Dwór na kopcu w Lipinkach, pow. wschowski. Siedziba rycerska na pograniczu Śląska i Wielkopolski
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA73.2025.4097Słowa kluczowe:
Silesia, the Late Middle Ages, manor house, knightsAbstrakt
The article presents the results of archaeological and historical research on a small knight's residence from the village of Lipinki located in the eastern part of the former Duchy of Głogów. The excavations were prompted by the maintenance of the site by its new owner. The manor house had not been excavated before, and its chronology had been determined on the basis of formal criteria, classifying it as a late medieval motte-type settlement. The remains of this defensive-residential complex are situated in the south-western part of the village, about 200 metres west of its built-up area. The structure was built on a low natural hill, originally surrounded on three sides by marshy meadows and situated between two small watercourses, which were converted into drainage ditches in the period between the two World Wars. The main element of the complex is a mound, almost circular in shape, with a diameter of approximately 45 metres at the base, 32 metres at the top and a height of 2.5 metres. The mound is surrounded by a wet ditch 6 to 8 metres wide. Despite the limited scale of the excavations, cultural layers and features associated with two main phases of settlement were uncovered. The first phase was associated with a defensive residence built on the natural rise, surrounded by wetlands and a moat. Wood samples taken from the wooden reinforcements at the base of the mound and along the edge of the moat indicated that the manor was built in the 1430s. During the second phase of the occupation, which dates from the second half of the 16th century to the 18th century, a new manor house was built on the site of the earlier residence. At this time, a new mound of sand and clay was constructed and two brick buildings were built on its plateau: a main dwelling in the central part and an outbuilding near the north-eastern edge. The excavations have yielded numerous small finds related to the daily life of the manor’s inhabitants, including ceramic vessels, fragments of wooden bowls,, weaponry elements, and household equipment, such as stove tiles, nails, and building fittings.
Pobrania
Bibliografia
AAWr. – Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu (dalej: AAWr.), Dokumenty z sygnaturami chronologicznymi.
APWr., WSPŚ – Archiwum Państwowe we Wrocławiu (dalej: APWr.), Wydział Samorządowy Prowincji Śląskiej (dalej: WSPŚ), Kr. Glogau, sygn. 690.
Krąpiec – Krąpiec M. (2009). Wyniki analiz dendrochronologicznych drewna pozyskanego podczas badań archeologicznych prowadzonych w Lipinkach, stan. 1 (AZP 7/64-19). Kraków: maszynopis przechowywany w Archiwum IAE PAN we Wrocławiu.
MAWr. – Muzeum Archeologiczne we Wrocławiu (dalej: MAWr.), Kartoteka grodzisk śląskich Maxa Hellmicha, sygn MA/A/278; Karty ewidencji obiektów obronnych, Kr. Glogau, sygn. 373.
SBB – Staatsbibliothek Berlin (dalej: SBB), Preußischer Kulturbesitz, Christian Fryderyk von Wrede, Kriegskarte von Schlesien, sygn. N 1506; Urmeßtischblätter, sygn. N 729.
InvG – Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens, Kreis und Stadt Glogau, wyd. K. Wutke, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, t. 28, Breslau 1915.
InvGF – Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens, Die Kreise Grünberg und Freystadt, wyd. K. Wutke, (w:) Codex Diplomaticus Silesiae, t. 24, Breslau 1908.
LuBS – Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, t. I, wyd. C. Grünhagen, H. Markgraf, (w:) Publicationen aus den königlichen preußischen Staatsarchiven, t. 7, Leipzig 1881.
Visitationsberichte – Visitationsberichte der Diözese Breslau: Archidiakonat Glogau, wyd. J. Jungnitz, Breslau 1907.
Zimmermann – F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, t. 10, Brieg 1791.
AB – Altschlesische Blätter 1931, 6/4 (dalej: AB), s. 60.
Biermann F., Nowakowski D., Posselt N. (2022). Dittersbach, Ortsteil von Herzogswaldau, Landgem. Lüben, Kr. Lüben, Woiwodschaft Niederschlesien (Zwierzyniec/Niemstów, gmina wiejska Lubin, pow. Lubin, woj. dolnośląskie): Turmhügel. W: F. Biermann, N. Posselt (red.), Burgen vom Typ Motte zwischen Altmark und Niederschlesien (379-406). Bonn: Habelt-Verlag.
Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D. (2011). Problem późnośredniowiecznych dworów na kopcu na Śląsku w świetle badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 2009 r. w Bełczu Małym, gm. Wąsosz. Przegląd Archeologiczny, 59, 137-166.
Boguszewicz A. (2006). Die Funktion der schlesischen Burgen im 13. und 14. Jahrhundert. W: M. Krenn, A. Krenn-Leeb (red.), Burg und Funktion (43-68). Wien: Österreichische Gesellschaft für Ur- und Frühgeschichte.
Brych V. (1998). Hmotná kultura středověké tvrze v Čechách. W: L. Svoboda, J. Úlovec, P. Chotěbor, Z. Procházka, Z. Fišera, J. Anderle, J. Slavík, M. Rykl, T. Durdík, V. Brych (opr.), Encyklopedie českých tvrzí, I (47-83). Praha: ARGO.
Demidziuk K. (2000). Archiwalia do archeologii dawnego obszaru Kreis Glogau. Głogowskie Zeszyty Naukowe 4. Głogów: Wydawnictwo DRUK-AR.
Dymek K. (1995). Średniowieczne i renesansowe kafle śląskie. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski – Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych.
Goiński D. (2016). Badania archeologiczne na gródku średniowiecznym w Rudzie Śląskiej-Kochłowicach, przeprowadzone w latach 2013-2014, województwo śląskie. Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2013-2014, 92-105.
Higham R., Barker P. (1992). Timber castles. London: B.T. Batsford Ltd.
Hilczerówna Z., Łosińska A. (1970). Rozwój terenów osadniczych u schyłku starożytności i we wczesnym średniowieczu w południowej części województwa zielonogórskiego. W: Z. Kaczmarczyk, A. Wędzki (red.), Studia nad początkami i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą (województwo zielonogórskie), t. II: Dolny Śląsk, Dolne Łużyce (49-114). Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe.
Jurek T. (1996). Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Jurek T. (2014). Początki Sławy. W: A. Rösler (red.), Siedem wykładów na siedem wieków Sławy (Zeszyt historyczny) (39-52). Sława: Urząd Miejski w Sławie.
Kajzer L. (1993). Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X-XVIII wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kajzer L, (2002). Z badań nad zamkami w Polsce w wieku XIII. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 50(3-4), 287-304.
Kałagate S. (1995). Ceramika z wieży rycerskiej w Witkowie, gm. Szprotawa, woj. zielonogórskie, stanowisko nr 6. W: A. Gruszczyńska, A. Targońska (red.), Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych (161-184). Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
King D.J.C. (1988). The castle in England and Wales. An Interpretative History. London-Sydney: Croom Helm Ltd.
Kowalenko W. (1938). Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII wieku). Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne.
Krajíc R. (1991). Stavební železo a uzavírací mechanismy na vrcholně středověkých lokalitách Táborska. Archaeologia historica, 16, 323-344.
Kruppé J. (1967). Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Lewczuk J. (1993). Grodziska województwa zielonogórskiego – nowo odkryte i zweryfikowane pozytywnie w czasie akcji AZP w latach 1980-1991. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 34, 475-479.
Lewczuk J. (1998). Badania osadnictwa pradziejowego, wczesnohistorycznego i nowożytnego w rejonie Sławy. Archeologia Środkowego Nadodrza, 1, 13-25.
Lewczuk J. (2001). Perspektywy badań nad późnym średniowieczem i okresem wczesnonowożytnym w południowej części Środkowego Nadodrza. Silesia Antiqua, 42, 149-176.
Marciniak-Kajzer A. (2011). Średniowieczny dwór rycerski w Polsce. Wizerunek archeologiczny. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Marschall P. (2007). The motte in Great Britain: a summary. W: S. Felgenhauer-Schmidt, P. Csendes, A. Eibner (red.), Motte – Turmhügelburg – Hausberg. Zum europäischen Forschungsstand eines mittelalterlichen Burgentypus (21-27). Wien: Österreichische Gesellschaft für Mittelalterarchäologie.
McNeill T.E. (2007). Recent research into Irish mottes. W: S. Felgenhauer-Schmidt, P. Csendes, A. Eibner (red.), Motte – Turmhügelburg – Hausberg. Zum europäischen Forschungsstand eines mittelalterlichen Burgentypus (9-20). Wien: Österreichische Gesellschaft für Mittelalterarchäologie.
Moszyński K. (1967). Kultura ludowa Słowian, t. 1: Kultura materialna. Warszawa: Książka i Wiedza.
Niegoda J. (1999). Naczynia ceramiczne. W: C. Buśko, J. Piekalski (red.), Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10-11 we Wrocławiu (157-182). Wrocław: Katedra Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.
Nowakowski D. (2004). Sława i jej okolice w pradziejach i średniowieczu. W: W. Strzyżewski (red.), Sława – zarys dziejów (35-66). Sława: Urząd Miasta i Gminy w Sławie.
Nowakowski D. (2008a). Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu. Wrocław: Wydawnictwo IAE PAN.
Nowakowski D. (2008b). Lipinki – materiały archeologiczne do historii wsi i dworu. Nasza Sława, 4 (51), 6-7.
Nowakowski D. (2008c). Wznowienie badań na grodzisku kasztelańskim w Sądowlu (Lechitów, stan. 4), gm. Wąsosz. W: J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu (171-211). Wrocław: Wydawnictwo IAE PAN.
Nowakowski D. (2014). Od wczesnośredniowiecznego grodu do miasta lokacyjnego. Rozwój struktur osadniczych w okolicach Sławy w średniowieczu. W: A. Rösler (red.), Siedem wykładów na siedem wieków Sławy (Zeszyt historyczny) (19-38). Sława: Urząd Miejski w Sławie.
Nowakowski D. (2017). Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne. Wrocław: Wydawnictwo IAE PAN.
Nowakowski D. (2021). Siedziby pańskie na Śląsku w świetle źródeł pisanych. Studium nad średniowieczną nomenklaturą. Przegląd Archeologiczny, 69, 191-220.
Nowakowski P.A. (2006). Arsenały domowe rycerstwa polskiego w średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Rzeźnik P. (1998). Materiały ceramiczne. Silesia Antiqua, 39, 221-237.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Przegląd Archeologiczny
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
