Rural residences of Wrocław burghers in the 13th-16th centuries

Dominik Nowakowski

doi:10.23858/PA71.2023.3437

Authors

Dominik Nowakowski Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza, Instytut Archeologii i Etnologii PAN , 50-118 Wrocław, ul. Więzienna 6 https://orcid.org/0000-0003-1735-7463

DOI:

https://doi.org/10.23858/PA71.2023.3437

Keywords:

manor houses, medieval villages, Lower Silesia, burghers, Wrocław

Abstract

The article discusses the issue of latemedieval and early-modern manor houses of Wrocław citizens, located in their rural properties. Many of them, located in the close vicinity of Wrocław, were destroyed as a result of the spatial development of the urban agglomeration, others are usually poorly researched archaeologically and architecturally. For this reason, and in accordance with the requirements of historical archaeology, this issue has been analyzed using a maximum variety of sources: written, archaeological, architectural, cartographic and iconographic. The article includes examples of manor houses built by the citizens of Wrocław as well as those that originally belonged to dukes or knights. The key issues to which special attention has been given are the chronology and formal classification of objects as well as their functions and significance for their founders and owners. The issue was discussed in four chronological intervals, basically reflecting the economic, social and political changes that influenced the development of Silesian defensive-residential buildings.

Downloads

Download data is not yet available.

References

AAWr. – Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu, Dokumenty z sygnaturami alfabetycznymi.

APWr., AmWr., ser. 107 – Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta miasta Wrocławia, Dokumenty miasta Wrocławia.

APWr., AmWr., sygn. C 22 – Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta miasta Wrocławia, Register oder Auszug der Privilegien und Begnadungen, so die Herren Ritterschaften und die von Städten zusambt den Preihen und Lehenleuthen des Breslauischen Fürstenthumbs vorbracht und vor den Kunl. Commißarien Hansen von Oppersdorff, der Röm. Kais. Majtt. bestelten Hasuptmann... 1548.

APWr., Rep. 1b – Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Księstwo wrocławskie.

APWr., Rep. 39 – Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Księstwo świdnicko-jaworskie.

APWr., Rep. 57 – Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Dokumenty klasztoru dominikanów we Wrocławiu.

APWr., Rep. 58 – Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Dokumenty klasztoru dominikanek Św. Katarzyny we Wrocławiu.

APWr., Rep. 66 – Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Dokumenty fundacji Św. Macieja we Wrocławiu.

APWr., Rep. 67 – Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Dokumenty klasztoru premonstratensów Św. Wincentego we Wrocławiu.

Eschenloer I – Peter Eschenloer Historia Wratislaviensis, ed. H. Markgraf. In: Scriptores Rerum Silesiacarum, vol. 7, Breslau 1872.

Eschenloer II – Peter Eschenloer Geschichte der Stadt Breslau, ed. G. Roth, New York-München-Berlin 2003.

InvH – Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens, Kreis Habelschwertdt, ed. U. Lincke. In: Codex Diplomaticus Silesiae, vol. 34, Breslau 1929.

InvJ – Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens, Kreis Jauer, ed. E. Graber, In: Codex Diplomaticus Silesiae, vol. 35, Breslau 1930.

KPW – Nieznana księga podatkowa księstwa wrocławskiego z 1425 r., ed. W. Korta, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, 8, 1953, 223-256.

RAP – Dar Breslische Fürstenthum. Register oder Auszug der Privilegien und Begnadungen, so die Herren Ritterschaften, und die von Städten zusambt den Preÿster und Rehenleuthen des Breßlauischen Fürstenthumbs vorbracht...Im 1548 Jahre, Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta miasta Wrocławia, sygn. C 21-23.

RF – Repertorium Frobenianum (Repertorium Investiturarum in Praediis Ducatus Vratislaviensis, quae in Libris eiusdem Cancellariae continentur), Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Akta miasta Wrocławia, sygn. C 24, I-IV.

RS – Regesten zur schlesischen Geschichte, ed. C. Grünhagen, K. Wutke, In: Codex diplomaticus Silesiae, vols. 16, 18, 22; ed. K. Wutke, In: Codex diplomaticus Silesiae, vol. 29; ed. K. Wutke, E. Randt, In: Codex diplomaticus Silesiae, vol. 30, Breslau 1892-1930.

Rś – Regesty śląskie, vols. I-V, ed. W. Korta, Wrocław 1975-1992.

RWN – Registrum villarum, allodiarum et jurium ducatus Wratislaviensis et districtus Nampslaviensis, ed. G.A. Stenzel, Übersicht der Arbeiten und Veränderungen der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur im Jahre 1842, Breslau 1843, 60-141.

SUb – Schlesisches Urkundenbuch, vol. I, ed. H. Appelt; vols. II-VI, ed. W. Irgang, Wien-Köln-Graz 1971-1998.

Bandurska Z. (1972). Studium historyczno-architektoniczne dworu w Komorowicach. Wrocław (typescript NID Wrocław).

Bimler K. (1940). Die Schlesischen Massiven Wehrbauten, vol. 1: Fürstentum Breslau. Breslau: Komission Hydebrand-Verlag.

Bimler K. (1941). Die Schlesischen Massiven Wehrbauten, vol. 2: Fürstentum Brieg. Breslau: Komission Hydebrand-Verlag.

Brzezowski W. (1998). Dzieje rezydencji w Leśnicy, Architectus, 1-2, 37-51.

Cetwiński M. (1980). Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Pochodzenie – gospodarka – polityka. Wrocław: Ossolineum.

Chorowska M. (2003). Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.

Chorowska M. (2010). Pałac i kamienica. Wpływ siedziby pańskiej na wrocławskie i podwrocławskie domy mieszczan w średniowieczu. In: M.R. Pauk, M. Saczyńska (eds.), Dom, majątek, klient, sługa. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i społecznej (XIII-XIX wiek) (63-80). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Dąbrowski J. (1933). Dzieje polityczne Śląska w latach 1290-1401. In: S. Kutrzeba (ed.), Historia Śląska od czasów najdawniejszych do roku 1400 (327-562). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Demidziuk K. (1999). Archiwalia archeologiczne z terenu Wrocławia do 1945 roku. Wrocław: Wydawnictwo WERK.

Demidziuk K. (2014). Kartoteka grodzisk śląskich Maxa Hellmicha. In: K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch (eds.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia (443-464). Wrocław-Głogów: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Domański J. (1967). Nazwy miejscowe dzisiejszego Wrocławia i dawnego okręgu wrocławskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Ecke C. (1930). Wohnwitz bis zum Ausgang des dreißig¬jährigen Krieg. Kreiskalender Neumarkt, 84-85.

Eysymontt K. (2010). Architektura renesansowych dworów na Dolnym Śląsku. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu.

Gläser E. (1939). Schloss Lissa. Rastort geschichtlicher Personlichkeiten durch sieben Jahrhunderte. Schlesische Geschichtsblater, 1, 1-11.

Goliński M. (1988). Przyczynek do działalności gospodarczej mieszczan wrocławskich nad dolną Oławą w II połowie XIII w. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, 43(1), 1-15.

Goliński M. (1991). Podstawy gospodarcze mieszczaństwa wrocławskiego w XIII wieku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Goliński M. (1995). Biogramy mieszczan wrocławskich do końca XIII wieku. Wrocław: Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii.

Goliński M. (2005). Miasta a polityka gospodarcza Henryka IV Probusa. In: K. Wachowski (ed.), Śląsk w czasach Henryka IV Prawego. Wratislavia Antiqua, 8, (49-62). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii.

Goliński M. (2012). Wokół problematyki formowania się stanu mieszczańskiego w Polsce. In: M. Goliński, S. Rosik (eds.), Studia z historii społecznej. Scripta historica medievalia, 2, (7-76). Wrocław: Wydawnictwo Chronicon.

Grünhagen C. (1866). Die Herren von Reste. Ein Beitrag zur Geschichte des Breslauer Patriziats im 14. Jahrh. Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens, 7, 35-56.

Grundmann G. (1987). Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien, vol. 2: Schlösser und Feste Häuser der Renaissance. Würzburg: Verlag Wolfgang Weidlich.

Hellmich M. (1930). Schlesische Wehranlagen. Altschlesien, 3, 37-47.

Hoffmann H. (1935). Die Kirche zu Schosnitz. Führer zu schlesischen Kirchen, 14, Breslau.

Hoffmann R.C. (1989). Land, liberties, and lordship in a late medieval countryside. Agrarian structures and change in the duchy of Wrocław. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Jurek T. (1996). Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Kaletynowie M. and T., Lodowski J. (1968). Grodziska wczesnośredniowieczne województwa wrocławskiego. Wrocław: Ossolineum.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, vol. IV: województwo wrocławskie, 2: Sobótka, Kąty Wrocławskie i okolice, eds. J. Pokora, M. Zlat, Warszawa 1991; 4: Powiat oławski, eds. A. Dobrzyniecki, M. Kapustka, E. Kołaczkiewicz, J. Lubos-Kozieł, P. Oszczanowski, Warszawa 2013; 5: Powiat Środa Śląska, eds. A. Bek-Koreń, A. Dobrzyniecki, K. Kaczmarek-Löw, E. Kołaczkiewicz, A. Lipińska, P. Oszczanowski, A. Seidel-Grzesińska, M. Wisłocki, M. Wyrzykowska. Warszawa 2014: Instytut Sztuki PAN, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego.

Kramarek J. (1963). Wczesnośredniowieczne materiały osadnicze z terenu Wrocławia, Silesia Antiqua, 5, 159-197.

Kramarek J. (1964). Bielany Wrocławskie, pow. Wrocław, Silesia Antiqua, 6, 217-220.

Kudła A., Lewicka-Cempa M. (1982). Projekt konserwacji umocnień bastionowych oraz urządzenia terenu wewnątrz wału obronnego dworsko-kościelnego zespołu obronnego z pocz. XVII w. w Żórawinie. Wrocław (typescript NID Wrocław).

Kutzner M. (1990). Późnogotycka rezydencja patrycjuszowska w Wojnowicach. In: J. Harasimowicz (ed.), Sztuka miast i mieszczaństwa XV-XVIII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej (103-130). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Kwaśniewski A. (2005). Problem obronności siedzib szlacheckich na Śląsku i ziemi kłodzkiej w okresie renesansu. In: M. Chorowska, M. Różycka-Rozpędowska (eds.), Nie tylko zamki. Szkice ofiarowane profesorowi Jerzemu Rozpędowskiemu w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin (129-146). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.

Lutsch H. (1889). Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien, vol. II: Die Landkreise des Reg.-Bezirkes Breslau. Breslau: Verlag Wilhelm Gottlieb Korn.

Maleczyński K. (1960). Śląsk w dobie nasilania się gospodarki towarowo-pieniężnej i lokacji na prawie niemieckim od połowy XIII do połowy XIV wieku. In: K. Maleczyński (ed.), Historia Śląska, vol. I:1 (379-617). Wrocław: Ossolineum.

Nowakowski D. (2008), Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Nowakowski D. (2017). Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Pawłowski A. (1978a). Grody stożkowate, ostrosłupowe i wieże mieszkalno-obronne na Śląsku w średniowieczu. Wrocław (unpublished dissertation in the archive KHASiT Politechniki Wrocławskiej).

Pawłowski A. (1978b). Z badań grodzisk średniowiecznych województwa wrocławskiego, Sprawozdania Archeo¬logiczne, 30, 241-258.

Pfeiffer G. (1929). Das Breslauer Patriziat im Mittelalter. Darstellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte, 30. Breslau: Trewendt & Granier.

Plezia M. (ed.). (1967). Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, vol. II:10. Warszawa: Ossolineum, Wydawnictwo PAN.

Pusch O. (1986-1990). Die Breslauer Rats- und Stadtgeschlechter in der Zeit von 1241 bis 1741, vols. I-IV. Dortmund: Forschungstelle Ostmitteleuropa.

Rozpędowski J. (1978). Późnogotyckie rezydencje na Śląsku. In: P. Skubiszewski (ed.), Sztuka i ideologia XV wieku (493-520). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Seifert H. (1926). Wasserburg Wohnwitz. Schlesische Monatshefte, 3, 490-497.

Zlat M. (1990). Nobilitacja przez sztukę – jedna z funkcji mieszczańskiego mecenatu w XV i XVI w. In: J. Harasimowicz (ed.), Sztuka miast i mieszczaństwa XV-XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej (77-101). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.