Badania wielkich grodów zachodniomałopolskich przeprowadzone przez małopolskich archeologów Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN: próba podsumowania oraz obecne perspektywy
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA65.2017.013Keywords:
Early Middle Ages, Great Hillforts, Lesser Poland, state of researchAbstract
In this paper, the authors present and discuss three early medieval hillforts: Stradów, Demblin and Szczaworyż, excavated by the former Zakład Archeologii Małopolski IHKM in the 1950’s and 1960’s in Lesser Poland. This research was conducted in order to identify and interpret their role in the formation of the Polish state, but was not a part of the Polish Millennium Project. Demblin and Stradów, as well as Szczaworyż, are often considered so-called “Great Hillforts” or “Vistulan Hillforts”, after the tribe of the same name. Stradów is the most representative and according to new data, it is one of Poland’s greatest fortified sites, covering approximately 50 ha. This paper briefly presents the history of the archaeological research, the main publications of the past and present, and future research directions on this topic. The authors conclude that the Great Hillforts from the western part of the Małopolska Upland are very important for understanding the complicated historical situation of Early Medieval Lesser Poland. Finally, a new archaeological research program is also discussed.
Downloads
References
Buko A. 2007. Wstęp. (W:) H. Zoll-Adamikowa, B. Sz. S zmoniewski, A. Tyniec-Kępińska, M. Wołoszyn, Stradów. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. Tom 1. A. Buko (red.). Kraków, 7-16.
Buko A. 2015. Zanim powstało państwo Piastów. O osobliwościach ziemi krakowskiej IX-X wieku w świetle danych archeologii. (W:) T. Sawicki (red.), Studia nad dawną Polską 4. Biblioteka Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie 7. Gniezno, 37-61.
Dąbrowska E. 1963. Sprawozdanie z badań sondażowych przeprowadzonych na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Szczaworyżu, pow. Busko w 1960 r. Sprawozdania Archeologiczne 15, 322-328.
Dąbrowska E. 1965. Studia nad osadnictwem ziemi wiślickiej. Wrocław-Warszawa-Kraków.
Dąbrowska E. 1965. Sprawozdanie z badań sondażowych przeprowadzonych na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Demblinie, pow. Dąbrowa Tarnowska, w 1963 roku. Sprawozdania Archeologiczne 17, 265-277.
Dąbrowska E. 1965. Sprawozdanie z badań wykopaliskowych prowadzonych na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Szczaworyżu, pow. Busko, w latach 1962 i 1963. Sprawozdania Archeologiczne 17, 255-264.
Dąbrowska E. 1966. Stradów i Szczaworyż dwa przedpiastowskie grody dorzecza górnej Wisły. Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Oddziału PAN, styczeń-czerwiec 1965. Kraków, 407-410.
Dąbrowska E. 1969. Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na wczesnośredniowiecznym grodzisku w S zczaworyżu, pow. Busko, w latach 1965-1966. Sprawozdania Archeologiczne 20, 277-286.
Dąbrowska E. 1970. Wczesnośredniowieczny gród w S zczaworyżu, pow. Busko-Zdrój, w świetle badań w latach 1962-1968. Sprawozdania Archeologiczne 22, 193-207.
Dąbrowska E. 1973. Wielkie grody dorzecza górnej Wisły. Ze studiów nad rozwojem organizacji terytorialnoplemiennej w VII-X wieku. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Dąbrowska E. 1975. (hasło:) Stradów. (W:) G. Labuda, Z. Stieber (red.), Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII. Tom V. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 429-431.
Dworaczyński E. 1986. Sprawozdanie z konferencji pt. „Małopolskie budownictwo obronne”. Sprawozdania Archeologiczne 38, 368-370.
Gąssowska E. 1990. Wyniki weryfikacji chronologicznokulturowej i funkcjonalnej grodziska w Szczaworyżu gm. Busko Zdrój w latach 1988/1989. Peregrinus 3. Kielce, 9-34.
Kalicki T. 2007. Współczesne środowisko geograficzne w rejonie grodziska w Stradowie. (W:) H. Zoll-Adamikowa, B. Sz. Szmoniewski, A. Tyniec-Kępińska, M. Wołoszyn, Stradów. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. Tom 1. A. Buko (red.). Kraków, 17-20.
Kalicki T., Szmoniewski B. Sz. 2005. Relief and the Early Medieval hillforts from loess Małopolska Upland (s-Poland). (W:) Programme and abstracts of 11th Annual Meeting of European Association of Archaeologist 5-11.09.2007. Cork, 140.
Kalicki T., Szmoniewski B. Sz., Tyniec A. 2009. Stradów. Grodzisko wczesnośredniowieczne w Stradowie. (W:) T. Kalicki, J. B. Szmańda, K. Zawada (red.), Konferencja Geomorfologów Polskich NT. Metody badań w geomorfologii. Kielce, 205-209.
Klichowska M. 1961. Krótkie doniesienie o wynikach badań próbek ziemi ze Stradowa z 1957 r. Sprawozdania Archeologiczne 13, 231.
Klichowska M. 1989. Paleoetnobotaniczne znaleziska roślinne z wykopalisk archeologicznych w Stradowie, woj. Kielce, ze starszego okresu wczesnośredniowiecznego. Sprawozdania Archeologiczne 40, 303-314.
Lityńska-Zając M. 1997. Środowisko i uprawa roślin w czasach pra- i wczesnohistorycznych. (W:) K. Tunia (red.), Z archeologii Małopolski. Historia i stan badań zachodniomałopolskiej wyżyny lessowej. Kraków, 459-481.
Lityńska-Zając M., Makowicz-Poliszot D., Tyniec A., Szmoniewski B. Sz., Wołoszyn M. 2010. Stradów. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. Tom 2. Materiały archeobotaniczne i archeozoologiczne z badań na stanowisku 1 w latach 1956-1963. A. Buko (red.). Kraków.
Lityńska-Zając M., Makowicz-Poliszot D., Tyniec A., Szmoniewski B. Sz., Wołoszyn M. 2010. Stradów: studium archeologiczno-przyrodnicze wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego. (W:) Lityńska-Zając M., Makowicz-Poliszot D., Tyniec A., Szmoniewski B. S z., Wołoszyn M., Stradów. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. Tom 2. Materiały archeobotaniczne i archeozoologiczne z badań na stanowisku 1 w latach 1956-1963. A. Buko (red.). Kraków, 113-134.
Maj U. 1990. Stradów, stanowisko 1. Część I. Ceramika wczesnośredniowieczna. Kraków.
Maj U., Zoll-Adamikowa H. 1992. W kwestii chronologii wczesnośredniowiecznego grodziska w Stradowie. Sprawozdania Archeologiczne 44, 303-314.
Makowicz-Poliszot D. 1997. Hodowla i łowiectwo w czasach pra- i wczesnohistorycznych. (W:) K. Tunia (red.), Z archeologii Małopolski. Historia i stan badań zachodniomałopolskiej wyżyny lessowej. Kraków, 483-507.
Makowicz-Poliszot D., Szmoniewski B. Sz. 2004. Archaeozoological analysis of an early Medieval human burial in Stradów, site III . Sprawozdania Archeologiczne 56, 505-526.
Michno A. 2004. Transformacja doliny dolnej Nidzicy w holocenie. Kraków.
Nosek S. 1964. Sprawozdanie z badań wykopaliskowych prowadzonych w latach 1958-1962 w Stradowie, pow. Kazimierza Wielka. Sprawozdania Archeologiczne 16, 330-344.
Pieta K. 2007. Bojná. Nové nálezy k počiatkam slovenských dejín. Bojná.
Poleski J. 1996. Grody plemienne i wczesnopaństwowe w M ałopolsce. (W:) M. Parczewski, S. Czopek (red.), Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Rzeszów, 111-119.
Poleski J. 2004. Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca. Kraków.
Poleski J. 2013. Małopolska w VI-X wieku. Studium archeologiczne. Kraków.
Šalkovský P. 2015. Hrady západných Slovanov. Archaeologica Slovaca Monographiae. Fontes, Tomus XIX. Nitra.
Szmoniewski B. Sz., Kalicki T. 2004. Environment and settlemets paterns in Stradów region, Małopolska Upland, S-Poland. (W:) European Asscociation of Archaeologists 10th Annual Meeting. Lyon, 8th-11th September 2004. Abstract book. Lyon, 141-142.
Szmoniewski B. Sz., Lityńska-Zając M. 2003. Some Approaches to the Early Medieval roasters. A case study from the Hill Fort at Stradów (South Poland). (W:) Final Programme and Abstracts. 9th Annual Meeting. European Association of Archaeologists. St. Petersburg, Russia. St. Petersburg, 61.
Szmoniewski B. Sz., Lityńska-Zając M. 2005. Prażnice z wczesnośredniowiecznego grodziska w Stradowie, gm. Czarnocin. (W:) K. Wasylikowa, M. Lityńska-Zając, A. Bieniek (red.), Roślinne ślady człowieka. Polish Botanical Studies. Guidebook Series 28 (2004). Kraków, 123-137.
Szmoniewski B. Sz., Tyniec-Kępińska A., Wołoszyn M., Duszak S., Kielski A., Łaptaś A., Paszkowski M., Tyszka J., Wodnicka K. 2006. Analizy specjalistyczne wybranych materiałów źródłowych z badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Stradowie. (W:) W. C hudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później. Toruń-Wrocław-Warszawa, 487-493.
Szmoniewski B. Sz., Kielski A., Lityńska-Zając M., Wodnicka K. 2007. Roaster from the Early Medieval Hillfort at Stradów Czarnocin commune, south Poland, in the light of the results of specialist analyses. (W:) D. G heorghiu (red.), Fire as an Instrument: The Archaeology of Pyrotechnologies. BAR International Series 1619. Oxford, 97-103.
Szmoniewski B. Sz., Tyniec A. 2009. Stradów – fotografia lotnicza i co dalej? Materiały Archeologiczne 37, 5-12.
Szmoniewski B. Sz., Tyniec A. 2010. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Stradowie – wprowadzenie. (W:) M. L ityńska-Zając, D. Makowicz-Poliszot, A. Tyniec, B. Sz. Szmoniewski, M. Wołoszyn, Stradów wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. Tom 2. Materiały archeobotaniczne i archeozoologiczne z badań na stanowisku 1 w latach 1956-1963. A. Buko (red.). Kraków, 11-19.
Turčan V. (red.) 2012. Vel’komoravské hradiská. Bratislava. Tyniec-Kępińska A. 1996. Nowe spojrzenie na fortyfikację grodu właściwego w Stradowie, woj. Kielce. Sprawozdania Archeologiczne 48, 33-47.
Tyniec-Kępińska A. 1997. Wczesne średniowiecze. (W:) K. Tunia (red.), Z Archeologii Małopolski. Historia i stan badań zachodniomałopolskiej wyżyny lessowej. Kraków, 383–404.
Tyniec-Kępińska A. 1998. Forschungen zum Burgwall von Stradów. Interpretation, Chronologie und Erforschung der Befestigungen. (W:) J. Henning, A. T. Ruttkay (red.), Frühmittelalterlicher Burgenbau in Mittel- und Osteuropa. Bonn, 301-313.
Tyniec-Kępińska A. 2007. Wał grodu właściwego (badania w latach 1958-1960). (W:) H. Zoll-Adamikowa, B. S z. S zmoniewski, A. Tyniec-Kępińska, M. Wołoszyn, Stradów wczesnośredniowiczny zespół osadniczy. Tom 1. A. Buko (red.). Kraków, 77-108.
Tyniec A. Szmoniewski B. Sz. 2013. Stradów – la plus grande enceinte fortifiée du haut Moyen Âge en Pologne. Annales du Centre Scientifique de l’Académie Polonaise des Sciences à Paris 15, 243-248.
Wieczorek K. 2005. Widać, nie widać — czy pilot może zostać archeologiem? (W:) J. Nowakowski, A. Prinke, W. Rączkowski (red.), Biskupin… i co dalej? Zdjęcia lotnicze w polskiej archeologii. Poznań, 321-324.
Wołoszyn M., Zoll-Adamikowa H. 1998. Pierwsze badania wałów podgrodzi w Stradowie w 1997 r. Sprawozdania Archeologiczne 50, 229-264.
Zoll-Adamikowa H. 2000. Problem datowania grodziska w S tradowie w świetle najnowszych badań. (W:) A. B uko, Z. Świechowski (red.), Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego. Warszawa, 245-248.
Zoll-Adamikowa H., Szmoniewski B. Sz. 2007. Opis obiektów nieruchomych. (W:) H. Zoll-Adamikowa, B. Sz. Szmoniewski, A. Tyniec-Kępińska, M. Wołoszyn, Stradów wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. Tom 1. A. Buko (red.). Kraków, 109-233.
Zoll-Adamikowa H., Szmoniewski B. Sz., Tyniec-Kępińska A., Wołoszyn M. 2007. Stradów wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. Tom 1. A. Buko (red.). Kraków.
Zoll-Adamikowa H., Wołoszyn M. 2007. Stan badań nad grodziskiem w Stradowie. (W:) H. Zoll-Adamikowa, B. Sz. Szmoniewski, A. Tyniec-Kępińska, M. Wołoszyn, Stradów wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. Tom 1. A. Buko (red.). Kraków, 33-75.
Żaki A. 1974. Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej. Wrocław.
