Kto wyrzuca pieniądze przez okno – czyli potlacz w archeologii
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA70.2022.2589Słowa kluczowe:
hoards, rich graves, social hierarchyAbstrakt
The article analyses various archaeologically perceptible methods of withdrawing goods from circulation. This phenomenon is known as potlatch. Its social and economic context was considered on the basis of various prehistoric cultures in Central Europe. It is pointed out that this is a phenomenon typical of a peripheral economy and a hierarchical social structure.
Pobrania
Bibliografia
Adamczyk D. (2018). Srebro i władza. Trybuty i handel dalekosiężny a kształtowanie się państwa piastowskiego i państw sąsiednich. Warszawa: PWN.
Adamczyk D. (2020). Monetarisierungsmomente, Kommerzialisierungszonen oder fiskalische Währungslandschaften? Edelmetalle, Silberverteilungsnetzwerke und Gesellschaften in Ostmitteleuropa (800–1200). Wiesbaden: DHIW Quellen und Studien, Bd. 38.
Al-Bukhari (2016). Sahih. Przekład Elżbieta Al-Saleh, Mohammed Al-Saleh. Pobrano z https://sites.google.com/site/oislamie/hadisy/sahih-bukhari/34-ksiega-o-handlu [dostęp 11.01.2012].
Arnold B. (1988). Slavery in late prehistoric Europe: Recovering the evidence for social structure in Iron Age Society. W: D. Blair Gibson, M.N. Geselowitz (red.), Tribe and polit in late prehistoric Europe: demography, production, and exchange in the evolution of complex social systems (179-192). New York-London: Springer US.
Arnold B. (1999). The material culture of social structure: rank and status in Early Iron Age Europe. W: B. Arnold, D. Blair Gibson (red.), Celtic chiefdom, Celtic state. The evolution of complex social systems in prehistoric Europe (43-52). Cambridge: Cambridge University Press.
Arystoteles (2001). Polityka, Dzieła t. VI. Przekłady, wstępy i komentarze Maria Chigerowa et al., posłowie Henryk Podbielski. Warszawa: PWN.
Banck J. (1996). Spinnen, Weben, Färben. Feine Tuche für den Fürsten. W: J. Biel (red.), Experiment Hochdorf. Keltische Handwerkunst wiederbelebt (40-63). Stuttgart.
Benedict R. (2011). Wzory kultury. Warszawa: Warszawskie wydawnictwo literackie. Muza SA.
Baron S., Souhassou M., Fauvelle F.-X. (2020). Medieval Silver Production around Sijilmâsa, Morocco. Archaeometry, 62.
Benoit P., Féraud J., Micheau F., Téreygeol F. (2003). Nouvelles recherches sur la mine d’al-Jabali. Chroniques Yéménites, 11, 47-66.
Blajer W. (1999). Skarby ze starszej i środkowej epoki brązu na ziemiach polskich. Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN.
Bogucki M. (2004). Dlaczego we wczesnym średniowieczu powstawały skarby złomu srebrnego? Uwagi na marginesie prac Jacka Kowalewskiego i Przemysława Urbańczyka. Wiadomości Numizmatyczne, 48, 49-76.
Brzostowicz M. (2018). Problematyka zachodniosłowiańskich grodów plemiennych w świetle badań archeologicznych w dorzeczu dolnej Parsęty. Slavia Antiqua, 59, 97-119.
Buko A. (2005). Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Buko A. (2016). Ziemie polskie przed Piastami: jednorodny czy zróżnicowany obraz regionów? W: J. Popielska-Grzybowska, J. Iwaszczuk, B. Józefów-Czerwińska (red.), Meetings at the borders. Studies dedicated to Professor Władysław Duczko. Acta Archaeologica Pultuskiensia, 5, 55-61.
Bursche A. (1984). Moneta i kruszec w kulturze wielbarskiej w okresie późnorzymskim. Przegląd Archeologiczny, 31, 47-90.
Bursche A. (2008) Functions of Roman coins in Barbaricum of Later Antiquity. An anthropological essay. W: A. Bursche, R. Ciołek, R. Wolters (red.), Roman Coins outside the Empire, Proceedings of the ESF/SCH Exploratory Workshop, Collection Moneta 82 (395-416). Wetteren.
Chapman J. (2000). Fragmentation in Archaeology People, Places and Broken Objects in the Prehistory of South Eastern Europe. London: Routledge.
Ciołek R. (2003). Znaleziska solidów na Pomorzu. Wiadomości Numizmatyczne, 47/2, 163-180.
Cunliffe B. (2003). Starożytni Celtowie. Warszawa: PIW.
Curta F. (2001). The making of the Slavs: history and archaeology of the Lower Danube Region c. 500–700. Cambridge.
Czarnecka K. (1990). Struktura społeczna ludności kultury przeworskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Dąbrowska T., Woźniak Z. (2005). Problem genezy kultury przeworskiej i oksywskiej. W: P. Kaczanowski, M. Parczewski (red), Archeologia o początkach Słowian (87-102). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Deberge Y. (2000). Un puits à cuvelage en bois de La Tène finale au Brézet (Clermont-Ferrand). Revue Archéologique du Centre de la France, 39, 43-62.
Deroin J.-P., Téreygeol F., Heckes J. (2011). Evaluation of very high to medium resolution multispectral satellite imagery for geoarchaeology in arid regions – Case study from Jabali, Yemen. Journal of Archaeological Science, 38, 101-114.
Diaz H., Hiughes M. (1994). Was there a ‘medieval warm period’, and if so, where and when? Climatic Change, 26, 109-142.
Diodor Sycylijski (2008). O Wyspach (Biblioteka Historyczna V). Redakcja naukowa Sylwester Dworacki, Przekład Ines Musialska, Komentarz Leszek Mroziewicz. Poznań: UAM Wydawnictwo Naukowe.
Earle T. (1987). Chiefdoms in Archaeological and Ethno¬historical Perspective. Annual Review of Anthropology, 16, 279-308.
Egg M., Kramer D. (2016). Die hallstattzeitlichen Fürstengräber von Kleinklein in der Steiermark: Die beiden Hartnermichelkogel und der Pommerkogel. Mainz: Monographien der Römisch Germanischen Zentralmuseums Mainz, Band 125.
Egg M., Kramer D. (red.) (2013). Die hallstattzeitlichen Fürstengräber von Kleinklein in der Steirmark: der Kröllkogel. Mainz: Monographien der Römisch Germanischen Zentralmuseums Mainz, Band 110.
Eibner A. (1981). Darstellungsinhalte in der Kunst der Hallstattkultur. Gedanken zum „überhöhten Leben“ im Situlenbereich und Osthallstattkreis. W: C. Eibner (red.), Die Hallstattkultur. Bericht über das Symposium in Steyr 1980 aus Anlaß der Internationalen Ausstellung des Landes Oberösterreich (261-296). Linz: OÖ. Landesverlag.
Eibner A. (1986). Musikleben in der Hallstattzeit. Betrachtungen zur „Mousiké“ anhand der bildlichen Darstellungen. W: M. Albrecht, W. Schubert (red.), Musik in Antike und Neuzeit. Quellen und Studien zur Musikgeschichte von der Antike bis in die Gegenwart (271-318). Frankfurt am Main.
Einzig P. (1966). Primitive Money in its Ethnological, Historical, and Economic Aspects. Oxford: Pergamon Press.
Frey O.H. (1969). Die Entstehung der Situlenkunst. Berlin: Römisch-Germanische Forschungen 31.
Frey O.H. (1980). Der Westhallstattkreis im 6. Jahrhundert v. Chr. W: K. Pömer, D. Straub (red.), Die Hallstattkultur. Frühform europäischer Einheit (80-116). Linz: OÖ. Landesverlag.
Gajusz Juliusz Cezar (1978). Wojna galijska. Wrocław: Ossolineum.
Fukyuyama F. (2012). Historia ładu politycznego. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”.
Gedl M. (1975). Kultura przedłużycka. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Ossolineum.
Geertz C. (1980). Negara: the theatre state in nineteenth century Bali. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Gaydarska B., Gurova M., Chernakov D., Blake E., Chapman J. (2012). A place to live, a place to bury and a place to hoard: Understanding deposition on and off the Bulgarian tell of Kosharna, Archaeologia Bulgarica, 16, 27-58.
Godłowski K. (1981). Okres wędrówek ludów na Pomorzu. Pomorania Antiqua, 10, 65-129.
Godłowski K. (1994). Die Chronologie der germanischen Waffengräber in der jüngeren und spaten Kaiserzeit. W: C. von Carnap-Bornheim (red.), Beiträge zur römischer und barbarischer Bewaffnung in den ersten vier nachchristlischen Jahrhunderten. Veröffentlichungen des Vorgeschichtlichen Seminars Marburg. Sonderband 8. (169-178). Lublin/Marburg.
Graeber D. (2018). Dług. Pierwsze pięć tysięcy lat. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Gralak T. (2015). The structure and style – a cultural border in central Poland in period II of the Bronze Age. W: P. Suchowska-Ducke, S. Scott Reiter, H. Vandkilde (red.), Forging Identities. The Mobility of Culture in Bronze Age Europe (193-200). BAR International Series 2772, Report from a Marie Curie Project 2009-2012 with Concluding Conference at Aarhus University, Moesgaard 2012: Volume 2.
Gralak T. (2017a). Architecture, style and structure in the Early Iron Age in Central Europe. Wrocław: Instytut Archeologii.
Gralak T. (2017b). Znaleziska z miejscowości Górzec, w pow. strzelińskim w kontekście przemian kulturowych okresu wędrówek ludów. Slavia Antiqua, 58, 67-89.
Gralak T. (2020). O działaniach parateatralnych w epoce brązu. Przegląd Archeologiczny, 68, 17-46.
Graves R. (1974). Mity greckie. Warszawa: PIW.
Hayden B. (2014). The Power of Feasts. Cambridge: Cambridge University Press.
Harding A.F. (1984). The Mycenaeans and Europe. London: Academic.
Hänsel B. (1997). Gaben an die Götter – Schätze der Bronzezeit Europas – eine Einfürung. W: A. Hänsel, B. Hänsel (red.), Gaben an die Götter. Schätze der Bronzezeit Europas (11-23). Berlin: Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz, Museum für Vor- u. Frühgeschichte.
Härke H. (1982). Early Iron age Hill Settlements in West Central Europe. Oxford Journal of Archaeology, 1, 1-187.
Herbert E.W. (1984). Red Gold of Africa: Copper in Precolonial History and Culture. Wisconsin: University of Wisconsin Press.
Herodot (1959). Dzieje. Z języka greckiego przełożył i opracował Seweryn Hammer. Warszawa: Czytelnik.
Hundt H.J. (1985). Die Textilien im Grab von Kochdorf. Hervorragende Zeugnisse frühen Kunsthandwerks. W: D. Planck (red.), Der Keltenfürst von Hochdorf. Methoden und Ergebnisse der Landesarcheäologie (106-115). Stuttgart: Theiss Verlag.
Iluk J. (1998). Bałtycki epizod wczesno bizantyjskich dziejów. Znaleziska solidów na Pomorzu nadwiślańskim z V i VI wieku. W: H. Paner (red.), Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych (51-63). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Jiráň L. (red.) (2008). Archeologie pravěkých Čech 5. Doba bronzová. Praha: Archeologický ústav AV ČR.
Kapuściński R. (2008). Lapidaria IV-VI. Warszawa: Agora.
Kastelic J. (1964). Situlenkunst. Meisterschöpfungen prähistorischer Bronzezeit. Wien-München: Schroll.
Kiersnowski R. (1960). Pieniądz kruszcowy w Polsce wczesnośredniowiecznej. Warszawa: PWN.
Kristiansen K. (1998). Europe before history. Cambridge: Cambridge University Press.
Ling J., Hjärthner-Holdar E. Grandin L. Billström K., Persson P.-O. (2013). Moving metals or indigenous mining? Provenancing Scandinavian Bronze Age artefacts by lead isotopes and trace elements. Journal of Archaeological Science, 40, 291-304.
Ling J., Koch J. (2018). A sea beyond Europe to the north and west. W: J. Dodd, E. Meijer (red.), Giving the Past a Future. Essays in Archaeology and Rock Art. Studies in Honour of Dr. Phil. h.c. Gerhard Milstreu (96-111). Oxford: Oxford University Press.
Ling J., Stos-Gale Z.A., Grandin L., Billström K., Hjärthner-Holdar E., Persson P.O. (2014). Moving metals II: provenancing Scandinavian Bronze Age artefacts by lead isotope and elemental analyses. Journal of Archaeological Science, 41, 106-132.
Łanowski J. (2000). Święte igrzyska olimpijskie. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Mauss M. (2001). Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w społeczeństwach archaicznych. W: M. Mauss, Socjologia i antropologia (165-306). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Megaw J.V.S. (1970). Art of the European Iron Age. A study of the elusive image. New York: Harper & Row.
Melheim L., Grandin L., Persson P.-O., Billström K., Stos-Gale Z., Ling J., Williams A., Angelini I., Canovaro C., Hjärthner-Holdar E., Kristiansen K. (2018). Moving metals III: Possible origins for copper in Bronze Age Denmark based on lead isotopes and geochemistry. Journal of Archaeological Science, 96, 85-105.
Mruk W. (1998). Zagadnienie niewolnictwa w Koranie i wczesnej tradycji muzułmańskiej. W: D. Quirini-Popławska (red.), Niewolnictwo i niewolnicy w Europie od starożytności po czasy nowożytne (67-72). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Müller-Karpe H. (1968). Das vorgeschichtliche Europa. Kunst der Welt. Baden-Baden: Holle Verlag.
Nash D. (1985). Celtic Territorial Expansion and Medi¬terranean World. W: T.C. Champion, J.V.S. Megaw (red.), Settlement and Society: Aspects of Western Euro¬pean Prehistory in the First Millennium B. C. (45-67). Leicester: University Press.
Nash Briggs D. (2003). Metals, salt, and slaves: economic links between Gaul and Italy from the eighth to the late sixth centuries BC. Oxford journal of archaeo¬logy, 22/3, 243-259.
Natuniewicz-Sekuła M. (2020). Złotnictwo społeczności kultury wielbarskiej ze szczególnym uwzględnieniem wybranych zabytków z cmentarzyska w Weklicach. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Nobis A. (2014). Globalne procesy, globalne historie, globalny pieniądz. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Nowicka E. (2006). Świat człowieka – świat kultury. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ostrower F. (1995). Why the Wealthy Give: The Culture of Elite Philanthropy. Princeton: University Press.
Parczewski M. (1991). Origins of Early Slav Culture in Poland. Antiquity, 65, 675-683.
Podborský V. (red.) (1993). Pravěkě dějiny Moravy. Brno: Muzejní a vlastivědna společnost.
Poleski J. (1996). Grody plemienne i wczesnopaństwowe w Małopolsce. W: M. Parczewski, S. Czopek (red.), Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji - Rzeszów 9-11. V. 1995 (109-120). Rzeszów: Muzeum Okręgowe.
Poleski J. (2004). Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Polanyi K. (1968a). The Semantics of Money Uses. W: G. Dalton (red.), Primitive, Archaic and Modern Economies: Essays of Carl Polanyi (175-203). New York: Anchor books.
Polanyi K. (1968b). The Economy as Instituted Process. W: G. Dalton (red.), Primitive, Archaic and Modern Economies: Essays of Carl Polanyi (139-174). New York: Anchor books.
Poux M., Demierre M. (2016). Le sanctuaire de Corent (Puy- de-Dôme, Auvergne). Vestiges et rituels. Paris: CNRS Editions.
Poux M., Vernet G. (2001). Sanctuaire protohistorique (Clermont-Ferrand «Le Brézet»). L’Archéologue/Archéologie nouvelle, 54, 42-45.
Powieść minionych lat (1999). Przełożył i opracował Franciszek Sielicki. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Prendecki K., Rejman K. (2016). Społeczna odpowiedzialność biznesu – doświadczenia z województwa podkarpackiego. Etyka biznesu i zrównoważony rozwój. Interdyscyplinarne studia teoretyczno-empiryczne, 3, 89-104.
Radivojević M., Roberts B.W., Pernicka E., Stos-Gale Z., Martinón-Torres M., Rehren T., Bray P., Brandherm D., Ling J., Mei J., Vandkilde H., Kristiansen K., Shennan S.J., Broodbank C. (2018). The Provenance, Use, and Circulation of Metals in the European Bronze Age: The State of Debate. Journal of Archaeological Research, 27, 1-55.
Reitinger J. (1981). Hallstattkultur Mitteleuropas. W: C. Eibner, A. Eibner (red.), Die Hallstattkultur: Bericht über das Symposium in der Steyr 1980 aus Anlaß der internationalen Ausstellung des Landes Oberösterreich (7-34). Linz: OÖ Landesverlag.
Sanden van der W. (1996). Through nature to eternity: The bog bodies of northwest Europe, Batavian Lion International. Amsterdam: Batavian Lion International.
Robin C. (1988). The mine of ar-Radrad: al-Hamdani and the silver of the Yemen. W: W. Daum (red.), Yemen. 3000 Years of Art and Civilization in Arabia Felix (123-124). Innsbruck: Pinguin Editor.
Sherratt A. (1981). Plough and pastoralism: aspects of the secondary products revolution. W: I. Hodder, G. Isaac, F. Hammond (red.), Pattern of the Past: Essays in Honour of David Clarke (261-305). Cambridge: Cambridge University Press.
Sherratt A. (1983). The secondary exploitation of animals in the Old World. World Archaeology, 15, 90-104.
Silber I. (2011). Emotions as Regime of Justification? The Case of Philanthropic Civic Anger. European Journal of Social Theory, 14/3, 301-320.
Silber I. (2012). The Angry Gift: A Neglected Facet of Philanthropy. Current Sociology, 60/3, 320-337.
Spindler K. (1983). Die Frühen Kelten. Stuttgart: Reclam Verlag.
Stiller R. (1974). Krymhilda, Opowieść rycerska o Nibelungach. Według średniowiecznego eposu napisał Robert Stiller. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Sutton D. (2004). Anthropology’s value(s), Anthropological Theory, 4, 373-379.
Tabaczyński S. (1958). Z badań nad wczesnośredniowiecznymi skarbami srebrnymi Wielkopolski. Polskie Badania Archeologiczne, 2. Warszawa–Wrocław: Ossolineum.
Ślaski J., Tabaczyński S. (1959). Wczesnośredniowieczne skarby srebrne Wielkopolski. Materiały. Polskie Badania Archeologiczne, 1. Warszawa–Wrocław: Ossolineum.
Tacyt (1957). Roczniki. W: Tacyt, Dzieła, Tłumaczył Seweryn Hammer, t. I (65-498). Warszawa: Czytelnik.
Tacyt (1957). Germania. W: Tacyt, Dzieła, Tłumaczył Seweryn Hammer, t. II (263-290). Warszawa: Czytelnik.
Tchernia A. (2016). The Romans and Trade. Oxford: Oxford University Press.
Tejral J. (1986). Fremde Einflüsse und kulturelle Veränderungen nördlich der mittleren Donau zu Beginn der Völkerwanderungszeit. Archaeologia Baltica, 7, 175-238.
Tejral J. (1987). Zur Chronologie und Deutung der südöstlischen Kulturelemente in der frühen Völkervanderungszeit Mitteleuropas. W: G. Bott, W. Brückner (red.), Die Völkerwanderungszeit in Karpatenbecken (11-46). Nürnberg: Verlag des Germanischen Nationalmuseums.
Tejral J. (1988). Zur Chronologie der frühen Völkerwanderungszeit in mittlerem Donauraum. Archaeologia Austriaca, 72, 223-304.
Trzeciecki M. (2018). Grody „plemienne” i „wczesnopaństwowe” na Mazowszu (IX–XI w.). Stan badań, problematyka i możliwości interpretacji. Historia Slavorum Occidentis, 17, 42-67.
Urbańczyk P. (2000). Władza i polityka we wczesnym średniowieczu. Wrocław: Wydawnictwo Funa.
Urbańczyk P. (2002). Wczesnośredniowieczne skarby złomu srebrnego. W: B. Paszkiewicz (red.), Moneta Mediaevalis. Studia numizmatyczne i historyczne ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Suchodolskiemu w 65. rocznicę urodzin (209-224). Warszawa: DiG.
Urbańczyk P. (2015). Zanim Polska została Polską. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Vandkilde H. (2007). Culture and Change in Central European Prehistory: 6th to 1st Millennium BC. Aarhus: Aarhus University Press.
Waldhauser J. (1987). Keltische Gräberfelder in Böhmen. Bericht der Römisch-Germanischen Kommission, 68, 25-179.
Waldhauser J. (2001). Encyklopedie Keltů v Čechách. Praha: Libri.
Wallerstein I.M. (2007). Analiza systemów światów. Wprowadzenie. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Warren C. (1993). Disrupted death ceremonies: popular culture and the ethnography of Bali. Oceania, 64, 36-56.
Wells P.S. (1980). Culture Contact and Culture Change: Early Iron Age Central Europe and Mediterranean World. Cambridge: Cambridge University Press.
Wells P.S. (1981). The Emergence of an Iron Age Economy: The Mecklenburg Grave Groups from Hallstatt and Sticna. Cambridge MA: Peabody Museum, Harvard University.
Williams H. (2004). Death warmed up: the agency of bodies and bones in early Anglo-Saxon cremation rites. Journal of Material Culture, 9/3, 263-291.
Winniczuk L. (1985). Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: PWN.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Przegląd Archeologiczny
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
