W jakim stroju na swój pogrzeb, czyli próba interpretacji funkcji tekstyliów archeologicznych odkrywanych w grobach z wczesnej epoki żelaza z terenu Polski.
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA66.2018.004Keywords:
tkaniny archeologiczne, funkcja, wyposażenie grobowe, wczesna epoka żelaza, obrządek pogrzebowyAbstract
Zasadniczym celem artykułu jest zaprezentowanie możliwości poznawczych, jakie dają odnajdywane w grobach tekstylia z wczesnej epoki żelaza. Obok informacji dotyczących technik stosowanych w tkactwie pradziejowym, pozwalają one również, niestety tylko w pewnych przypadkach, na określenie oryginalnej ich funkcji. Odkryte dotychczas na cmentarzyskach z terenu Polski materiały włókiennicze stanowią najprawdopodobniej pozostałość całunów, woreczków lub ubiorów. Resztki te, w zestawieniu z licznym materiałem włókienniczym z terenu Europy stanowią istotne źródło informacji o społecznościach zamieszkujących obszar Polski we wczesnej epoce żelaza. Bez wątpienia bowiem strój był jednym z wyznaczników przynależności kulturowej w pradziejach. Składały się na niego powszechnie odkrywane w trakcie prac wykopaliskowych metalowe ozdoby, ale również zdecydowanie rzadsze znaleziska pozostałości ubrań.
Downloads
References
Abłamowicz R. 1998. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Orzechu, gm. Świerklanice, woj. Katowice. Śląskie Prace Prahistoryczne 3, 24-102.
Aigner-Foresti L. 2010. Etrurien und die Gebiete nördlich der Alpen in der Villanova-Zeit: Kulturelle Beziehungen und historischer Hintergrund. In B. Gediga and W. Piotrowski (eds.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza. Biskupin-Wrocław, 127-145.
Antosik Ł. i Słomska J. 2017. Nowe odkrycia tekstylne na cmentarzysku kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza w Łabędach-Przyszówce w pow. gliwickim, na stanowisku 4. Raport 12, 89-96.
Antosik Ł. i Słomska J. 2014. Tekstylia z okresu halsztackiego z terenu Opolszczyzny. Opolski Rocznik Muzealny 20, 103-109.
Antosik Ł. i Słomska J. 2013. Najstarsze zabytki włókiennicze z terenu Łodzi. Kronika miasta Łodzi 3 (63), 180-183.
Antosik Ł. i Iwanowska G. 2015. Tekstylia z cmentarzyska kultury kurhanów wschodniolitewskich w Żwirblach. W B. Kontny (red.), Ubi tribus faucibus fluenta Vistulae fluminis ebibuntur Jerzy Okulicz-Kozaryn in memoriam. Światowit Supplement Series B: Barbaricum 11, 25-36.
Banck-Burgess J. 2012a. Case Study: The Textiles from the Princely Burial at Eberdingen-Hochdorf, Germany. In M. Gleba and U. Mannering (eds.), Textiles and Textile Production in Europe from Prehistory to AD 400. Ancient Textiles Series 11, Oxford-Oakville, 139-152.
Banck-Burgess J. 2012b. Mittel der Macht. Textilien bei den Kelten: Instruments of power. Celtic Textiles. Stuttgart.
Banck-Burgess J. 1999. Hochdorf IV. Die Textilfunde aus dem späthallstattzeitlichen Fürstengrab von Eberdingen-Hochdorf (Kreis Ludwigburg) und weitere Grabtextilien aus hallstatt- und latènezeitlichen Kulturgruppen. Stuttgart.
Bergerbrant S. 2007. Bronze Age Identities: Costume, conflict and Contact in Northern europe 1600-1300 BC. Stockholm Studies in Archaeology 43.
Biel J. 1985. Der Keltenfürst von Hochdorf. Stuttgart.
Bukowski Z. 1993. Niektóre szczegóły obrządku grzebalnego w świetle badań cmentarzysk birytulanych kultury łużyckiej na Górnym Śląsku. Archeologia Polski 37 (1-2), 57-87.
Bukowski Z. 1960. Kilka uwag na temat funkcji niektórych ozdób guzikowatych kultury łużyckiej. Archeologia Polski 5 (2), 197-244.
Cybulska M. and Maik J. 2007. Archaeological textiles - a need of new methods of analysis and reconstruction. Fibres & Textiles in Eastern Europe 15 (64-65), 185-189.
Dobrzańska-Szydłowska E. i Gedl M. 1962. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Łabędach-Przyszówce, pow. Gliwice. Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu 1.
Dobrzańska E. i Gedl M. 1962. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Lasowicach Małych pow. Olesno. Silesia Antiqua 4, 121-162.
Drążkowska A. 2008. Odzież grobowa w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku. Toruń.
Fogel J. and Sikorski A. 2006. Textile impressions on clay casting utensils from the Lusatian culture settlement at Bnin (Poznań district, Wielkopolska province), site 2b / Odciski tekstyliów na glinianych przyborach odlewniczych z osady ludności kultury łużyckiej w Bninie (pow. poznański, woj. wielkopolskie), stan. 2b. Sprawozdania Archeologiczne 58, 503-517.
Fogolari G. and Prosdocimi A. L. 1988. I veneti antichi. Lingua e cultura, Il miti e ta storia, Seria maggiore 2.
Frei K. M., Mannering U., Berghe I. V., Kristiansen K. 2017. Bronze Age wool: provenance and dye investigations of Danish textiles. Antiquity 91 (357), 640-654.
Galasińska-Hrebendowa W. 1989. Materiały z cmentarzyska kultury łużyckiej w Będzinie-Łagiszy. Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Archeologia 12. Bytom.
Gediga, B. 2014. Pojęcie kultury halsztackiej w świetle nowych badań. In J. Juchelka (ed.), Doba popelnicových polí a doba halštatská ve střední Evropě. Materiál z XIII. mezinárodní konference “Popelnicová pole a doba halštatská”, Opava, 15-25.
Gediga B. 2013. The Culture of the Early Iron Age in the South-Western Regions of Poland in the light of new Reserch. In S. Bergerbrant and S. Sabatini (eds.), Counterpoint: Essays in Archaeology and Heritage Studies in Honour of Professor Kristian Kristiansen, British Archaeological Reports, International Series 2508, 283-393.
Gedl M. 1973. Cmentarzysko halsztackie w Kietrzu, pow. Głubczyce. Wrocław.
Gedl M. 1970. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Ligocie Samborowej, pow. Strzelce Opolskie. Opolski Rocznik Muzealny 4, 137-196.
Gleba M. 2015. Production and Consumption: Textile Economy and Urbanisation in Mediterranean Europe 1000–500 BCE (PROCON). In K. Grömer, F. Pritchard (eds.), Aspects of the Design, Production and Use of Textiles and Clothing from the Bronze Age to the Early Modern Era NESAT XII. 21st–24th May 2014 in Hallstatt, Austria, Archaeolingua 33, 261-269.
Gleba M. 2012. Italy: Iron Age. In M. Gleba and U. Mannering (eds.), Textiles and Textile Production in Europe from Prehistory to AD 400. Ancient Textiles Series 11, 215-241.
Gleba M. and Mannering U. (eds.) 2012. Textiles and Textile Production in Europe from Prehistory to AD 400. Ancient Textiles Series 11, Oxford-Oakville.
Gleba M. and Turfa J. M. 2007. Digging for archeological textiles in museums: «New» finds, in the University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Antopology. In A. Rast-Eicher, R. Windler (eds.), Archäologische Textilfunde — Archaeological Textiles, eds A. Rast-Eicher, R. Windler, NESAT IX, Braunwald, 18–21. Mai 2005, Ennenda, 35–41.
Grömer K. 2017. Textile and fur remains in grave 6, Tumulus 1 from Pleška hosta at Molnik. In S. Tecco-Hvala (ed.), Molnik pri Ljubljani v železni dobi / The Iron Age site at Molnik near Ljubljana, Opera Instituti Archaeologici Sloveniae 36, Ljubljana, 211−219.
Grömer K. 2016. The Art of Prehistoric Textile Making. The development of craft traditions and clothing in Central Europe, Vienna.
Grömer K. 2015. Muster – Farbe – Design Eisenzeitliche Textilkunst aus Mitteleuropa. Antike Welt 1/15, 13-17.
Grömer K. 2013. Tradition, creativity and innovation – The development of textile expertise from the Bronze age to the Hallstatt Period. In K. Grömer and A. Kern and H. Reschreiter and H. Rösel-Mautendorfer (eds.), Textiles from Hallstatt. Weaving Culture in Bronze Age and Iron Age Salt Mines, Archaeolingua 29, Budapest, 53-97.
Grömer K. 2012. Austria: Bronze and Iron Ages. In M. Gleba and U. Mannering (eds.), Textiles and Textile Production in Europe from Prehistory to AD 400. Ancient Textiles Series 11, Oxford-Oakville, 27-64.
Grömer K. 2010. Prahistorische Textilkunst in Mitteleuropa. Geschichte des Handwerkes und Kleidung vor den Romern. Wien.
Grömer K. and Sallari K. 2018. Dressing Central European prehistory - the sheep's contribution: An interdisciplinary study about archaeological textile finds and archaeozoology. Annalen des naturhistorischen Museums in Wien, Serie A, 120, 127-156.
Grömer K., Kania K., Boutrup J. 2015. Iron Age Finger-Loop Braiding. Finds from the Hallstatt Salt Mine. Archaeological Textiles Review 57, 39-46.
Grömer K., Kern K., Reschreiter H., Rösel-Mautendorfer H. (eds.) 2013. Textiles from Hallstatt. Weaving culture in Bronze and Iron Age Salt Mines. Archaeolingua 29.
Hald M. 1980. Ancient Danish Textiles from Bogs and Burials. A Comparative Study of Costume and Iron Age Textiles. Publications of the National Museum. Archaeological-Historical Series XXI, Copenhagen.
Harris S. 2014. Wrapping the dead: An investigation of the Bronze Age burial mounds of southern Scandinavia through a wrapping analysis. In S. Harris and L. Douny (eds.), Wrapping and Unwrapping Material Culture: Archaeological and Anthropological Perspectives, Walnut Creek, 115-134.
Jørgensen L. B., Rest-Eicher A., Ehlers S. K., Fossøy S. H. 2016. Innovations in european Bronze Age textiles. Praehistorische Zeitschrift 91, 68-102.
Kaczanowski P. i Kozłowski J. K. 1998. Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.). W Grodziski S., Wyrozumski J., Zgórniak M. (red.), Wielka Historia Polski 1, Kraków.
Kempisty A. 1957. Cmentarzysko kultury łużyckiej we wsi Winiary, pow. Kalisz. Wiadomości Archeologiczne 24 (1-2), 144-146.
Kietlińska A. i Mikłaszewska R. 1963. Cmentarzysko kultury grobów kloszowych we wsi Transbór, pow. Mińsk Mazowiecki. Materiały Starożytne 9, 255-330.
Kryński I. 2006. Cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza w Drohiczynie - st. IX, woj. podlaskie, Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 2, 5-65
Lipkin S. 2010. Textile-making in central Tyrrhenian Italy from the final Bronze Age to the Republican period. Oulu.
Lucke W. and Frey O. H. 1962. Die Situla in Providence, Römisch-Germanische Forschungen 26, Berlin.
Łaszczewska T. 1966. Pradzieje włókiennictwa. In J. Kamińska i I. Turnau (red.), Zarys historii włókiennictwa na ziemiach polskich do końca XVIII wieku, Wrocław, 21-53.
Łaszczewska T. 1964. Karty z analizami tekstyliów z Łódź - Ruda Pabianicka, Archiwum Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauku. Łódź.
Maik J. 2012a. Włókiennictwo kultury wielbarskiej. Łódź.
Maik J. 2012b. Poland. In M. Gleba and U. Mannering (eds.), Textiles and Textile Production in Europe from Prehistory to AD 400. Ancient Textiles Series 11, Oxford-Oakville, 293-303.
Maik J. 2009. Wyroby włókiennicze z grobu książęcego nr 1 w Leśnie, st. 1. W K. Walenta, Leśno i mikroregion w okresie rzymskim, Chojnice, 233-244.
Maik J. 2005. Wyniki analizy technologicznej tekstyliów z Zakrzewa. W A. Krzyszowski, Cmentarzysko ludności kultury łużyckiej w Zakrzewie w powiecie sieradzkim. Fontes Archaeologici Posnanienses 40, 227-228.
Maik J. 1988. Wyroby włókiennicze na pomorzu z okresu rzymskiego i ze średniowiecza. Wrocław.
Maik J. i Rybarczyk A. 2016. Tekstylia kultury halsztackiej z Domasławia na Dolnym Śląsku na tle włókiennictwa wczesnej epoki żelaza w Europie środkowej. W B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Europa w okresie od VIII wieku przed narodzinami Chrystusa do I wieku naszej ery, Biskupin-Wrocław, 25-43.
Maik J. and Rybarczyk A. 2014. Gewebe der Hallstattkultur aus Domasław. In K. Gömer and F. Pritchard (eds.), Niederschlesien, in Aspects of the Design, Production and Use of Textiles and Clothing from the Bronze Age to the Early Modern Era, NESAT XII, The North European Symposium of Archaeological Textiles 21st-24th May 2014 in Hallstatt, Budapest, 83-94.
Mannering U. 2015. Early Scandinavian Textile Design. In K. Gömer and F. Pritchard (eds.), Aspects of the Design, Production and Use of Textiles and Clothing from the Bronze Age to the Early Modern Era, NESAT XII, The North European Symposium of Archaeological Textiles 21st-24th May 2014 in Hallstatt, Austria, Budapest, 95- 102.
Mannering U., Gleba M., Bloch Hansen M. 2012. Denmark. In M. Gleba and U. Mannering (eds.), Textiles and Textile Production in Europe from Prehistory to AD 400. Ancient Textiles Series 11, Oxford-Oakville, 89-118.
Młodkowska-Przepiórkowska I. 2010. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Pawełkach, gm. Kochanowice, woj. śląskie. Rocznik Muzeum Częstochowskiego 10, 141-166.
Młodkowska-Przepiórkowska I. 2007. Odkrycie diademu ze skóry na stanowisku nr 7 w Pawełkach, gm. Kochanowice, woj. śląskie W J. Chochorowski (red.), Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza. Księga poświęcona Profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków, 455-463.
Miazga B. 2017. Zabytek archeologiczny jako źródło informacji o przeszłości. Badania specjalistyczne śladów produkcji, użytkowania i depozycji artefaktów. Wrocław.
Michałowska M. 2006. Leksykon włókiennictwa. Warszawa.
Moskal-del Hoyo M. i Badal Garcia E. 2009. Botanical analysis of an organic matter object found in the urn grave 1395 from the Opatów cementary (Kłobuck depratment, śląskie voivodship). Sprawozdania Archeologiczne 61, 243–252.
Möller-Wiering S. 2011. War and Warship. Textiles from 3rd to 4th-century AD Weapon Deposits in Denmark and Northern Germany. Ancient Textiles Series 9, Oxford-Oakville.
Munksgård E. 1974. Oldtidsdragter. Køpenhavn.
Nosek S. 1946. Wyniki badań prowadzonych na cmentarzysku kultury łużyckiej w Opatowie, pow. częstochowski, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia, Sectio F (¼), 229-333.
Randsborg K. 2011. Bronze Age Textiles. Men, women and Wealth. London.
Podkowińska Z. 1948. Cmentarzysko ciałopalne z wczesnego okresu żelaza Warszawa-Grochów, pole „Brylowszczyzna". Sprawozdania Państwowego Muzeum Archeologiczneg 1 (1), 175-181.
Rast-Eicher A. 2012. Switzerland: Bronze and Iron Ages. In M. Gleba and U. Mannering (eds.), Textiles and Textile Production in Europe from Prehistory to AD 400, Ancient Textiles Series 11, Oxford-Oakville, 378-396.
Reyman T. 1928. Cmentarzysko późnobrązowe i halsztackie w Piasku, w pow. lublinieckim na G. Śląsku. Przegląd Archeologiczny 4, 47-64.
Ryder M. L. 1983. Sheep & Man. London.
Sage G. 1934. Die Gewebereste aus Fürstengräbern von Sakrau. Altschlesien 5, 272-284.
Schlabow K. 1976. Textilfunde der Eisenzeit in Norddeutschland. Nemünster.
Schramm J. and Fischer A. 2015. The Conservation of a Roman Lorica Squamata from the Barbarian Lands. In K. Gömer and F. Pritchard (eds.), Aspects of the Design, Production and Use of Textiles and Clothing from the Bronze Age to the Early Modern Era, NESAT XII, The North European Symposium of Archaeological Textiles 21st-24th May 2014 in Hallstatt, Austria, Budapest, 43-50.
Sikorski A. 2001. Analiza pozostałości tekstyliów za późnej epoki brąz i wczesnej epoki żelaza z Konina-Grójca. Sprawozdania Archeologiczne 53, 377-389.
Słomska J. and Antosik Ł. 2017. Textile Products from Świbie: Clues to Textile Production in the Early Iron Age in Modern Poland. In H. Brezinova and M. Brevermanova (eds.), The North European Symposium of Archaeological Textiles, NESAT XIII, 22st-26th May 2017 in Liberec, Czech Republic, Praha, 31-38.
Stauffer A. 2012. Case Study: The Textiles from Verucchio, Italy. In M. Gleba and U. Mannering (eds.), Textiles and Textile Production in Europe from Prehistory to AD 400, Ancient Textiles Series 11, Oxford-Oakville, 242-253.
Stokar W. v. 1939. Analizy materiałów tekstylnych z Łabęd-Przuszówka, pow. Będzin. Archiwum Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.
Stokar W. v. 1938. Spinnen und Weben beiden Germanen, Mannus-Bücherei 52.
Szczepanek A., Jarosz P., Wieczorek-Szmal M. 2004. Bronzene Doppelhalsringe aus Graberfeld von Opatów, Fst. 1, Kr. Kłobuck, Woiw. Śląskie. Sprawozdania Archeologiczne 56, 415-458.
Szczepanek A., Jarosz P., Wieczorek-Szmal M. 2007. Bogaty pochówek ciałopalny popielnicowy z cmentarzyska w Opatowie, pow. Kłobuck, woj. śląskie. W J. Chochorowski (red.), Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza w Europie. Księga poświęcona profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków, 641-650.
Szydłowska E. 1972. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Przeczycach, pow. Zawiercie. Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Archeologia 9.
Szydłowska E. 1963. Diademy i zawieszki skroniowe grupy górnośląsko-małopolskiej kultury łużyckiej. Archeologia Polski 8 (1), 44-68.
Węgrzynowicz T. 1973. Kultura łużycka na Mazowszu wschodnim i Podlasiu. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne 2, 7-126.
Ząbkiewicz-Koszańska A. 1958. Cmentarzysko kultury łużyckiej w Łodzi-Rudzie Pabianickiej. Przegląd Archeologiczny 10, 237-285.
Żychlińska J. 2016. Kilka uwag o warsztatach tkackich ludności kultury łużyckiej. Materiały Zachodniopomorskie, Nowa Seria 12, 133-148.
Žeiere I. 2012. Latvia. In M. Gleba, U. Mannering (eds.), Textiles and Textile Production in Europe from Prehistory to AD 400, Ancient Textiles Series 11, Oxford-Oakville, 266-274.
