https://doi.org/10.23858/PA69.2021.2096
The subject of this study is the nomenclature used in medieval written sources for small feudal residences. The majority of them are private foundations of vassals to the duke, i.e., knights and citizens of Wroclaw. A few examples are seats of village administrators, as well as rural mansions of knightly orders. Also examined are smaller objects (most having special functions) built by territorial rulers – namely, Silesian dukes and bishops of Wrocław. These objects were clearly different in their scale from the stately brick castles that played the role of princely residences or were otherwise part of the country’s administrative structure. In light of the materials collected, small feudal residences were mentioned in medieval Silesian written sources as: curia/Hof, curia habitationis, curia murata/gemauerte Hof, castrum/Burg/Haus, fortalicium/Feste, propugnaculum/Bergfried, turris/Turm, Gesesse, Sitz, Rittersitz.
Pobierz pliki
Zasady cytowania
Cited by / Share
Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Bibliografia
AAWr. – Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu (dalej: AAWr.), Dokumenty z sygnaturami alfabetycznymi.
Google Scholar
AAWr. – Dokumenty z sygnaturami chronologicznymi.
Google Scholar
APWr. – Archiwum Państwowe we Wrocławiu (dalej: APWr.), Akta m. Wrocławia, sygn. B 89: 2 i B 89: 4.
Google Scholar
APWr., Rep. 4f (Księstwo opolsko-raciborskie), sygn. 151.
Google Scholar
APWr., Rep. 21 (Księstwo brzeskie), sygn. 1A.
Google Scholar
APWr., Rep. 31 (Księstwo nyskie), sygn. 1A, 2A
Google Scholar
APWr., Rep. 33 (Księstwo oleśnickie), sygn. 1242.
Google Scholar
APWr., Rep. 39 (Księstwo świdnicko-jaworskie), nr 39, 44.
Google Scholar
APWr., Rep. 66 (Klasztor Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą św. Macieja we Wrocławiu)
Google Scholar
APWr., WSPŚ – Wydział Samorządowy Prowincji Śląskiej, Kr. Strehlen, sygn. 770.
Google Scholar
NAP, RML – Národní archiv Praha, Maltézští rytíři – české velkopřevorství (1085-1875).
Google Scholar
RF – Repertorium Frobenianum (Repertorium Investiturarum in Praediis Ducatus Vratislaviensis, quae in Libris eiusdem Cancellariae continentur), t. 1-4, APWr., Akta miasta Wrocławia, sygn. C 24, I-IV.
Google Scholar
RSL – Regesten Saganer Lehnbriefe vor 1510, opr. G. Steller, Kiew 1941 (maszynopis w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, sygn. 17772 III).
Google Scholar
Annales – Annales Glogovienses bis zum Jahre 1493 nebst urkundlichen Beilagen, wyd. H. Markgraf, (w:) Scriptores Rerum Silesiacarum, t. 10, Breslau 1877.
Google Scholar
Der Sachsenspiegel – Der Sachsenspiegel aus Oppeln und Krakau, wyd. I. Tapani Piirainen, W. Waβer, Schriften der Stiftung Haus Oberschlesien, Landeskundliche Reiche, t. 10, Berlin 1996.
Google Scholar
Eschenloer I – Peter Eschenloer Historia Wratislaviensis, wyd. H. Markgraf, (w:) Scriptores Rerum Silesiacarum, t. 7, Breslau 1872.
Google Scholar
Eschenloer II – Peter Eschenloer Geschichte der Stadt Breslau, wyd. G. Roth, New York-München-Berlin 2003.
Google Scholar
GHus. – Geschichtsquellen der Hussitenkriege, wyd. C. Grünhagen, (w:) Scriptores Rerum Silesiacarum, t. 6, Breslau 1871.
Google Scholar
Inv. Glog. – Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens, Kreis und Stadt Glogau, wyd. K. Wutke, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, t. 28, Breslau 1915.
Google Scholar
Inv. Grünb. – Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens, Die Kreise Grünberg und Freystadt, wyd. K. Wutke, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, t. 4. 24, Breslau 1908.
Google Scholar
Inv. Nei. – Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens, Neisse. I. Stadt Neisse, wyd. E. Graber, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, t. 36, z. 1, Breslau 1933.
Google Scholar
KDW – Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. II, wyd. I. Zakrzewski, Poznań 1878.
Google Scholar
KH – Księga henrykowska, wyd. R. Grodecki, Wrocław 1991.
Google Scholar
Kronika – Kronika polska, wyd. L Ćwikliński, (w:) Monumenta Poloniae Historica, t. III, Kraków 1878, s. 578-656.
Google Scholar
Lehns – Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, t. I-II, wyd. C. Grünhagen, H. Markgraf, (w:) Publicationen aus den königlichen preußischen Staatsarchiven, t. 7, 16, Leipzig 1881-1883.
Google Scholar
Lf – Liber fundationis Episcopatus Vratislaviensis, wyd. H. Markgraf, J. W. Schulte, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, t. 14, Breslau 1889.
Google Scholar
LKŚJ – Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, t. I: 1366-1376, wyd. T. Jurek, Poznań 2004; t. II: 1385-1395, wyd. T. Jurek, Poznań 2000; t. III: 1396-1407, wyd. T. Jurek, Poznań 2007.
Google Scholar
LOR – Die Landbücher von Oppeln-Ratibor, wyd. J. Chrząszcz, „Oberschlesische Heimat”, t. 10, 1914, s. 24-34, 123-132, 174-182; t. 11, 1915, s. 76-84, t. 12, 1916, s. 97-102.
Google Scholar
PBD – Protokolle des Breslauer Domkapitels, Fragmente aus der Zeit 1393-1460, wyd. C. Grünhagen, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens”, t. 5, 1863, s. 118-159.
Google Scholar
Pfotenhauer – Adel des Fürstenthums Oels im 16. Jahrhundert, opr. P. Pfotenhauer, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens”, t. 21, 1887, s. 318-368.
Google Scholar
QGNB – Quellen zur Geschichte des Neisser Bistumslandes auf Grund der drei ältesten Neisser Lagerbücher, wyd. K. Engelbert, (w:) Quellen und Darstellungen zur schlesischen Geschichte, Würzburg 1964.
Google Scholar
Rachunki – Rachunki dworu króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi z lat 1388-1420, wyd. F. Piekosiński, (w:) Monumenta medii aevi historica, t. 15, Kraków 1896.
Google Scholar
RS – Regesten zur schlesischen Geschichte, wyd. C. Grünhagen, K. Wutke, (w:) Codex diplomaticus Silesiae, t. 16, 18, 22; wyd. K. Wutke, (w:) Codex diplomaticus Silesiae, t. 29; wyd. K. Wutke, E. Randt, (w:) Codex diplomaticus Silesiae, t. 30, Breslau 1892-1930.
Google Scholar
RSB – Henricus Pauper. Rechnungen der Stadt Breslau von 1299-1358, nebst zwei Rationarien von 1386 und 1387, dem liber imperatoris vom Jahre 1377 und den ältesten Breslauer Statuten, wyd. C. Grünhagen, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, t. 3, Breslau 1860.
Google Scholar
RSW – Registrum St. Wenceslai. Urkunden vorzüglich zur Geschichte Oberschlesiens nach einen Copialbuch Herzog Johannis von Oppeln und Ratibor in Auszügen mitgeteilt, wyd. W. Wattenbach, C. Grünhagen, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, t. 6, Breslau 1865.
Google Scholar
Rś – Regesty śląskie, t. I-V, red. W. Korta, Wrocław 1975-1992
Google Scholar
Reg. Wrat. – Das Registrum Wratislaviense censuum et reddituum ad episcopatum spectantium, wyd. W. Schulte, (w:) Darstellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte, t. 3, Breslau 1907, s. 204-260.
Google Scholar
SUb – Schlesisches Urkundenbuch, t. I, wyd. H. Appelt; t. II-VI, wyd. W. Irgang, Wien-Köln-Graz 1971-1998.
Google Scholar
SWŚ – Słownik wsi śląskich w średniowieczu, t. 1: Powiat lubiński, opr. D. Adamska, A. Latocha, D. Nowakowski, A. Paroń, M. Siehankiewicz, R. Sikorski, Wrocław 2014.
Google Scholar
UGBB – Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau im Mittelalter, wyd. G. A. Stenzel, Breslau 1845.
Google Scholar
UHLB – Urkunden Herzog Ludwig I. von Brieg, wyd. R. Rösler, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens”, t. 6, 1864, s. 1-96, t. 11, 1872, s. 429-462.
Google Scholar
USB – Urkunden der Stadt Brieg, wyd. C. Grunhagen, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, t. 9, Breslau 1870.
Google Scholar
Adamska D. (2005). Fundacje dewocyjne rycerstwa księstwa świdnicko-jaworskiego w średniowieczu. Poznań-Wrocław: Wydawnictwo Historyczne.
Google Scholar
Adamska D. (2006). O wołowskim staroście Janie von Debitsch w świetle źródeł archeologicznych, ikonograficznych i pisanych. W: S. Rosik, P. Wiszewski (red.), Mundus hominis – cywilizacja, kultura, natura (515-523). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar
Adamska D. (2016). Siedlęcin, czyli „wieś Rudigera”. Studia nad średniowiecznym osadnictwem wokół Jeleniej Góry. W: P. Nocuń (red.), Wieża książęca w Siedlęcinie w świetle dotychczasowych badań (37-73). Siedlęcin-Pękowice-Kraków: Profil-Archeo, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Adamska D. (2019). Wieś – miasteczko – miasto. Średniowieczne osadnictwo w dorzeczu górnej i środkowej Oławy. Łomianki: LTW
Google Scholar
Andrzejewski T. (2007). Rechenbergowie w życiu społeczno-gospodarczym księstwa głogowskiego w XVI-XVII wieku. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Google Scholar
Binding G. (1980). Bergfried. Lexikon des Mittelalters, t. I, München, 1955-1956.
Google Scholar
Błoniewski P. (2017). Zamki rycerskie w księstwie świdnickim. Wrocław (niepublikowana praca doktorska przechowywana w archiwum Katedry Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej).
Google Scholar
Boguszewicz A. (2001). Nienawiść Rudego Smoka do Bolesława a geneza zamków romańskich na Śląsku. W: J. Wasilewski (red.), Zamek i dwór w średniowieczu od XI do XV wieku (18-23). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Google Scholar
Boguszewicz A. (2005). Architektura siedziby możnowładczo-rycerskiej w Wierzbnej koło Świdnicy w świetle badań archeologicznych. Archaeologica Historica Polona, 15(1), 279-307.
Google Scholar
Boguszewicz A. (2010a). Corona Silesiae. Zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar
Boguszewicz A. (2010b). Zamki a konflikty zbrojne na Śląsku w drugiej połowie XV wieku. W: T. Ciesielski (red.), Zamki, twierdze i garnizony Opola, Śląska i dawnej Rzeczypospolitej (12-38). Zabrze: Wydawnictwo Inforteditions.
Google Scholar
Boguszewicz A. (2012). Początki zamków prywatnych w Europie Środkowowschodniej. Silesia Antiqua, 48, 109-142.
Google Scholar
Bouard, M. de (1967). Quelques données françaises et normandes concernant le problème de l’origine des mottes. Château Gaillard, 2, 19-26.
Google Scholar
Chorowska M. (2002). Zamek jako rezydencja książęca na Dolnym Śląsku w XIII wieku na tle zachodnioeuropejskim. W: M. Antoniewicz (red.), Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej (182-208). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Google Scholar
Chorowska M. (2003). Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
Google Scholar
Degen K. (1965). Die Bau- und Kunstdenkmäler des Landkreises Breslau, Bau- und Kunstdenkmäler des deutschen Ostens, R. C: Schlesien, I, Frankfurt a. Main: Verlag Wolfgang Weidlich.
Google Scholar
Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm (http://dwb.uni-trier.de/de/).
Google Scholar
Dobrzański S. J. (1978). Castrum. Problematyka badawcza. Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, 12, Studia i Materiały, 5, 5-21.
Google Scholar
Eistert K. (1931). Die untergegangene Burg Malgost bei Zedlitz, Kr. Ohlau. Unser Schlesien, dodatek do Ohlauer Kreis- und Stadtblatt, nr 10/25.05.1931 i 11/08.06.1931.
Google Scholar
Eistert K. (1936). Historische Burgwallforschung im Kreise Ohlau. Altschlesische Blätter, 11, 43-45.
Google Scholar
Eysymontt K. (2010). Architektura renesansowych dworów na Dolnym Śląsku. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu.
Google Scholar
Goliński M. (1991). Krzyżacy czy joannici? W sprawie rzekomej obecności joannitów pod Wrocławiem w 1273 r. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, 46(3), 341-344.
Google Scholar
Goliński M. (2005). Książę, biskup i zamki. W: E. Różycka-Rozpędowska, M. Chorowska (red.), Nie tylko zamki. Szkice ofiarowane Profesorowi Jerzemu Rozpędowskiemu w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin (41-53). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
Google Scholar
Goliński M. (2014). Miasto, książę i zamki. W: S. Sochacka, P. Jusiak (red.), Scientia nihil est quam veritatis imago. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Szczygłowi w siedemdziesięciolecie urodzin (793-834). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar
Goliński M. (2017). Zapomniany zamek monarszy w Borowie. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, 72(2), 31-48.
Google Scholar
Grundmann G. (1982). Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien, Bd. I: Die mittelalterlichen Burgruinen und Wohntürme. Frankfurt a. Main: Verlag Wolfgang Weidlich.
Google Scholar
Guerquin B. (1984). Zamki w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
Google Scholar
Haeusler W. (1883). Geschichte des Fürstenthums Oels bis zum Austerben der Piastischen Herzogslinie. Breslau: Josef Max & Comp.
Google Scholar
Heś R. (2007). Joannici na Śląsku w średniowieczu. Kraków: Wydawnictwo Avalon.
Google Scholar
Heyne J. (1860). Dokumentierte Geschichte des Bisthums und Hochstiftes Breslau. Aus Urkunden, Aktenstücken, älteren Chronisten und neueren Geschichtsschreibern, Bd. I. Breslau: Verlag Wilhelm Gottlieb Korn.
Google Scholar
Hinz H. (1981). Motte und Donjon. Zur Frühgeschichte der mittelalterlichen Adelsburg. Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters, Beiheft 1. Köln: Rheinland-Verlag.
Google Scholar
Historisches Ortsverzeichnis von Sachsen (https://hov.isgv.de/).
Google Scholar
Jóźwiak S., Trupinda J. (2012). Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Google Scholar
Jurek T. (1996). Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Google Scholar
Jurek T. (2012). Abstructores castrorum. Przyczynek do dziejów społecznych i politycznych Śląska w połowie XIII wieku. W: W. Bukowski, T. Jurek (red.), Narodziny Rzeczpospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, t. 2. (767-786). Kraków: Wydawnictwo Societas Vistulana.
Google Scholar
Kajzer L. (1993). Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X-XVIII wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Kajzer L. (2010). Dwory w Polsce od średniowiecza do współczesności. Warszawa: DiG
Google Scholar
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J. (2001). Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
Google Scholar
Kašička F. (1985). Hospodářské zázemí drobných feudálních sídel ve středních Čechách. Archaeologia historica, 10, 57-65.
Google Scholar
Kąsinowska R. (2003). Architektura rezydencjonalna powiatu nowosolskiego. Nowa Sól: Muzeum Miejskie w Nowej Soli.
Google Scholar
Kiarszys G. (2015). Iuxta castrum Sandouel. Trzy światy średniowiecza. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.
Google Scholar
Kratzke Ch. (2005). Vorwerk. W: W. Paravicini (red), Höfe und Residenzen im spätmittelalterlichen Reich. Bilder und Begriffe (178-179). Ostfildern: Jan Thorbecke Verlag.
Google Scholar
Kunstmann H. (1967). Mensch und Burg. Burgenkundliche Betrachtungen an ostfränkischen Wehranlagen. Würzburg: Kommissionsverlag Ferdinand Schöningh.
Google Scholar
Legut-Pintal M. (2017). Zamki księstwa nyskiego na tle przemian krajobrazu kulturowego w średniowieczu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
Google Scholar
Lorenz K. (1939). Urkundliches über Wehranlagen im Neisser Lande. Jahresbericht des Kunst- und Altertumsvereins Neisse, 40/42, 13-18.
Google Scholar
Marciniak A. (1991). Budownictwo obronne w Liber beneficiorum Jana Długosza a realia archeologiczne. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica, 12, 161-198.
Google Scholar
Nekuda V., Unger J. (1981). Hrádky a tvrze na Moravě. Brno: Nakladatelství Blok v Brně.
Google Scholar
Nocuń P. (2019). Zamek w Chudowie do końca XVI w. – rozwój i przekształcenia prywatnej siedziby górnośląskiej w świetle dotychczasowych badań. Architectus, 57(1), 67-78.
Google Scholar
Nowak T., Szymczak J. (1993). Obiekty obronne w Sieradzkiem i Wieluńskiem w świetle źródeł pisanych. W: T. J. Horbacz, L. Kajzer (red.), Między Północą a Południem. Sieradzkie i Wieluńskie w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych (81-95). Sieradz: Państwowa Służba Ochrony Zabytków, Oddział Wojewódzki w Toruniu.
Google Scholar
Nowakowski D. (2008). Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu. Wrocław: Wydawnictwo IAE PAN.
Google Scholar
Nowakowski D. (2017a). Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne. Wrocław: Wydawnictwo IAE PAN.
Google Scholar
Nowakowski D. (2017b). W sprawie identyfikacji zaginionych średniowiecznych wsi i folwarków na Śląsku z perspektywy badań nad obiektami typu motte. W: D. Adamska, K. Chrzan, A. Pankiewicz (red.), Cum gratia et amicitia. Studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-lecia działalności naukowej (221-234). Wrocław: Wydawnictwo IAE PAN, Uniwersytet Wrocławski.
Google Scholar
Pfeifer G. (1929). Das Breslauer Patriziat im Mittelalter. Darstellungen und Quellen zur schlesischen Geschichte, Bd. 30. Breslau: Trewend & Granier.
Google Scholar
Plaček M. (2001). Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Praha: Nakladatelství Libri.
Google Scholar
Poliński D. (2018). Gród czy zamek? Desygnaty terminów oraz konsekwencje ich stosowania w archeologii historycznej i ochronie zabytków. Archeologia Historica Polona, 26, 41-58.
Google Scholar
Rozpędowski J. (1978). Późnogotyckie rezydencje na Śląsku. W: P. Skubiszewski (red.), Sztuka i ideologia XV wieku (493-520). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. I, II, IV, VI, red. M. Plezia, Warszawa 1953-1992.
Google Scholar
Steller G. (1940). Grund- und Gutsherren im Fürstentum Sagan /1400-1940/. Sagan: Verlag W. Daustein.
Google Scholar
Svoboda L., Úlovec J., Chotěbor P., Procházka Z., Fišera Z., Anderle J., Slavík J., Rykl M., Durdík T., Brych V. (opr.) (1998). Encyklopedie českých tvrzí, I-III. Praha: Nakladatelství ARGO.
Google Scholar
Zimmermann F.A. (1785). Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, 4. Breslau: Johann Ernst Tramp.
Google Scholar