Polish historiography and archaeology on the mechanisms behind the formation of the Piasts’ regnum
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA68.2020.006Słowa kluczowe:
Poland, Early Middle Ages, Piast state, Early State concept, historiography, archaeology, cultural and historical anthropologyAbstrakt
This paper discusses the hypotheses developed by Polish researchers on the mechanisms behind the formation of the Piast state. All issues are discussed from the perspective of medieval history, the views of which were until recently prominent in the literature on the subject, and also from the perspective of the more recent findings of early medieval archaeology. The proposals tabled by archaeologists from particular Polish research centres (in Poznań, Warsaw and Wroclaw) are confronted with the results of historical research. A representative of the Poznań centre, the author presents his ideas on the subject as based, e.g., on the results of absolute dating, which are not always consistent with the views of other scholars.
Pobrania
Bibliografia
Gallus Anonymous – Anonim tzw. Gall, Kronika polska. 1982. Translated by R. Grodecki, with a preface and editorial corrections by M. Plezia. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo (= English translation: Gesta principum Polonorum. The Deeds of the Princes of the Poles. 2003. Translated and annotated by P.W. Knoll and F. Schaer, with a preface by T.N. Bisson and with editorial corrections. Budapest – New York: Central European University Press).
Banaszkiewicz J. (2006). History and archaeology – together or separate? Some remarks by a Medieval historian on the uses and misuses of history by archaeologists. Archaeologia Polona, 44, 195-201.
Banaszkiewicz J. (2016). Giecz na Gallowej liście wielkich grodów Bolesława Chrobrego. In: M. Kara, T. Krysztofiak, A.M. Wyrwa (eds), Gród piastowski w Gieczu. Geneza – funkcja – kontekst (75-90). Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN & Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Banaszkiewicz J., Kara M., Mamzer H. (eds) 2015. Instytucja ‘wczesnego państwa’ w perspektywie wielości i różnorodności kultur. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, edition 2.
Bieniak J. (1963). Rola Kujaw w Polsce Piastowskiej. Ziemia Kujawska, 1, 27-71.
Buko A. (2000). Małopolska ‘czeska’ i Małopolska ‘polańska’. In: H. Samsonowicz (ed.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy (143-168). Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS.
Buko A. (2005). Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje. Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
Buko A. (2012). Ośrodki centralne a problem najstarszego patrymonium dynastii Piastów. Archeologia Polski, 57(1-2), 133-159.
Buko A. (2013). Old ties, new challenges. The power centres and the rise of the oldest Piast’s patrimony in archaeological perspective. In: S. Moździoch, P. Wiszewski (eds), Consensus or Violence? Cohesive Forces in Early and High Medieval Societies (9th–14th c.) (67-81). Wrocław: Institute of History at the University of Wroclaw & Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences.
Claessen H.J.M., Skalník P. (eds). (1978). The Early State. The Hague: Mouton.
Gieysztor A. (1954). Geneza państwa polskiego w świetle nowszych badań. Kwartalnik Historyczny, 61(1), 103-136.
Gieysztor A. (1970a). Polanie. In: G. Labuda, Z. Stieber (eds), Słownik starożytności Słowiańskich (181-182), 4(1). Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich & Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Gieysztor A. (1970b). Polska. Nazwa kraju – Podstawy geograficzne – Historia i ustrój polit. – Kultura. In: G. Labuda, Z. Stieber (eds), Słownik starożytności słowiańskich (187-193), 4(1). Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich & Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Józefowiczówna K. (1963). Z badań nad architekturą przedromańską i romańską w Poznaniu. Polskie badania archeologiczne, 9. Wrocław: Instytut Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk & Zakład Narodowy imienia Ossolińskich & Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kara M. (2000). Anfänge der Bildung des Piastenstaates im Lichte neuer archäologischer Ermittlungen. Quaestiones Medii Ævi Novae, 5, 57-85.
Kara M. (2004). Archeologia o początkach państwa Piastów (wybrane zagadnienia). In: W. Fałkowski (ed.), Kolory i struktury średniowiecza (253-317). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Kara M. (2009). Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Kara M. (2010). Medieval historical studies and medieval archaeology about the origin of the Piast State. An overview. Archaeologia Polona, 48, 2015, 37-58.
Kara M. (2014). The Conquest Involving Viking War-Bands in the Process of the Piast State Formation. A Critique. Slavia Antiqua, 55, 125-143.
Kara M. (2016). Relikty osadnictwa ze starszych faz wczesnego średniowiecza oraz przełomu faz starszych i młodszych (od około VI/VII do pierwszej połowy XI w.) z obszaru obecnej tzw. małej aglomeracji miasta Poznania. Próba zarysu przemian osadniczych według nowszych ustaleń archeologii. In: M. Kara, M. Makohonienko, A. Michałowski, Przemiany osadnictwa i środowiska przyrodniczego Poznania i okolic od schyłku starożytności do lokacji miasta (71-132). Ekologia Historyczna Poznania, 1. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Kara M. (2018). Transformations of Elite Culture in Wielkopolska Related to the Process of the Piast State Formation (with a Particular Emphasis on Strongholds). An Archaeological Perspective. In: P. Kouřil, R. Procházka et al., Moravian and Silesian Strongholds of the Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe (307-318). Spisy Archeologického ústavu AV ČR Brno, 57. Brno: The Czech Academy of Sciences, Institute of Archaeology – Brno.
Kowalczyk E. (2000). Momenty geograficzne państwa Bolesława Chrobrego. Na styku historii i archeologii. Kwartalnik Historyczny, 107(2), 41-76.
Kowalczyk-Heyman E. (2018). Archeologia dla historyków, historia dla archeologów, czyli kilka uwag o programie kształcenia mediewistów. In: A. Buko, K. Kollinger, S. Jędrzejewska (eds), Badania interdyscyplinarne (13-21). Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, 4. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Kóčka-Krenz H. (2008). Najstarszy Poznań – wciąż odkrywany. In: T. Sawicki (ed.), Studia nad dawną Polską (35-53), 1. Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego.
Kóčka-Krenz H., Kara M., Makowiecki D. (2004). The Beginnings, Development and the Character of the Early Piast Stronghold in Poznań In: P. Urbańczyk (ed.), Polish Lands at the Turn of the First and the Second Millennia (125-166). Warsaw: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences.
Krąpiec M., Krysztofiak T. (2003). Potwierdzenie plemiennej genezy grodu w Gieczu. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, 6, 32-51.
Krysztofiak T. (2007). Rozwój wczesnośredniowiecznego ośrodka grodowego w Gieczu w świetle źródeł archeologicznych. In: A. Grygorowicz, K. Milecka, K. Tobolski (eds), Architektoniczno-przestrzenne i przyrodnicze podstawy rekonstrukcji wczesnośredniowiecznych założeń obronnych Giecza (15-39). Poznań: Instytut Architektury i Planowania Przestrzennego Wydziału Architektury Politechniki Poznańskiej.
Krysztofiak T. (2009). Giecz. Gródek przedpaństwowy ‒ wczesnopiastowski gród centralny ‒ ośrodek kasztelański. In: A.M. Wyrwa (ed.), Custodia Meomoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. XL lat istnienia (1969-2009) (111-139). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Krysztofiak T. (2016). Ośrodek grodowy w Gieczu w okresie przed- i wczesnopaństwowym. In: M. Kara, T. Krysztofiak, A.M. Wyrwa (eds), Gród piastowski w Gieczu. Geneza – funkcja – kontekst (115-154). Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii PAN & Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kurnatowska Z. (2002). Początki Polski. Mała Biblioteka PTPN, 9. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kurnatowska Z. (2005). Kraków i ziemia krakowska w procesie formowania się państwowości na ziemiach polskich. In: J. Gadomski, A. Małkiewicz, T. Rodzińska-Chorąży, A. Włodarek (eds), Lapides viventes. Zaginiony Kraków wieków średnich. Księga dedykowana Profesor Klementynie Żurowskiej (21-27). Kraków: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kurnatowska Z. (2008). Początki i rozwój państwa. In: M. Kobusiewicz (ed.), Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza (297-395). Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Kurnatowska Z., Kara M. (2004). Początki architektury sakralnej na grodzie poznańskim w świetle nowych ustaleń archeologicznych. In: T. Janiak, D. Stryniak (eds), Początki architektury monumentalnej w Polsce. Materiały z sesji naukowej Gniezno, 20-21 listopada 2003 roku (47-70). Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego.
Kurnatowska Z., Kara M. (2010). Wczesnopiastowskie regnum – jak powstało i jaki miało charakter? Próba spojrzenia od strony źródeł archeologicznych. Slavia Antiqua, 51, 23-96.
Kurnatowska Z., Kurnatowski S. (2012). Parę uwag o odkrywaniu rzeczywistości kulturowej poprzez źródła archeologiczne. In: A. Pleszczyński, J. Sobiesiak, M. Tomaszek, P. Tyszka (eds), Historia Narrat. Studia mediewistyczne ofiarowane Profesorowi Jackowi Banaszkiewiczowi (21-64). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Labuda G. (1989). Pierwsze państwo polskie. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”.
Labuda G. (2002). Mieszko I. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo.
Leciejewicz L. (2000). Nowa postać świata. Narodziny średniowiecznej cywilizacji europejskiej. Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
Lübke Ch. (1997). Forms of Political Organisation of the Polabian Slavs (until the 10th Century A.D.). In: P. Urbańczyk (ed.), Origins of Central Europe (115-124). Warsaw: Scientific Society of Polish Archaeologists & Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences.
Łosiński W. (2008). Pomorze Zachodnie we wczesnym średniowieczu. Studia archeologiczne. Seria: A. Janeczek (ed.), Collectio archaeologica, historica et ethnologica, 3. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Łowmiański H. (1957). Zagadnienie roli Normanów w genezie państw słowiańskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Łowmiański H. (1973). Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., 5. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Łowmiański H. (1976). Problematyka początków państwa polskiego w nowszych badaniach historycznych. Slavia Antiqua, 23, 75-110.
Łowmiański H. (1985). Początki Polski. Polityczne i społeczne procesy kształtowania się narodu do początku wieku XIV, 6 (1-2). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Łowmiański H. (2002a). Dynastia Piastów we wczesnym średniowieczu. In: K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Łowmiański (eds), Początki państwa polskiego. Księga tysiąclecia (111-162), 1. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, reprint from 1962 edition.
Łowmiański H. (2002b). Zagadnienia gospodarcze wczesnofeudalnego państwa polskiego. In: K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Łowmiański (eds), Początki państwa polskiego. Księga tysiąclecia (15-36), 2. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, reprint from 1962 edition.
Michałowski R. (2010). Pałace monarsze na tle geografii sakralnej pierwszej monarchii piastowskiej. Uwagi wstępne. In: A. Bartoszewicz, G. Myśliwski, J. Pysiak, P. Żmudzki (eds), Świat średniowiecza. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi (454-467). Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego & Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Michałowski R. (2016). Kontekst historyczny znaleziska w Bodzi. In: A. Buko (ed.), Bodzia. Elitarny cmentarz z początków państwa polskiego (33-39). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Modzelewski K. (2004). Barbarzyńska Europa. Warszawa: Wydawnictwo ISKRY.
Moździoch S. (2002). Castrum munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Moździoch S. (2011). ’Bodaj się Piastów rządy nam święciły’. Archeologia o początkach państwa piastowskiego. In: M. Rębkowski, S. Rosik (eds), Populi Terrae Marisque. Prace poświęcone pamięci Profesora Lecha Leciejewicza (67-81). Wrocław: Wydawnictwo Chronicon.
Moździoch S. (2013). Consensus or violence? Archaeology and the beginnings of the Piast State. In: S. Moździoch, P. Wiszewski (eds), Consensus or Violence? Cohesive Forces in Early and High Medieval Societies (9th–14th c.) (299-314). Wrocław: Institute of History at the University of Wroclaw & Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences.
Pieczyński Z. (1962). Materiały z warstw przedsakralnych odsłoniętych w katedrze poznańskiej w latach 1951-1956. Fontes Archaeologici Posnanienses, 13, 1963, 246-288.
Pleszczyński A. (2008). Niemcy wobec pierwszej monarchii piastowskiej (963-1034). Narodziny stereotypu. Postrzeganie i cywilizacyjna klasyfikacja władców Polski i ich kraju. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Pohl W. (2006). Staat und Herrschaft in Frühmittelalter. Überlegungen zum Forschungsstand. In: S. Airlie, W. Pohl, H. Reimitz (eds), Staat im frühen Mittelalter (9-38). Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Pohl W. (2009). ‘Regnum’ und ‘gens’. In: W. Pohl, V. Wieser (eds), Der frühmittelalterliche Staat – europäische Perpektiven (435-450). Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Rębkowski M. (2008). Czy archeolog odczytuje historię średniowiecza? Uwagi o znaczeniu źródeł archeologicznych. In: S. Suchodolski (ed.), Źródła historyczne wydobywane z ziemi. II Kongres Mediewistów Polskich Lublin, 19-21 września 2005 roku (11-31). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk & Wydawnictwo Chronicon.
Samsonowicz H. (2006). Dynastia, czyli od społecznej struktury plemiennej do państwowej. In: J. Dobosz (ed.), Przemyślidzi i Piastowie – twórcy i gospodarze średniowiecznych monarchii (15-22). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Serejski M. (1953). Z zagadnień genezy państwa polskiego w historiografii (o tzw. teorii podboju). Kwartalnik Historyczny, 60(3), 147-163.
Steele Ph.E. (2020). Homo religiosus: the phenomenon of Poland’s Mieszko I. In: I. Kąkolewski, Ch. Lübke, P. Urbańczyk (eds), The Dawning of Christianity in Poland and across Central and Eastern Europe (185-217). Berlin: Peter Lang.
Strzelczyk J. (2013). Mieszko I w świetle niektórych nowszych badań. In: P. Migdalski (ed.), Cedynia i okolice poprzez wieki (31-35). Chojna: Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne ’Terra Incognita’ & Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego.
Trawkowski S. (1962). Jak powstawała Polska. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Trawkowski S. (1968). Nad Wisłą i Odrą w VIII i IX wieku. Narodziny państwa polskiego. Monarchia Mieszka I i Bolesława Chrobrego. In: T. Manteuffel (ed.), Polska pierwszych Piastów. Państwo – społeczeństwo – kultura (42-145). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Tymieniecki K. (1961). Polska w średniowieczu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Tymowski M. (1985). Karabin i władza w Afryce XIX wieku. Państwa i armie Samoriego i Kenedugu oraz ich analogie europejskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Tymowski M. (1999). Państwa Afryki przedkolonialnej. Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
Tymowski M. (2007). Organizacje typu imperialnego w Afryce przedkolonialnej a problem segmentacji władzy. Kwartalnik Historyczny, 114(3), 37-48.
Tymowski M. (2008). State and Tribe in the History of Medieval Europe and Black Africa – a Comparative Approach. Social Evolution & History, 7(1), 171-196.
Tymowski M. (2009). Tribal organizations in pre-state Poland (9th and 10th centuries) in the light of anthropological theories of segmentary system and chiefdom. Acta Poloniae Historica, 99, 5-37.
Tymowski M. (2015). Kilka problemów wynikających z zastosowania teorii Early State do badań przedkolonialnych państw Afryki Czarnej. In: J. Banaszkiewicz, M. Kara, H. Mamzer (eds), Instytucja ‘wczesnego państwa’ w perspektywie wielości i różnorodności kultur (75-89). Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, edition 2.
Urbańczyk P. (2008). Trudne początki Polski. Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
Urbańczyk P. (2012). Mieszko Pierwszy tajemniczy. Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna. Toruń: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
Urbańczyk P. (2015). Zanim Polska została Polską. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Urbańczyk P. (2017). Bolesław Chrobry – lew ryczący. Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna. Toruń: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
Vorbrich R. (2012). Plemienna i postplemienna Afryka. Koncepcje i postaci wspólnoty w dawnej i współczesnej Afryce. Seria Etnologia i Antropologia Kulturowa, 27, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Wierzbicki A. (2011). Obcy w dziejach Polski. Hipoteza państwotwórczego podboju w polskiej myśli historycznej XIX i początków XX wieku. Klio Polska. Studia i materiały z dziejów historiografii polskiej XIX-XX wieku, 5, 119-149.
Wiszewski P. (2013). Posłowie do drugiego wydania. W kręgu dyskusji nad kryzysem państwa pierwszych Piastów. In: D. Borawska, Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej w latach trzydziestych XI wieku (172-187). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wyrozumski J. (2003). Miejsce archeologii w polskiej mediewistyce. In: Z. Woźniak, J. Gancarski (eds), Polonia Minor Medii Aevi. Studia ofiarowane Panu Profesorowi Andrzejowi Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin (127-132). Kraków: Polska Akademia Umiejętności & Muzeum Podkarpackie.
Zajączkowski S. (2002). Podziały plemienne Polski w okresie powstania państwa. Geografia plemienna ziem polskich. In: K. Tymieniecki, G. Labuda, H. Łowmiański (eds), Początki państwa polskiego. Księga tysiąclecia (73-109), 1. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, reprint from 1962 edition.
