko 1). Gdańsk.
Bieniak J. 1963. Rola Kujaw w Polsce Piastowskiej. Ziemia Kujawska 1, 27-71.
Buczek K. 1965. Zagadnienie wiarygodności regestu Dagome iudex. Studia Źródłoznawcze 10, 117-139.
Bukowska A. 2009. Forma i geneza pierwszej katedry w Poznaniu. (In:) T. Janiak (ed.), Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Gniezno, 175-207.
Bukowska A. 2013. Najstarsza katedra w Poznaniu. Problem formy i jej genezy w kontekście architektury około roku 1000. Kraków.
Dąbrowska E., Zollówna H. 1959. Z problematyki społecznej cmentarzysk wczesnośredniowiecznych – uwagi na marginesie pracy J. Gąssowskiego. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 7:2, 302-311.
Dąbrowski E. 1968. Badania Muzeum Okręgowego w Zielonej Górze nad wczesnym osadnictwem wczesnośredniowiecznym na Ziemi Lubuskiej. Archeologia Polski 13:2, 299-316.
Dudek A. 2016. Gomułka szedł na konfrontację. Rozmowa Mazurka. Rzeczpospolita. Plus Minus, W1 edition, no 89 (10422), Plus Minus 16 (1207) 16-17 April, 8-10.
Gąssowski J. 1957. O roli cmentarzysk jako źródeł do badania struktury społecznej ludności. Archeologia Polski 1, 19-34.
Geremek B. 1960. Fernand Braudel o zadaniach humanistyki współczesnej. Kwartalnik Historyczny 67:4, 1159-1164.
Geremek B., Kula W. 1976. Fernand Braudel i „Morze Śródziemne”. (In:) F. Braudel, Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II 1. Gdańsk, 5-13. Translation from the second edition from 1966.
Gieysztor A. 1948. Polskie Millenium. Z zagadnień współpracy historii i archeologii wczesnodziejowej, Warszawa. Nadbitka: Przegląd Historyczny 38, 1948, 391-412.
Gieysztor A. 1954. Geneza państwa polskiego w świetle nowszych badań. Kwartalnik Historyczny 61:1, 103-136.
Gieysztor A. 1968. Aux origines de la ville slave: ville de grands, et ville d’Etat aux IXe-XIe siècles. (In:) Z. Rajewski (ed.), I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej. Warszawa 14-18 IX 1965, 4A. Wrocław, 129-135.
Gieysztor A. 1971. Część I. Kultura artystyczna przed powstaniem państwa polskiego i jej rozwój w osiedlach wczesnomiejskich. Część II. Najstarsze grody przed X wiekiem, układ urbanistyczny w wiekach X-XII i początki jego przebudowy w wieku XIII. (In:) M. Walicki (ed.), Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku 1. Warszawa, 21-68.
Gniezno 1939. J. Kostrzewski (red.), Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII do XIII wieku) w świetle wykopalisk. Poznań.
Hensel W. 1938. Założenie Poznania i jego najstarsze dzieje w świetle wykopalisk. Z Otchłani Wieków 13:11-12, 131-143.
Hensel W. 1939. Nasze najstarsze fortece. Z Otchłani Wieków 14:7-8, 77-85.
Hensel W. 1939-1948. Gród wczesnodziejowy w Kłecku w pow. gnieźnieńskim. Wiadomości Archeologiczne 16, 265-303. 1948 reedition.
Hensel W. 1946. Kilka uwag na tle wyników wykopalisk na Ostrowie Tumskim w Poznaniu w 1938 i 1939 r. Kronika Stołecznego Miasta Poznania 19:1, 14-27.
Hensel W. 1946. Potrzeba przygotowania wielkiej rocznicy. Przegląd Wielkopolski 2:7-8, 193-206.
Hensel W. 1947. Rola Poznania w okresie wczesnopiastowskim na tle odkryć w innych ośrodkach polskich. Kronika Miasta Poznania 20:2-3, 113-137.
Hensel W. 1948. Uwagi uzupełniające do pracy p.t. „Gród wczesnodziejowy w Kłecku w pow. gnieźnieńskim”. Przegląd Archeologiczny 8:1, 106-108.
Hensel W. 1948. Wstęp do studiów nad osadnictwem Wielkopolski wczesnohistorycznej. Poznań.
Hensel W. 1950. Polskie tysiąclecie. Sprawozdania P.M.A. 3:1-4, 27-48.
Hensel W. 1952. Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna. Zarys kultury materialnej. Poznań. First edition.
Hensel W. 1953. Poznań w starożytności i we wczesnym średniowieczu. Przegląd Zachodni 9:6-8, 14-100.
Hensel W. 1956. Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna. Zarys kultury materialnej. Warszawa. Second edition, revised and expanded.
Hensel W. 1958. Poznań w zaraniu dziejów. Od paleolitu do połowy XIII wieku n.e. Wrocław.
Hensel W. 1959. Metoda archeologiczna w zastosowaniu do badania miast. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 7:4, 721-736.
Hensel W. 1960. Najdawniejsze stolice Polski. Gniezno –Kruszwica – Poznań. Warszawa.
Hensel W. 1963. Archeologia o początkach miast słowiańskich. Wrocław.
Hensel W. 1964. Polska przed tysiącem lat. Wrocław. Second edition, revised and expanded.
Hensel W. 1967. Polska przed tysiącem lat. Wrocław. Third edition, revised and expanded.
Hensel W. 1971. Archeologia i prahistoria. Studia i szkice. Wrocław.
Hensel W. 2001. Wyrwane kartki z pamiętnika – dwukrotny szczęśliwy los w listopadzie 1944 w Lublinie. Slavia Antiqua 42, 187-190.
Hensel W. 2002. Budownictwo obronne za czasów pierwszych Piastów. (In:) K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Ł owmiański (eds.), Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia 1. Poznań, 163-186. Reprint of the 1962 edition.
Hensel W., Broniewska A. 1961. Starodawna Kruszwica od czasów najdawniejszych do roku 1271. Wrocław.
Hensel W., Żak J. 1964. Poznań im frühen Mittelalter. Archaeologia Polona 7, 258-276.
Hilczerówna Z. 1956. Ostrogi polskie z X – XIII wieku. Poznań.
Hilczerówna Z. 1960. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Daleszynie (st. 2) w pow. gostyńskim. Poznań.
Hilczerówna Z. 1967. Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku. Wrocław.
Janiak T. 2006. Stan i potrzeby badań nad wczesnośredniowieczną architekturą sakralną w Polsce w perspektywie ostatnich 15 lat. (In:) W. Chudziak, S. Moździoch (eds.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później. Toruń, 83-122.
Jażdżewski K. 1955. Gdańsk średniowieczny w świetle badań z lat 1953 i 1954, Sprawozdania Archeologiczne 1, 137-164.
Jażdżewski K., Chmielewski W. 1952. Gdańsk wczesnośredniowieczny w świetle badań wykopaliskowych z lat 1948/9. Studia Wczesnośredniowieczne 1, 35-81.
Jażdżewski K., Kamińska J., Gupieńcowa R. 1966. Le Gdańsk des Xe-XIIIe siècles. (In:) W. Hensel (ed.), Archaeologia urbium 1. Warszawa.
Józefowicz K. 1988. Katedra biskupa Jordana w świetle badań archeologicznych. Nasza Przeszłość 69, 133-158.
Józefowiczówna K. 1963. Z badań nad architekturą przedromańską i romańską w Poznaniu. Wrocław.
Kaczmarczyk Z. 2002. Rola Poznania w państwie pierwszych Piastów. (In:) K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Ł owmiański (eds.), Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia 2. Poznań, 91-106. Reprint of the 1962 edition.
Kara M. 2000. Anfänge der Bildung des Piastenstaates im Lichte neuer archäologischer Ermittlungen. Quaestiones Medii Aevi Novae 5, 57-85.
Kara M. 2004. Archeologia o początkach państwa Piastów (wybrane zagadnienia). (In:) W. Fałkowski (ed.), Kolory i struktury średniowiecza. Warszawa, 253-317.
Kara M. 2009. Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne. Poznań.
Kara M. 2017. Problematyka genezy państwa Piastów w nowszych poglądach archeologów polskich. (In:) W. Drelicharz, D. Jasiak, J. Poleski (eds.), Spór o początki państwa polskiego. Historiografia – tradycja – mit – propaganda. Kraków, 37-48.
Kara M., Krąpiec M. 2000. Możliwości datowania metodą dendrochronologiczną oraz stan badań dendrochronologicznych wczesnośredniowiecznych grodzisk z Wielkopolski, Dolnego Śląska i Małopolski. (In:) H. Samsonowicz (ed.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy. Kraków, 303-327.
Kara M., Krąpiec M. 2005. Wyniki badań archeo-dendrochronologicznych wybranych grodzisk wczesnośredniowiecznych z terenu historycznej Wielkopolski, przeprowadzonych w roku 2003. Fontes Archaeologici Posnanienses 41, 211-232.
Kara M., Makohonienko M., Michałowski A. 2016. Przemiany osadnictwa i środowiska przyrodniczego Poznania i okolic od schyłku starożytności do lokacji miasta. Poznań.
Kara M., Przybył M. 2003. Wczesnośredniowieczne grodzisko wklęsłe w Bninie koło Poznania w świetle dotychczasowych ustaleń dendrochronologicznych. Folia Praehistorica Posnaniensia 10/11, 255-268.
Kostrzewski B. 1962. Z najdawniejszych dziejów Giecza. Wrocław.
Kostrzewski J. 1914. Wielkopolska w czasach przedhistorycznych. Poznań. First edition.
Kostrzewski J. 1923. Wielkopolska w czasach przedhistorycznych. Poznań. Second edition.
Kostrzewski J. 1938. Gniezno pogańskie i wczesnohistoryczne w świetle ostatnich wykopalisk. Dawna Sztuka 1:1, 3-24.
Kostrzewski J. 1947. Kultura prapolska. Poznań. First edition.
Kostrzewski J. 1949. Kultura prapolska. Poznań. Second edition.
Kostrzewski J. 1949. Pradzieje Polski. Poznań.
Kostrzewski J. 1962. Kultura prapolska. Warszawa. Third edition.
Kostrzewski J. 2002. Przemiany w kulturze plemion polskich w okresie powstania państwa. (In:) K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Łowmiański (eds.), Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia 2. Poznań, 7-14. Reprint of the 1962 edition.
Kościński B., Paner H. 2005. Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego. Stanowisko 1, wykopy I-V. (In:) R. Barnycz-Gupieniec, Planigrafia materiału zabytkowego z osady podgrodowej wczesnośredniowiecznego Gdańska (stanowisko 1). Gdańsk, 9-12.
Kościński B., Paner H. 2005. Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego – stanowisko 1 (wyk. I-V). (In:) H. Paner, M. Fudziński (eds.), XIV Sesja Pomorzoznawcza 2. Gdańsk, 11-47.
Kóčka-Krenz H. 2003. Dzieje Ostrowa Tumskiego w Poznaniu przed lokacją miasta. Kronika Miasta Poznania 1, 7-26.
Kóčka-Krenz H. 2005. Najstarszy Poznań. (In:) Z. Kurnatowska, T. Jurek (eds.), Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania. Poznań, 27-42.
Kóčka-Krenz H. 2008. Najstarszy Poznań – wciąż odkrywany. (In:) T. Sawicki (ed.), Studia nad dawną Polską 1. Gniezno, 35-53.
Kóčka-Krenz H. 2016. Palatium poznańskie na tle wczesnośredniowiecznych zespołów rezydencjonalnych. (In:) M. Przybył (ed.), Archeologiczne tajemnice palatium i katedry poznańskiego Ostrowa. Poznań, 21-46.
Kóčka-Krenz H., Kara M., Makowiecki D. 2004. The Beginnings, Development and the Character of the Early Piast Stronghold in Poznań. (In:) P. Urbańczyk (ed.), Polish Lands at the Turn of the First and the Second Millennia. Warsaw, 125-166.
Krąpiec M. 1998. Oak dendrochronology of the Neoholocene in Poland. Folia Quaternaria 69, 5-133.
Krukowski S., Kostrzewski J., Jakimowicz R. 1939-1948. Prehistoria ziem polskich. Kraków.
Krysztofiak T. 2005. Palatium w Gieczu – archeologiczne podstawy datowania reliktów. (In:) J. Gadomski, A. Małkiewicz, T. Rodzińska-Chorąży, A. Włodarek (eds.), Lapides viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana Profesor Klementynie Żurowskiej. Kraków, 293-309.
Krysztofiak T. 2009. Giecz. Gródek przedpaństwowy – wczesnopiastowski gród centralny – ośrodek kasztelański. (In:) A. M. Wyrwa (ed.), Custodia Memoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy XL lat istnienia (1969-2009). Lednica, 111-139.
Kurnatowscy Z. i S. 2000. Wykopaliska – eksperyment niepowtarzalny. Archaeologia Historica Polona 8: Źródła archeologiczne i ich treści, 315-326.
Kurnatowska Z. 1996. The Organization of the Polish State – Possible Interpretations of Archaeological Sources. Quaestiones Medii Aevi Novae 1, 5-21.
Kurnatowska Z. 1997. Badania nad początkami państwa polskiego. Próba bilansu. Slavia Antiqua 38, 25-38.
Kurnatowska Z. 1997. Czy Millenium było „tragedią polskiej archeologii”? (In:) M. Głosek (ed.), Archeologia i starożytnicy. Studia dedykowane Profesorowi Andrzejowi Abramowiczowi w 70 rocznicę urodzin. Łódź, 147-156.
Kurnatowska Z. 1998. Poznańskie baptysterium. Slavia Antiqua 39, 51-69.
Kurnatowska Z. 2000. Badania nad początkami i rozwojem społeczeństwa wczesnopolskiego. (In:) M. Kobusiewicz, S. Kurnatowski (eds.), Archeologia i prahistoria polska w ostatnim półwieczu. Poznań, 381-412.
Kurnatowska Z. 2001. Krystyna Józefowiczówna – historyk sztuki, archeolog architektury. Kronika Wielkopolski 1 (97), 109-113.
Kurnatowska Z. 2002. Początki Polski. Poznań.
Kurnatowska Z. 2007. Archeolodzy wobec politycznej wymowy swoich źródeł. (In:) J. Axer, J. Olko (eds.), Dawne kultury w ideologiach XIX i XX wieku. Seria: Spotkania dawnych kultur. Warszawa, 35-45.
Kurnatowska Z. 2008. Witold Hensel – twórca polskiej mediewistyki archeologicznej. Nauka 1, 167-174.
Kurnatowska Z. 2009. Witold Hensel (1917-2008). Founder of Polish Archaeological Medieval Studies and Researcher of the Slavdom History and Culture. Quaestiones Medii Aevi Novae 14, 411-417.
Kurnatowska Z. 2010. Badania nad Początkami Państwa Polskiego – przełomem nie tylko w polskiej archeologii. PAUza Akademicka. Tygodnik Polskiej Akademii Umiejętności 67, 1-3.
Kurnatowska Z., Kara M. 2004. Początki architektury sakralnej na grodzie poznańskim w świetle nowych ustaleń archeologicznych. (In:) T. Janiak, D. Stryniak (eds.), Początki architektury monumentalnej w Polsce. Gniezno, 47-70.
Kurnatowska Z., Kara M. 2010. Wczesnopiastowskie regnum – jak powstało i jaki miało charakter? Próba spojrzenia od strony źródeł archeologicznych. Slavia Antiqua 51, 23-96.
Kurnatowski S. 1994. Przemiany osadnicze w procesie kształtowania Wielkopolski jako regionu historycznego. Slavia Antiqua 35, 1995, 3-45.
Labuda G. 1987. Studia nad początkami państwa polskiego 1. Poznań. Reprint of the 1946 edition.
Labuda G. 2002. Mieszko I. Wrocław.
Labuda G. 2003. Recenzja: Bartłomiej Noszczak, „Sacrum” czy „profanum”? Spór o istotę obchodów Milenium polskiego (1949-1966), Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 2002, ss. 270. Roczniki Historyczne 69, 266-268.
Lalik T. 1961. Recenzja: Witold Hensel, Najdawniejsze stolice Polski, Warszawa 1960, s. 226 + 6 nlb., ryc. 137 i 4 tabl. Wielobarwne. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 9:2, 275-278.
Lalik T. 2002. Kształtowanie się miast za pierwszych Piastów. (In:) K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Łowmiański (eds.), Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia 2. Poznań, 107-136. Reprint of the 1962 edition.
Leciejewicz L. 1962. Początki nadmorskich miast na Pomorzu Zachodnim. Wrocław.
Leciejewicz L., Łosiński W., Tabaczyńska E. 1961. Kołobrzeg we wczesnym średniowieczu. Wrocław.
Łosiński W. 2001. Początki wczesnośredniowiecznego Gdańska – problem widziany z oddalenia. Slavia Antiqua 42, 51-62.
Łowmiański H. 1976. Problematyka początków państwa polskiego w nowszych badaniach historycznych. Slavia Antiqua 23, 75-110.
Łowmiański H. 2002. Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu. (In:) K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Ł owmiański (eds.), Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia 1. Poznań, 111-162. Reprint of the 1962 edition.
Łowmiański H. 2002. Zagadnienia gospodarcze wczesnofeudalnego państwa polskiego. (In:) K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Łowmiański (eds.), Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia 2. Poznań, 15-36. Reprint of the 1962 edition.
Malinowska M. 1958. Początki Poznania w świetle wykopalisk. Kronika Miasta Poznania 26:1, 46-50.
Międzyrzecz 2015. S. Kurnatowski (red.), Międzyrzecz. Gród i zamek w wiekach IX-XIV. Wyniki prac wykopaliskowych z lat 1954-1961. Warszawa.
Mikołajczyk G. 1972. Początki Gniezna. Studia nad źródłami archeologicznymi. Warszawa.
Mikołajczyk G. 1994. Rozwój Gniezna poprzez wieki. (In:) R. Pawuła-Piwowarczyk (ed.), Gniezno u progu XXI wieku. Gniezno, 63-90.
Moździoch S. 2002. Castrum munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim. Warszawa.
Nadolski A. 1954. Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku. Łódź.
Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T. 1959. Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzią. Łódź.
Niesiołowska A., Perzyńska M., Żak J. 1960. Badania na posesji Ostrów Tumski 13 w latach 1950-1953. (In:) W. Hensel (ed.), Poznań we wczesnym średniowieczu 2. Wrocław, 67-219.
Noszczak B. 2002. „Sacrum” czy „profanum”? – spór o istotę obchodów Milenium polskiego (1949-1966). Warszawa.
Ostoja-Zagórski J. 1967. Badania archeologiczne prowadzone w związku z 1000-leciem Państwa Polskiego w Wielkopolsce. Poznań. Manuscript available in the Archive of the Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences, Poznań.
Pieczyński Z. 1962. Materiały z warstw przedsakralnych odsłoniętych w katedrze poznańskiej w latach 1951-1956. Fontes Archaeologici Posnanienses 13, 1963, 246-288.
Piskorski J. M. 2004. Przedmowa. (In:) J. M. Piskorski (ed.), Civitas Schinesghe. Mieszko I i początki państwa polskiego. Poznań, 7-12.
Posern-Zieliński A., Kairski M. 2004. Początki państwa w ujęciu antropologicznym. (In:) W. Fałkowski (ed.), Kolory i struktury średniowiecza. Warszawa, 318-337.
Rajewski Z. 1961. 10 000 lat Biskupina i jego okolic. Warszawa.
Rajewski Z. A. 1938. Gród staropolski na półwyspie jeziora biskupińskiego w pow. żnińskim, (In:) J. Kostrzewski (ed.), Gród prasłowiański w Biskupinie w powiecie żnińskim. Sprawozdanie z badań w latach 1936 i 1937 z uwzględnieniem wyników z lat 1934-1935. Poznań, 68-92.
Samsonowicz H. 2002. Przedmowa. (In:) M. Bloch, Społeczeństwo feudalne. Translated from the 1939-1940 and 1973 edition. Warszawa, 11-18.
Slaski J. 1953. Wielka własność ziemska na obszarze wczesnośredniowiecznej kasztelanii gieckiej w X i XI wieku. Przegląd Archeologiczny 9, 1950-1953, 271-279.
Szafrański W. 1961. Wyniki badań archeologicznych w Biskupinie, pow. Żnin, na stanowisku 6. (In:) W. i Z. Szafrańscy, Z badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem wiejskim w Biskupinie. Wrocław, 7-144.
Świechowski Z. 2002. Wczesna architektura piastowska około roku 1000. (In:) K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Łowmiański (eds.), Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia 2. Poznań, 245-268. Reprint of the 1962 edition.
Tabaczyński S. 1958. Z badań nad wczesnośredniowiecznymi skarbami srebrnymi Wielkopolski. Warszawa.
Tabaczyński S. 2001. Wybrane aspekty metodologiczne badań milenijnych. (In:) Sz. Skibiński (ed.), Polska na przełomie I i II tysiąclecia. Poznań, 27-37.
Topolski J. 1994. Fernand Braudel a koncepcja historii kultury materialnej. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 42:2, 159-165.
Tymieniecki K. 1939-1946. Historia i prehistoria. Roczniki Historyczne 15:2, 191-206.
Tymieniecki K. 1951. Ziemie polskie w starożytności. Ludy i kultury najdawniejsze. Poznań.
Tymieniecki K. 1956. Pisma wybrane. Warszawa.
Tymieniecki K. 1961. Polska w średniowieczu. Warszawa.
Tymowski M. 1985. Karabin i władza w Afryce XIX wieku. Państwa i armie Samoriego i Kenedugu oraz ich analogie europejskie. Warszawa.
Tymowski M. 2015. Kilka problemów wynikających z zastosowania teorii Early State do badań przedkolonialnych państw Afryki Czarnej. (In:) J. Banaszkiewicz, M. Kara, H. Mamzer (eds.), Instytucja „wczesnego państwa” w perspektywie wielości i różnorodności kultur. Poznań, 75-89.
Vorbrich R. 2015. Sukcesja substancjalna a legitymizacja władzy w wodzostwach północnego Kamerunu. Między perspektywą antropologiczną a historyczną. (In:) J. Banaszkiewicz, M. Kara, H. Mamzer (eds.), Instytucja „wczesnego państwa” w perspektywie wielości i różnorodności kultur. Poznań, 91-103.
Wojciechowski Z. 1955. Studia historyczne. Warszawa.
Wyrwa A. M. 2006. Czynniki związane z procesem formowania się grodów limesu nadnoteckiego we wczesnym średniowieczu. Stan i perspektywy badań. (In:) H. Machajewski, J. Rola (eds.), Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych. Poznań, 281-305.
Zantoch 1936. A. Brackmann, W. Unverzagt (eds.), Zantoch. Eine Burg im deutschen Osten, vol. 1: Zantoch in der schriftlichen Überlieferung und die Ausgrabungen 1932/33. Leipzig.
Ziółkowska H. 1968. Miasto słowiańskie w świetle socjologicznych definicji miasta. (In:) Z. Rajewski (ed.), I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej. Warszawa 14-18 IX 1965, 4A. Wrocław, 136-151.
Żak J. 1959. Uwagi o stylu zwierzęcym w sztuce wczesnośredniowiecznej na ziemiach polskich. Archeologia Polski 4:1, 7-27.
Żak J. 1960. Problem pochodzenia mieczów tzw. „wikińskich” na ziemiach zachodniosłowiańskich, głównie polskich. Archeologia Polski 4:2, 297-344.
Żak J. 1962. Z teorii „importu” wczesnofeudalnego. Archeologia Polski 7:1, 135-140.
Żak J. 1963-1967. „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (Część katalogowa, analityczna i syntetyczna). Poznań.
Żurowski K. 1957. Konstrukcje obronne wczesnośredniowiecznego Gniezna. Archeologia Polski 1, 181-213.
Żurowski K. 2002. Gniezno – stołeczny gród pierwszych Piastów w świetle źródeł archeologicznych. (In:) K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Łowmiański (eds.), Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia 2. Poznań, 61-90. Reprint of the 1962 edition.
