Kontakty między terenami Serbii i Bośni a Europy środkowej w epoce brązu z perspektywy badań nad wymianą bursztynu

Mateusz Cwaliński

doi:10.23858/PA72.2024.3470

Authors

Mateusz Cwaliński Instytut Archeologii, Uniwersytet Gdański, ul. Bielańska 5, 80-851 Gdańsk https://orcid.org/0000-0001-5931-7932

DOI:

https://doi.org/10.23858/PA72.2024.3470

Keywords:

amber, bronze, Balkans, Carpathian Basin, Central Europe, exchange

Abstract

The presented article is a contribution to the topic of amber circulation in Europe during the Bronze Age. Its main goal is to explain, based on archival and new data obtained in the course of the latest research, the issue of the origin and routes of influx of amber to the Central Balkans in the middle of the 2nd millennium BC. The discussion focuses on a group of amber finds from the contemporary
Bosnian-Serbian borderland. The provenance analyses carried out so far prove that the amber found there is of Baltic origin. Observations from the typological overview of amber artefacts, as well as bronze and ceramic finds cooccurring with them, have been compared with the results of recent analyses of the origin of copper and tin used in the production of bronze. Based on these observations, it can be concluded that amber reached the Central Balkans via the Tumulus Culture communities from Central Europe and the Carpathian Basin along the exchange routes of raw metals and bronze products.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Andreotti A., Zanini A. (1995). L’insediamento di Fossa Nera di Porcari (Lucca). Rivista di Scienze Preistoriche, XLVII, 291-330.

Baumgärtel E. (1953). The Cave of Manaccora (Monte Gargano). Papers of the British School at Rome, 21, 1-31. DOI: https://doi.org/10.1017/S0068246200006401

Beck C.W. (1966). Analysis, Provenience of Minoan and Mycenaean Amber I. Greek, Roman and Byzantine Studies, 7, 191-211.

Beck C.W. (1986). Spectroscopic investigations of amber. Applied Spectroscopy Review, 22, 57-200. DOI: https://doi.org/10.1080/05704928608060438

Beck C.W., Fellows C.A., Adams A.B. (1970). Analysis, Provenience of Minoan and Mycenaean Amber, III. Kakovatos. Greek, Roman and Byzantine Studies, 11, 5-22.

Beck C.W., Liu T. (1973). Provenience Analysis of Yugoslavian Amber Artifacts. Zbornik radova Narodnog muzeja u Beogradu, 7, 133-142.

Beck C.W., Liu T. (1974). The Origin of Archaeological Amber Artifacts from Yugoslavia. Bulletin de l’Academie Serbe des Sciences et des Arts, Classe des Sciences Mathematiques et Naturelles, N.S., 13, 115-118.

Beck C.W., Shennan S. (1991). Amber in Prehistoric Britain. Oxford: Oxbow.

Beck C.W., Southard G.C., Adams A.B. (1968). Analysis, Provenience of Minoan and Mycenaean Amber, II. Tiryns. Greek, Roman and Byzantine Studies, 9, 5-19.

Beck C.W., Southard G.C., Adams A.B. (1972). Analysis, Provenience of Minoan and Mycenaean Amber, IV. Mycenae. Greek, Roman and Byzantine Studies, 13, 359-385.

Benac A., Čović B. (1956). Glasinac I – Bronzano doba / Glasinac 1 – Bronzezeit. Sarajevo: Zemaljski muzej u Sarajevu.

Benac A., Čović B. (1957). Glasinac II – Željezno doba / Glasinac II – Eisenzeit. Sarajevo: Zemaljski muzej u Sarajevu.

Blajer W. (1999). Skarby ze starszej i środkowej epoki brązu na ziemiach polskich. Kraków: Polska Akademia Nauk.

Blischke J. (2002). Gräberfelder als Spiegel der historischer Entwicklung während der mittleren Bronzezeit im mittleren Donaugebiet. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GMBH.

Bóna I. (1958). Chronologie der Hortfunde vom Koszider-typus. Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae, 9, 211-243.

Bóna I. (1975). Die Mittlere Bronzezeit Ungarns und ihre Südöstlichen Beziehungen. Budapest: Akadémiai Kiadó.

Bošković D. (1961). De l’origine de l’ambre trouve dans les localites Illyro-Grecques des Balkans. Bulletin de l’Academie Serbe des Sciences et des Arts, Section des Sciences Sociales, 27(8), 11-12.

Bukowski Z. (1998). Pomorze w epoce brązu w świetle dalekosiężnych kontaktów wymiennych. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.

Bukowski Z. (2002). Znaleziska bursztynu w zespołach z epoki brązu i z wczesnej epoki żelaza z dorzecza Odry i Wisły. Warszawa: Polska Akademia Nauk.

Bulatović A., Filipović V., Gligorić R. (2017). Loznica. Cultural stratigraphy of the prehistoric sites in Jadar, Rađevina and Azbukovica. Beograd – Loznica: Archaeological institute, Centar za kulturu “Vuk Karadžić”, Jadar Museum.

Bulatović A., Gori M., Vander Linden M. (2018). New absolute dates as a contribution to the study of the Late Bronze Age chronology in the Central Balkans. Journal of Serbian Archaeological Society, 34, 121-132.

Bunguri A. (2006). Drini i Bardhë area in Prehistory. W: H. Islami (red.), Harta Arkeologjike e Kosovës I (27-57). Prishtina: Akademia e Shkencave Dhe e Arteve e Kosovës, Akademia e Shkencave e Shqipërisë.

Butrimas A. (2016). Biržulis. Medžiotojai, žvejai ir senieji žemdirbiai X–II tūkstantmetyje pr. Kr. II. Gintaras. Vilnius: Vilniaus dailés akademijos leidykla.

Butrimas A. (2018). Materiały bursztynowe z osady. W: D. Król (red.), Zespół osadniczy z epoki kamienia – Rzucewo, gmina Puck, stanowisko 1 (131-142). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.

Cavazzuti C., Hajdu T., Lugli F., Sperduti A., Vicze M., Horváth A., et al. (2021). Human mobility in a Bronze Age Vatya “urnfield”, the life history of a high-status woman. PloS one, 16(7), e0254360. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0254360 DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0254360

Chvojka O., Chytráček M., Metlička M., Michálek J. (2017). Jantar střední až pozdní doby bronzové v Čechách. Památky Archeologické, CVIII, 89-120.

Čović B. (1983). Glasinačka kulturna grupa. W: A. Benac (red.), Praistorija Jugoslavenskih Zemalja. IV knjiga: Bronzano Doba (413-432). Sarajevo: Akademija Nauka i Umjetnosti Bosne i Hercegovine.

Čović B. (1987). Glasinačka kultura. W: A. Benac, S. Gabrovec (red.), Praistorija jugoslavenskih zemalja. V knjiga: Željezno doba (575-643). Sarajevo: Akademija Nauka i Umjetnosti Bosne i Hercegovine.

Čujanová-Jílková E. (1970). Mittelbronzezeitliche Hügelgräberfelder in Westböhmen. Praha: Archeologický ústav ČSAV.

Čujanová-Jílková E. (1978). Českofalcká mohylová kultura v západních Čechách. W: R. Pleiner, A. Rybová (red.), Pravěké dějiny Čech (380-385). Praha: Academia.

Cupitò M., Tasca G., Pulcini M.L., Carrara N., Lotto D., Gozzi E., Scaggion C., Canci A., Valzolgher E. (2018). Il “sepolcreto gentilizio” del castelliere di Monte Orcino/Vrčin - Scavi Battaglia-Tamaro 1925-1928. Rilettura del contesto archeologico e riesame dei resti umani. W: E. Borgna, P. Càssola Guida, S. Corazza (red.), Preistoria e Protostoria del Caput Adriae (509-526). Firenze: Istituto Italiano di Preistoria e Protostoria.

Cwaliński M. (2020). Bronze Age amber in Western and Central Balkans. Arheološki vestnik, 71, 133-172.

Cwaliński M. (2023). Amber in the circum-Adriatic Bronze Age: acquisition, circulation, adaptation. Bern: Peter Lang. DOI: https://doi.org/10.3726/b20493

Cwaliński M., Czebreszuk J. (2020). Circulation of amber in Western Balkans during the Bronze Age and its significance for tracing trans-Adriatic contacts. Padusa, LVI, 47-69.

Cwaliński M., Filipović V., Bulatović A., Kaur S., Stout E., Gligorić R. (2023). Paulje, mound XI (mound K): new AMS dates and provenience of the earliest amber finds in Serbia. Prilozi Instituta za Arheologiju u Zagrebu, 40(1), 75-97. DOI: 10.33254/piaz.40.1.3 DOI: https://doi.org/10.33254/piaz.40.1.3

Cwaliński M., Kaur S., Stout E., Bozzone L., Sweet Z. (2018). Study of Bronze Age Ambers from the Adriatic Sea Region (Amber Research Laboratory reports no. 199). Poughkeepsie: Vassar College.

Cwaliński M., Pravidur A. (2023). Bronze Age Amber Finds from Cemeteries at the Glasinac Plateau. Glasnik Zemaljskog muzeja BiH, 55, 129-167.

Czebreszuk J. (2003). Amber on the Threshold of a World Career. W: C.W. Beck, I.B. Loze, J.M. Todd (red.), Amber in Archaeology. Proceedings of the Fourth International Conference on Amber in Archaeology, Talsi 2001 (164-179). Riga: Institute of the History of Latvia Publishers.

Czebreszuk J. (2007). The role of the Sambian centre in creating cultural meaning of amber in the third and second millennium BC. The outline of major problems. W: J. Baron, I. Lasak (red.), Long Distance Trade in the Bronze Age, Early Iron Age (179-193). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.

Czebreszuk J. (2011). Bursztyn w kulturze mykeńskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Czebreszuk J., Makarowicz P. (1993). The Problem of Amber Buttons with V-shaped Perforation in the Bell Beaker Culture. W: J. Pavúk, M. Fabis, I. Kuzma, K. Marková, L. Bánesz (red.), Actes du Xlle Congres International des Sciences Prehistoriques et Protohistoriques, Bratislava, 1-7 septembre 1991 (tom II, 529-532). Bratislava: Institut archeologique de l’Akademie slovaque des sciences.

David W. (2002). Studien zu Ornamentik und Datierung der bronzezeitlichen Depotfundgruppe Hajdúsámson-Apa-Ighiel-Zajta. Alba Iulia (Karlsburg/Weissenburg): ALTIP S.A.

Dmitrović K. (2016). Bronze Age necropolises in the Čačak region. Čačak: Narodni Muzej Čačak.

Drechsler-Bižić R. (1983). Srednje brončano doba u Lici i Bosni. W: A. Benac (red.), Praistorija Jugoslavenskih Zemalja. IV knjiga: Bronzano Doba (242-270). Sarajevo: Akademija Nauka i Umjetnosti Bosne i Hercegovine.

Du Gardin C. (1986). La parure d’ambre à l’age du Bronze en France. Bulletin Société Prehistorique Française, 83, 546-580. DOI: https://doi.org/10.3406/bspf.1986.8725

Dušek M. (1980). Pohrebisko ľudu stredodunajskej mohylovej kultúry v Smoleniciach. Slovenská archeológia, 28, 341-382.

Dzięgielewski K., Przybyła M.S., Gawlik A. (2010). Reconsidering Migration in Bronze and Early Iron Age Europe: Bridging a Gap in European Mobility? W: K. Dzięgielewski, M. S. Przybyła, A. Gawlik (red.), Migration in Bronze and Early Iron Age Europe (9-35). Kraków: Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński.

Ernée M. (2012). Jantar v české únětické kultuře – k počátkům jantarové stezky. Památky Archeologické, CIII, 71-172.

Filipović V. (2008). Late Bronze Age Funerary Practices in Northwestern Serbia. W: V. Sirbu, D. L. Vaida (red.), Funerary Practices of the Bronze and Iron Ages in Central, South-Eastern Europe. Proceedings of the 9th International Colloquium of Funerary Archaeology, Bistrita, Romania, 9-11 May 2008 (95-108). Cluj-Napoca: Mega.

Filipović V. (2013). New researches of the Late Bronze Age necropolises in northwestern Serbia region: chronological and terminological questions. Journal of Serbian Archaeological Society, 29, 51-84.

Fischl K.P., Kiss V., Kulcsár G., Szeverényi V. (2013). Transformations in the Carpathian Basin around 1600 B.C. W: H. Meller, F. Bertemes, H. R. Bork, R. Risch (red.), 1600 – Kultureller Umbruch im Schatten des Thera–Ausbruchs? 4. Mitteldeutscher Archäologentag vom 14. Bis 16. Oktober 2011 in Halle (Saale) (355-371). Halle (Saale): Landesamt für Denkmalpflege und Archäologie Sachsen-Anhalt, Landesmuseum für Vorgeschichte Halle (Saale).

Furmánek V. (1980). Die Anhänger in der Slowakei. München: C.H. Beck.

Furmánek V., Veliačik L., Vladár J. (1991). Slovensko v dobe bronzovej. Bratislava: Slovenskej Akadémie Vied.

Garašanin D. (1967). Skica periodizacija bronzanog doba Srbije. W: N. Tasić (red.), Materijali Arheološkog Društva Jugoslavije IV (VII Kongres Arheologa Jugoslavije, Herceg - Novi, 1966) (203-208). Beograd: Arheološko društvo Jugoslavije.

Garašanin M. (1973). Праисторија на тлу СР Србије. Beograd: Srpska književna zadruga.

Garašanin M. (1983). Zapadnosrpska varijanta vatinske grupe. W: A. Benac (red.), Praistorija Jugoslavenskih Zemalja. IV knjiga: Bronzano Doba (736-753). Sarajevo: Akademija Nauka i Umjetnosti Bosne i Hercegovine.

Garašanin M., Garašanin D. (1958). Iskopavanje tumula u Belotiću i Beloj Crkvi (Zapadna Srbija). Zbornik radova Narodnog muzeja, I, 17-50.

Garašanin M., Garašanin D. (1962). Iskopavanje tumula u kompleksu Belotić-Bela Crkva 1959. i 1960. godine. Zbornik radova Narodnog muzeja, III, 47-68.

Gavranović M., Mehofer M., Kapuran A., Koledin J., Mitrović J., Papazovska A., et al. (2022). Emergence of monopoly-Copper exchange networks during the Late Bronze Age in the western and central Balkans. PloS one, 17(3), e0263823. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0263823 DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0263823

Gediga B. (1978). Starszy okres epoki brązu na zachodnich ziemiach polskich w zasięgu „kultury przedłużyckiej”. W: W. Hensel, A. Gardawski, J. Kowalczyk (red.), Prahistoria ziem polskich. Tom III. Wczesna epoka brązu (137-172). Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Gedl M. (1975). Kultura Przedłużycka. Wrocław – Warszawa – Kraków: Polska Akademia Nauk.

Gedl M. (1980). Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, cz. III. Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Europie. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.

Gedl M. (1983). Die Nadeln in Polen I (Frühe und ältere Bronzezeit). München: C.H. Beck.

Gedl M. (1989). Kultury mogiłowe i ich okres dominacji w Europie. W: J. Kmieciński (red.), Pradzieje Ziem Polskich (458-466). Warszawa – Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Gligorić R., Filipović V., Bulatović A. (2016). An AMS dated Late Bronze Age grave from the mound necropolis at Paulje. Starinar, LXVI, 103-109. DOI: https://doi.org/10.2298/STA1666103G

Gogâltan F. (2005). Der Beginn der bronzezeitlichen Tell¬siedlungen im Karpatenbecken. Chronologische Probleme. W: B. Horejs (red.), Interpretationsraum Bronzezeit: Bernhard Hänsel von seinen Schülern gewidmet (161-179). Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH.

Gogâltan F. (2016). Chihlimbarul preistoric de la frontiera Estică a Bazinului Carpatic. Analele Banatului, S.N., Arheologie – Istorie, XXIV, 143-169.

Goldhahn J. (2013). Rethinking Bronze Age Cosmology: A North European Perspective. W: H. Fokkens, A. Harding (red.), The Oxford Handbook of the European Bronze Age (248-265). Oxford: Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199572861.013.0014

Hänsel B. (1968). Beiträge zur Chronologie der mittleren Bronzezeit im Karpatenbecken. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH.

Harding A. (1984). The Mycenaeans and Europe. London: Academic Press.

Harding A. (1995). Die Schwerter im ehemaligen Jugoslawien. Stuttgart: Franz Steiner .

Harding A., Hughes-Brock H. (1974). Amber in the Mycenaean World. The Annual of the British School at Athens, 69, 145-172. DOI: https://doi.org/10.1017/S0068245400005505

Hochstetter A. (1980). Die Hügelgräber-Bronzezeit in Niederbayern. Kallmünz: Bayerisches Landesamt für Denkmalpflege, Abtlg. für Vor- und Frühgeschichte.

Innerhofer F. (2000). Die mittelbronzezeitlichen Nadeln zwischen Vogesen und Karpaten: Studien zur Chronologie, Typologie und regionalen Gliederung der Hügelgräberkultur. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH.

Jaeger M. (2016a). Bronze Age Fortified Settlements in Central Europe. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Dr. Rudolf Habelt GmbH.

Jaeger M. (2016b). Znaleziska bursztynu ze środkowej epoki brązu na obszarze Węgier. Stan i perspektywy badań. Fontes Archaeologici Posnanienses, 52, 41-50.

Jaworski M., Krauze J., Lempka A., Richter S. (1972). Badania metodami chromatograficzną i spektrofotometryczną przedmiotów bursztynowych pochodzących z wykopalisk archeologicznych. Fontes Archeaologici Posnanienses, 21, 230-238. DOI: https://doi.org/10.1109/TR.1972.5216000

Kaczmarek M. (2017). Pradolina Odry jako szlak dalekosiężnej wymiany w epoce brązu – perspektywa lubusko-wielkopolska. W: M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak (red.), Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu (91-101). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.

Karavanić S. (2007). Middle to Late Bronze Age in Northern Croatia. W: G. Tiefengraber (red.), Studien zur Mittel- und Spätbronzezeit am rande der Südostalpen (37-49). Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH.

Kaur S., Stout E., Kim R., Cwaliński M. (2020). Characterization of Amber Beads from Grave Sites in Albania and Western Serbia (Amber Research Laboratory reports no. 202). Poughkeepsie: Vassar College.

Kosmowska-Ceranowicz B. (1999). Succinite, some other fossil resins in Poland and Europe (deposits, finds, features and differences in IRS). Estudios Del Museo De Ciencias Naturales De Alava, 14(2), 73-117.

Kosorić M.D. (1978). Rezultati istraživanja humki na području Roćevica 1977. godine. Članci i Grada, XII, 23-29.

Kosorić M.D., Krstić D. (1970). Iskopavanje praistorijskih humki u Padjinama i Roćevicu. Članci i Grada, VIII, 23-59.

Kosorić M.D., Krstić D. (1972). Iskopavanje praistorijskih humki u Padjinama i Roćevicu 1970. i 1971. godine. Članci i Grada, IX, 9-27.

Kovács T. (1975). Tumulus Culture Cemeteries of Tiszafüred. Budapest: Magyar Nemzeti Múzeum.

Kovács T. (1996). The Tumulus Culture in the Middle Danube Region and the Carpathian Basin: Burials of the Warrior Élite. W: C. Belardelli (red.), The Bronze Age in Europe in the Mediterranean: XIII International Congress of Prehistoric and Protohistoric Sciences, Forlì, Italia, 8/14 September 1996 (113-126). Forlì: International Union of Prehistoric and Protohistoric Sciences.

Kristiansen K., Larsson T.B. (2005). The Rise of Bronze Age Society. Travels, Transmissions, Transformations. Cambridge: Cambridge University Press.

Kurti R. (2017). On some aspects of the Late Bronze Age burial costume from North Albania. W: L. Përzhita, I. Gjipali, G. Hoxha, B. Muka (red.), New archaeological discoveries in the Albanian regions: proceedings of the international conference, 30 - 31 January, Tirana 2017 (tom 1, 83-129). Tiranë: Botimet Albanologjike.

Larsson L. (2001). The Sun from the Sea – amber in the Mesolithic and Neolithic of Southern Scandinavia. W: A. Butrimas (red.), Baltic Amber. Proceedings of the International Interdisciplinary Conference “Baltic amber in the natural sciences, archaeology and applied arts”, 13–18 September 2001, Vilnius, Palanga, Nida (65-75). Vilnius: Vilnius Academy of Fine Arts Press.

Lebez D. (1968). The Analysis of Archaeological Amber, Amber from the Baltic Sea by Thin-Layer Chromatography. Journal of Chromatography, 33, 544-547. DOI: https://doi.org/10.1016/S0021-9673(00)98688-6

Ling J., Hjärthner-Holdar E., Stos-Gale Z., Kristiansen K., Grandin L., Melheim A. L., et al. (2019). Moving metals IV: Swords, metal sources, trade networks in Bronze Age Europe. Journal of Archaeological Science: Reports, 26, 101837. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2019.05.002. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2019.05.002

Ljuština M. (2011). Well defined or taken for granted – the Bronze Age Vatin Culture a century after. W: D. Măgureanu, D. Măndescu, S. Matei (red.), Archaeology: making of and practice. Studies in honor of Mircea Babeş at his 70th anniversary (103-113). Piteşti: Ordessos.

Ljuština M. (2019). Amber in the Bronze Age of Serbia: Old Finds and New Discoveries. W: A. Zanoci, M. Băţ (red.), Contribuţii la preistoria şi istoria antică a spaţiului carpatodanubiano-pontic: In honorem professoris Ion Niculiţă natalia sua octogesima celebrantis (87-100). Chişinău: Universitatea de stat din Moldova.

Ljuština M., Dmitrović K. (2015). Core vs. Periphery: Some Stratigraphical and Chronological Remarks on the Vatin Culture in Banat and Western Serbia. W: R. E. Németh, B. Rezi (red.), Bronze Age Chronology in the Carpathian Basin: proceedings of the International Colloquium from Târgu Mureş, 2-4 October 2014 (37-46). Târgu Mureș: Mega.

Ljuština M., Dmitrović K. (2016). Between Everyday Life and Eternal Rest: Middle Bronze Age in Western Morava Basin, Central Serbia. W: V. Sîrbu, M. Jevtić, K. Dmitrović, M. Ljuština (red.), Funerary practices during the Bronze, Iron Ages in Central and Southeast Europe. Proceedings of the 14th International Colloquium of Funerary Archaeology in Čačak, Serbia, 24th – 27th September 2015 (43-52). Beograd – Čačak: Narodni Muzej.

Loze I. (1975). Neolithic amber ornaments in the eastern part of Latvia. Przegląd Archeologiczny, 23, 49-82.

Ložnjak Dizdar D. (2007). A Contribution to Understanding the Relations (or Lack of Relations) between the Croatian Danube Region and the Aegean at the Beginning of the Second Millennium BC. W: I. Galanaki, H. Tomas, Y. Galanakis, R. Laffineur (red.), Between the Aegean, Baltic Seas. Prehistory across Borders (315-324). Liège: Universitè de Liège.

Ložnjak Dizdar D., Potrebica H. (2017). Brončano doba Hrvatske u okviru srednje i jugoistočne Europe. Zagreb: Meridijani.

Luci K. (1998). Бронзано доба. W: N. Tasić (red.), Археолошко благо Косова и Метохије од неолита до раног средњег века (118-146). Beograd – Prishtina: Srpska akademija nauka i umetnosti.

Malinowski T. (1972). Kwestia pochodzenia bursztynów z wykopalisk jugosłowiańskich. Fontes Archaeologici Posnanienses, 21, 220-221.

Mason A., Powell W., Bankoff H.A., Mathur R., Price M., Bulatović A., Filipović V. (2020). Provenance of tin in the Late Bronze Age Balkans based on probabilistic, spatial analysis of Sn isotopes. Journal of Archaeological Science, 122, 105181. https://doi.org/10.1016/j.jas.2020.105181 DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2020.105181

Mazurowski R.F. (1983). Bursztyn w epoce kamienia na ziemiach polskich. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne, V, 7-130.

Mazurowski R.F. (2014). Prahistoryczne bursztyniarstwo na Żuławach Wiślanych. Późnoneolityczne centrum pozyskiwania i obróbki bursztynu w niedźwiedzióweckim mikroregionie osadniczym 3300–2400 l. p.n.e. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku.

Mehofer M., Gavranović M., Kapuran A., Mitrović J., Putica A. (2021). Copper production and supra-regional exchange networks – Cu-matte smelting in the Balkans between 2000 and 1500 BC. Journal of Archaeological Science, 129, 105378. https://doi.org/10.1016/j.jas.2021.105378 DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2021.105378

Michálek J. (1999). Mohylové pohřebiště ve Velké Dobré, okr. Kladno. Výzkum v letech 1890 až 1891. Archeologie ve středních Čechách, 3, 113-153.

Mihovilić K. (2008). Nekropola u jami Laganiši. W: D. Komšo (red.), Pećina Laganiši – mjesto života i smrti (45-55). Pula: Arheološki muzej Istre.

Modarressi-Tehrani D., Garner J., Kvietok M. (2016). Copper Production in the Slovak Ore Mountains – New Approaches. W: G. Körlin, M. Prange, T. Stöllner, Ü. Yalçın (red.), From bright ores to shiny metals. Festschrift Andreas Hauptmann on the Occasion of 40 Years Research in Archaeometallurgy and Archaeometry (109-123). Bochum: Marie Leidorf GmbH.

Mozsolics A. (1957). Archäologische Beiträge zur Geschichte der grossen Wanderung. Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae, 8, 119-156.

Mozsolics A. (1967). Bronzefunde des Karpatenbecken: Depotfundhorizonte von Hajdúsámson und Kosziderpadlás. Budapest: Akadémiai Kiadó.

Mozsolics A. (1973). Bronze- und Goldfunde des Karpatenbekkens. Depotfundhorizonte von Forró und Ópályi. Budapest: Akadémiai Kiadó.

Negroni Catacchio N., Massari A., Raposso B. (2006). L’ambra come indicatore di scambi nell’Italia pre e protostorica. W: Istituto Italiano di Preistoria e Protostoria (red.), Materie prime e scambi nella preistoria italiana. Atti della XXXIX Riunione Scientifica dell’Istituto Italiano di Preistoria e Protostoria (Firenze, 25-27 novembre 2004) (tom 3, 1439-1475). Firenze: Istituto Italiano di Preistoria e Protostoria.

Neugebauer J.-W., Neugebauer-Maresch C. (1989). Überblick über die frühe und mittlere Bronzezeit in ost Österreich. W: B. Chropovský, J. Herrmann (red.), Beiträge zur Geschichte und Kultur der mitteleuropäischen Bronzezeit (tom 2, 309-349). Berlin – Nitra: Archeologický Ústav Slovenskej Akadémie Vied, Zentralinstitut für alte Geschichte und Archäologie der Akademie der Wissenschaften der DDR.

Novotná M. (1980). Die Nadeln in der Slowakei. München: C.H. Beck.

Nowak K., Tarbay J.G., Stos-Gale Z., Derkowski P., Sielicka K. (2023). A complex case of trade in metals: The origin of copper used for artefacts found in one hoard from a Late Bronze Age Lusatian Urnfield Culture in Poland. Journal of Archaeological Science: Reports, 49, 103970. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2023.103970. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2023.103970

Palavestra A. (1993). Praistorijski ćilibar na centralnom i zapadnom Balkanu. Beograd: Srpska Akademija Nauka i Umetnosti.

Palavestra A. (1997). Prehistoric amber and glass beads from Kosovo. Balcanica, 28, 15-43.

Pásztor E., Pap E., Andrási R. (2022). A halomsíros kultúra különleges női sírja Sükösd határában. Archaeologiai Értesítő, 147(1), 85-104. DOI: https://doi.org/10.1556/0208.2022.00027

Popkiewicz E. (2012). Rekonstrukcje narzędzi, technik i technologii obróbki bursztynu z epoki kamienia. Prace Muzeum Ziemi, 50, 91-99.

Popkiewicz E. (2016). Jakimi sposobami i narzędziami obrabiano paciorki bursztynowe z obiektów obrzędowych pucharów dzwonowatych z Supraśla. Studia i Materiały do Badań nad Neolitem i Wczesną Epoką Brązu na Mazowszu i Podlasiu, VI, 53-73.

Popkiewicz E., Czebreszuk J. (2016). Wiedza i umiejętności rzemieślników obrabiających bursztyn w epoce brązu. Studium archeologii eksperymentalnej na przykładzie produkcji bursztynowego pektorału kultury mykeńskiej. Fontes Archaeologici Posnanienses, 52, 81-101.

Przybyła M.S. (2005). Zróżnicowanie stylistyczne dekoracji naczyń w początkach okresu pól popielnicowych na terenie Kotliny Karpackiej. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, XXVI, 111-164.

Przybyła M.S. (2016). Middle Bronze Age social networks in the Carpathian Basin. Recherches Archéologiques, 8, 47-84.

Radivojević M., Roberts B.W., Pernicka E., Stos-Gale Z., Martinón Torres M., Rehren T., et al. (2019). The Provenance, Use, and Circulation of Metals in the European Bronze Age: The State of Debate. Journal of Archaeological Research, 27, 131-185. https://doi.org/10.1007/s10814-018-9123-9. DOI: https://doi.org/10.1007/s10814-018-9123-9

Rašajski R. (1988). Ostava bronzanih predmeta iz Majdana kraj Vršca. Starinar, XXXIX, 15-28.

Rieder K.H., Bankus M. (1998). Das Geheimnis des Bernstein-Colliers. Ingolstadt: Stadtmuseum Ingolstadt.

Říhovský J. (1979). Die Nadeln in Mähren und im Ostalpengebiet (von der mittleren Bronzezeit bis zur älteren Eisenzeit). München: C.H. Beck.

Říhovský J. (1983). Die Nadeln in Westungarn I. München: C.H. Beck.

Salzani L. (2005). La necropoli dell’età del Bronzo all’Olmo di Nogara. Verona: Museo civico di storia naturale.

Siemen P. (2016). Single Grave Culture Amber from Jutland. Fontes Archaeologici Posnanienses, 52, 13-40.

Sprincz E., Beck C.W. (1981). Classification of the Amber Beads of the Hungarian Bronze Age. Journal of Field Archaeology, 8(4), 469-485. DOI: https://doi.org/10.1179/009346981791504879

Stahl C. (2006). Mitteleuropäische Bernsteinfunde von der Frühbronze- bis zur Frühlatènzeit. Ihre Verbreitung, Formgebung, Zeitstellung und Herkunft. Dettelbach: J.H. Röll.

Stuchlík S. (1993). Středodunajská mohylová kultura. W: V. Podborský (red.), Pravěké dějiny Moravy (272-285). Brno: Muzejní a vlastivědná společnost.

Stuchlík S. (2017). Bernstein in der Bronzezeit in Mähren. W: P. L. Cellarosi, R. Chellini, F. Martini, A. C. Montanaro, L. Sarti, R. M. Capozzi (red.), The Amber Roads. The Ancient Cultural and Commercial Communication Between Peoples (116-130). Firenze: Consiglio Nazionale delle Ricerche.

Szmyt M. (1996). Społeczności kultury amfor kulistych na Kujawach. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Tasić N. (1979). Sahranjivanje na nekropoli Boka u Prčevu kod Kline (Kosovo). W: M. Garašanin (red.), Sahranjivanje kod Ilira (89-100). Beograd: Srpska Akademija Nauka i Umetnosti.

Tasić N. (1983). Jugoslovensko podunavlje od indoevropske seobe do prodora Skita. Novi Sad – Beograd: Srpska Akademija Nauka i Umetnosti.

Tasić N. (2001). The problem of the Belegiš (Belegiš-Cruceni, Belegiš-Bobda) Culture. Genesis, Duration, Periodization. W: F. Draşovean (red.), Festschrift für Gheorghe Lazarovici Zum 60. Geburstag (311-321). Timişoara: Mirton.

Tasić N. (2002). The Necropolis at Belegiš and Issue of the Belegiš Culture. W: Sv. Vranić (red.), Belegiš, Stojića Gumno – nekropola spaljenih pokojnika (190-195). Beograd: Muzej grada Beograda.

Teodor E.S., Teodor E.D., Virgolici M., Manea M.M., Truică G., Litescu S.C. (2010). Nondestructive analysis of amber artefacts from prehistoric Cioclovina Hoard. Journal of Archaeological Science, 37, 2386-2396. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2010.04.011

Todd J.M., Eichel M.H., Beck C.W., Macchiarulo A. (1976). Bronze and Iron Age Amber Artifacts in Croatia and Bosnia-Hercegovina. Journal of Field Archaeology, 3(3), 313-327. DOI: https://doi.org/10.1179/009346976791490592

Trogmayer O. (1975). Das bronzezeitliche Gräberfeld bei Tápé. Budapest: Akadémiai Kiadó.

Trogmayer O., Szekeres L. (1966). Prilogi istoriji kasnog bronzanog doba Vojvodinie. Rad Vojvodanskich Muzeja, 15-17, 17-30.

Vasić R. (1997). Beleške o bronzanom dobu u Srbiji. Zbornik radova Narodnog muzeja (Čačak), XXVII, 37-47.

Vasić R. (2003). Die Nadeln im Zentralbalkan. Stuttgart: Franz Steiner.

Vasić R. (2010). Die Halsringe im Zentralbalkan. Stuttgart: Franz Steiner.

Wagner-Wysiecka E., Klikowicz-Kosior A. (2018). Świadectwo badania (no. 14929-14952, 18.12.2018). Gdańsk: Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników.

Wels-Weyrauch U. (1978). Die Anhänger und Halsringe un Südwestdeutchland und Nordbayern. München: C.H. Beck.

Woltermann G. (2016a). Die prähistorischen Bernsteinartefakte aus Deutschland vom Paläolithikum bis zur Bronzezeit. Methodische Forschungen zu Lagerstättengenese, Distributions strukturen und sozioökonomischem Kontext. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH.

Woltermann G. (2016b). Amber before Metal – Die frühbronzezeitliche Bernsteinschmucksitte Norddeutschlands zwischen lokalem Kontext und transeuropäischen Fernkontakten. W: U. L. Dietz, A. Jockenhövel (red.), 50 Jahre „Prähistorische Bronzefunde“ – Bilanz und Perspektiven. Beiträge zum internationalen Kolloquium vom 24. bis 26. September 2014 in Mainz (383-418). Stuttgart: Franz Steiner.