Transcarpathian intercultural relationships of the LBK communities from the Sandomierz settlement cluster in the light of new findings
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA71.2019.007Keywords:
LBK, Alföld-LBK, Bükk Culture, intercultural relationships, pottery, obsidian, Chocolate and Świeciechów flintsAbstract
The article is an attempt to characterize and assess the intensity of far-reaching, intercultural contacts of the LBK community from the Sandomierz Upland and its northern foreland with the Eastern Linear cultural groups from the northeastern part of the Carpathian Basin. The basis for these considerations was the discovery of diagnostic material (pottery, obsidian products) from the Sandomierz region—in particular, from one of the largest inventories of this type in the Vistula basin: the settlement site Tominy 6. Important data in this context were also provided by products made of Chocolate and Świeciechów flints from the Świętokrzyskie Mountains Region discovered within the Transcarpathian zone. The entire collection of findings reveals the previously unknown and very large-scale bilateral, intercultural relations between the LBK communities of the Sandomierz settlement cluster and the younger phase of Alföld-LBK groups, especially the Bükk Culture, settled in eastern Slovakia, or more precisely in the Košice Valley and East-Slovak Lowland.
Downloads
References
Balcer B. 1983. Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Biró K. T. 1998. Lithic implements and the circulation of Raw materials in the Great Hungarian Plain Turing the Late Neolithic Period. Budapest: Hungarian National Museum.
Burgert P., Přichystal A., Prokeš L., Petřík J. and Hušková S. 2016. Původ obsidiánové suroviny v pravěku Čech. Archeologické rozhledy 68, 224-234.
Czekaj-Zastawny A. 2008. Osadnictwo społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej w dorzeczu górnej Wisły. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Czekaj-Zastawny A. 2014. Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce 9). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Archeologii i Etnologii PAN O/Kraków, Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
Czekaj-Zastawny A. and Rauba-Bukowska A. 2014. Technology of the Earliest Vessels in the Upper Vistula River Basin – Imports against Local Production. In T. L. Kienlin, P. Valde-Nowak, M. Korczyńska, K. Cappenberg and J. Ociepka (eds.), Settlement, Communication and Exchange around the Western Carpathians. International Workshop held at the Institute of Archaeology, Jagiellonian University, Kraków October 27-28, 2012. Oxford: Archaeopress, 95-107.
Dębiec M. 2015. Zur relativen Chronologie der Linienbandkeramik in Südostpolen, Sprawozdania Archeologiczne 67, 31-56.
Dolukhanov P., Shukurov A., Gronenborn D., Sokoloff D., Timofeev V. and Zaitseva G. 2005. The chronology of Neolithic dispersal in Central and Eastern Europe. Journal of Archaeological Science 32, 1441-1458.
Furmanek M. 2010. Wczesnorolnicze społeczności dorzecza górnej i środkowej Odry i ich związki kulturowe z obszarami zakarpackimi (ok. 5500/5300 – 4600/4500 BC). In J. Gancarski J. (ed.), Transkarpackie kontakty kulturowe w epoce kamienia, brązu i wczesnej epoce żelaza. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie, 175-202.
Godłowska M. 1982. Nowohucki zespół osadniczy na tle wpływów południowych we wczesnym i środkowym neolicie Małopolski. Wiadomości Archeologiczne 47, 143-159.
Gruszczyńska A. 1992. Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na osadzie neolitycznej w Łańcucie w latach 1985-90. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1985-1990, 119-130.
Grygiel R. 1978. Z problematyki oddziaływań zakarpackich we wczesnym neolicie. Pochodzenie i chronologia ornamentu wstęg wypełnianych nakłuciami w kulturze ceramiki wstęgowej rytej na Kujawach. Acta Archaeologica Carpathica 18, 75-99.
Grygiel R. 2001. Wpływy wschodniolinearnego kręgu kulturowego w kulturze ceramiki wstęgowej rytej na Kujawach. In B. Ginter (ed.), Problemy epoki kamienia na obszarze Starego Świata. Księga Jubileuszowa dedykowana Januszowi K. Kozłowskiemu. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Archeologii, 297-310.
Kabaciński J., Sobkowiak-Tabaka I., Kasztovszky Zs., Pietrzak S., Langer J. J., Biró K. T. and Maróti B. 2015. Transcarpathian influences in the Early Neolithic of Poland. A case study of Kowalewko and Rudna Wielka sites. Acta Archaeologica Carpathica 50, 5-32.
Kaczanowska M. 1971. Krzemienne materiały kultur neolitycznych pochodzenia południowego z terenu Nowej Huty. In J. K. Kozłowski (ed.), Z badań nad krzemieniarstwem neolitycznym i eneolitycznym. Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 10-24.
Kaczanowska M. 1976. Uwagi o kontaktach między terenami Małopolski i Słowacji w neolicie i eneolicie w świetle importów surowców kamiennych. Materiały Archeologiczne 16, 37-41.
Kaczanowska M. 1985. Rohstoffe, Technik und Typologie der Neolithischen Feuersteinindustrien im Nordteil des Flussgebietes der Mitteldonau. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kaczanowska M. and Godłowska M. 2009. Contacts between the Eastern and Western Linear Cultures in South-Eastern Poland. In J. K. Kozłowski (ed.), Interactions between different Models of Neolithization north of the Central European agro-ecological Barrier (=Prace Komisji Prehistorii Karpat 5). Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 137-149.
Kaczanowska M., Kaminská L., Kozłowski J. K., Nowak M. and Vizdal M. 2002. Badania wykopaliskowe na wczesnoneolitycznej osadzie w miejscowości Moravany we wschodniej Słowacji w latach 1998-2001. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 23, 173-197.
Kaczanowska M. and Kozłowski J. K. 2002. Bükk Culture Lithic Assemblage from Humenné, Eastern Slowakia. Študijné Zvesti Archeologického Ústavu SAV 34, 65-90.
Kaczanowska M., Kozłowski J. K. and Šiška S. 1993. Neolithic and Eneolithic Chipped Stone Industries from Šarišské Michal’any, Eastern Slovakia. Linear Pottery, Bükk and Baden Cultures. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Archeologii.
Kaczanowska M., Kozłowski J. K. and Zakościelna A. 1987. Chipped Stone Industries of the Linear Band Pottery Culture Settlements in the Nowa Huta Region. Przegląd Archeologiczny 34, 93-132.
Kadrow S. 1990a. Osada neolityczna na stan. nr 16 w Rzeszowie na Osiedlu Piastów. Sprawozdania Archeologiczne 41, 9-76.
Kadrow S. 1990b. The Rzeszów Settlement Microregion in Neolithic. Acta Archaeologica Carpathica 29, 33-70.
Kadrow S. 1997. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej na stanowisku 3 w Rzeszowie-Staromieściu. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 18, 5-27.
Kadrow S. and Rauba-Bukowska A. 2016. Ceramics Technology and Transfer of Ideas in the West Carpathian Region in Neolithic. In S. Ţerna and B. Govedarica (eds.), Interactions, changes and meanings. Essays in honour of Igor Manzura on the occasion of his 60th birthday. Kishinev: University of High Anthropological School, 65-72.
Kalicz N. and Makkay J. 1977. Die Linienbandkeramik in der Grossen Ungarischen Tiefebene (= Studia Archaeologica 7). Budapest: Akadémiai Kiadó.
Kamieńska J. 1964. Osady kultur wstęgowych w Samborcu, pow. Sandomierz. In S. Nosek (ed.), Studia i materiały do badań nad neolitem Małopolski. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 77-189.
Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kowalewska-Marszałek H. 1993. Wzgórze Żmigród. Sandomierz-Żmigród. In S. Tabaczyński (ed.), Sandomierz: badania 1969-1973. 1 (= Polskie Badania Archeologiczne 31). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 323-361.
Kowalewska-Marszałek H. 1996. Faza I: relikty osadnictwa pradziejowego. In S. Tabaczyński (ed.), Sandomierz: badania 1969-1973. 2 (= Polskie Badania Archeologiczne 32). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 50-83.
Kozłowski J. K. 1970. Z badań nad wytwórczością krzemieniarską w kulturze ceramiki wstęgowej rytej. In J. K. Kozłowski (ed.), Z badań nad kulturą ceramiki wstęgowej rytej (Materiały Konferencji w Nowej Hucie dn. 22 IV 1969). Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Oddział w Nowej Hucie, 73-94.
Kozłowski J. K. 1974. Über die Untersuchungen der östlichen Peripherien der Linien-Bandkeramik-Kultur. Acta Archaeologica Carpathica 14, 5-56.
Kozłowski J. K. 1985. The Eastern Areas of the Linear Band Pottery Culture. In A. Kokowski (ed.), Memoires Archeologiques. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 51-70.
Kozłowski J. K. 1989. The lithic industry of the Eastern Linear Pottery culture in Slovakia. Slovenská Archeológia 37, 377-410.
Kozłowski J., Kaczanowska M., Czekaj-Zastawny A., Rauba-Bukowska A. and Bukowski K. 2014. Early/Middle Neolithic Western (LBK) vs. Eastern (ALBK) Linear Pottery Cultures: Ceramics and Lithic Raw Materials Circulation. Acta Archaeologica Carpathica 49, 37-76.
Kulczycka A. and Kozłowski J. K. 1960. Pierwsze materiały kultury bukowogórskiej na północ od Karpat. Acta Archaeologica Carpathica 2, 41-54.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 1973. Niektóre problemy osadnictwa kultury ceramiki wstęgowej rytej w dorzeczu górnej Wisły. Archeologia Polski 18, 73-90.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 1979. Pierwsze społeczeństwa rolnicze na ziemiach polskich. Kultury kręgu naddunajskiego. In W. Hensel and T. Wiślański (eds.), Prahistoria ziem polskich. 2. Neolit. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 19-164.
Kulczycka-Leciejewiczowa A. 2008. Samborzec. Studium przemian kultury ceramiki wstęgowej rytej. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Larina O. W. 1999. Kultura lineyno-lentochnoy keramiki pruto-dniestovkogo regiona. Stratum plus 2, 10-140.
Lech J. 2003. Mining and siliceous rock supply to the danubian early farming communities (LBK) in eastern central Europe: a second approach. In L. Burnez-Lanotte (ed.), Production and Management of Lithic Materials in the European Linearbandkeramik (= British Archaeological Reports. International Series 1200). Oxford: Archaeopress, 19-30.
Lech J. 2008. Materiały krzemienne społeczności kultury ceramiki wstęgowej rytej z Samborca, pow. Sandomierz. In A. Kulczycka-Leciejewiczowa (ed.), Samborzec. Studium przemian kultury ceramiki wstęgowej rytej. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 151-204.
Lichardus J. 1974. Studien zur Bükker Kultur (= Saarbrücker Beiträge zur Altertumskunde Band 12). Bonn: Dr. Rudolf Habelt Verlag.
Michalak-Ścibior J. 1992. Nowe znaleziska obsydianu na Wyżynie Sandomierskiej. Acta Archaeologica Carpathica 31, 35-53.
Michalak-Ścibior J. and Taras H. 1995. Wczesnoneolityczna osada w Sandomierzu-Krukowie, stan. 20. Sprawozdania Archeologiczne 47, 69-134.
Milisauskas S. 1983. Bandkeramische Obsidianartefakte aus Olszanica. Archäologisches Korrespondentzblatt 13, 171-175.
Milisauskas S. 1986. Early Neolithic Settlement and Society at Olszanica (= Memoirs of the Museum of Anthropology. University of Michigan 19). Ann Arbor: Regents of the University of Michigan, Museum of Anthropology.
Pawlikowski M. 2006. Wyniki badań mineralogiczno-petrograficznych materiałów ze stan. 6 w Tominach, gm. Ożarów. In A. Zakościelna and M. Szeliga, Opracowanie naukowe wyników badań ratowniczych na stanowisku 6/161w Tominach, gm. Ożarów, przeprowadzonych w okresie 10 IV-VII. 1 (typescript stored in Institute of Archaeology of MCSU in Lublin).
Pelisiak A. 2014. Steinfunde. In M. Dębiec (ed.), Zwięczyca 3. Eine bandkeramische Siedlung am Wisłok. Rzeszów: Oficyna Wydawnicza Zimowit, 110-135.
Podkowińska Z. 1953. Pierwsza charakterystyka stanowiska neolitycznego na polu Grodzisko I we wsi Złota, pow. Sandomierz. Wiadomości Archeologiczne 19, 1-53.
Podkowińska Z. 1959. Osada neolityczna kultury starszej ceramiki wstęgowej (rytej) w Jurkowicach, pow. opatowski, (Z zagadnień gospodarki plemion kultury starszej ceramiki wstęgowej w Polsce). Archeologia Polski 3, 7-50.
Přichystal A. and Škrdla P. 2014. Kde ležel hlavní zdroj obsidiánu v pravěku střední Evropy?, Slovenská Archeológia 62(2), 215-226.
Rauba-Bukowska A. 2014. Wyniki badań mineralogiczno-petrograficznych naczyń importowanych kręgu wschodniolinearnego, odkrytych na stanowisku Brzezie 17, gm. Kłaj. In Czekaj-Zastawny (ed.), Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce 9). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Archeologii i Etnologii PAN O/Kraków, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 459-468.
Rauhut D. 1970. Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej ze Złotej, pow. Sandomierz. In J. K. Kozłowski (ed.), Z badań nad kulturą ceramiki wstęgowej rytej (Materiały Konferencji w Nowej Hucie dn. 22 IV 1969). Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Oddział w Nowej Hucie, 29-36.
Šiška S. 1979. Die Bükker Kultur in der ostslowakischen Tiefebene. Slovenská Archeológia 27(2), 245-290.
Šiška S. 1989. Kultúra s východnou lineárnou keramikou na Slovensku. Bratislava: Slovenská Akadémia Vied, Archeologický ústav.
Šiška S. 1993. Poznámky k neolitickým osadám v Kapušanoch a Fulianke, okr. Prešov. Východnoslovenský Pravék 4, 37-40.
Šiška S. 1999. Výšinné síldiská bukovohorskej kultúry na Slovensku. Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity. Řada archeologická 48(M4), 47-60.
Sebők K. 2014. Bükk-Keramik in Zwięczyca. In M. Dębiec (ed.), Zwięczyca 3. Eine bandkeramische Siedlung am Wisłok. Rzeszów: Oficyna Wydawnicza Zimowit, 80-83.
Soják M. 1998. Kontakty východnoslovenských regiónov s územím Spiša v období stredného neolitu. Východnoslovenský Pravék 5, 105-143.
Soják M. 1999. Analýza kamiennej siepanej industries zo Strání pod Tatrami z výskumu r. 1996 (severovýchodné Slovensko). Pravék 9, 81-106.
Soják M. 2000a. Neolitické osídlenie Spiša. Slovenská Archeológia 48, 185-314.
Soják M. 2000b. Výskum a prieskumy na trase dial’nice. Archeologické Výskumy A Nálezy na Slovensku v roku 1999, 110-113.
Soják M. 2001. Terénny prieskum na Spiši. Archeologické Výskumy A Nálezy na Slovensku v roku 2000, 175-185.
Soják M. 2003. Prieskum a výskum v oblasti Spiša. Archeologické Výskumy A Nálezy na Slovensku v roku 2002, 132-142.
Szeliga M. 2008. Kontynuacja badań wykopaliskowych na wielokulturowym stanowisku 6 w Tominach, pow. opatowski, w latach 2006-2007. Archeologia Polski Środkowowschodniej 10, 9-27.
Szeliga M. 2009. Znaczenie obsydianu karpackiego w gospodarce surowcowej najstarszych społeczności rolniczych na ziemiach polskich. In J. Garncarski (ed.), Surowce naturalne w Karpatach oraz ich wykorzystanie w pradziejach i wczesnym średniowieczu. Krosno: Muzeum Podkarpackie w Krośnie, 287-324.
Szeliga M. 2014. The distribution and importance of Turonian Flints from the north-eastern margin of the Holy Cross Mountains in the flint raw material economy of the earliest Danubian communities. Acta Archaeologica Carpathica 49, 77-112.
Szeliga M. 2017. The First Chronometric Marings of the Late Stage of the LBK in the Northern Foreland of the Sandomierz Upland. Analecta Archaeologica Ressoviensia 12, 431-447.
Szeliga M. 2018. Flint raw material economy among the earliest Danubian communities from the Sandomierz Upland area (south-central Poland). In. P. Valde-Nowak, K. Sobczyk, M. Nowak and J. Źrałka (eds.), Multa per Gentes et Multa per Saecula. Amici magistro et collegae suo Ioanni Christopho Kozłowski dedicant. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Instytut Archeologii, 375-383.
Szeliga M., Dobrowolski R., Chodorowski J., Pidek I. A. and Mroczek P. 2018. Zapis geoarcheologiczny działalności człowieka w neoholocenie w południowo-wschodniej części Przedgórza Iłżeckiego (centralna Polska). Acta Geographica Lodziensia 107, 155-173.
Szeliga M. and Zakościelna A. 2007. Wstępne sprawozdanie z ratowniczych badań wykopaliskowych na wielokulturowym stanowisku 6 w Tominach, pow. opatowski, w 2006 roku. Archeologia Polski Środkowowschodniej 9, 9-23.
Tompa F. 1929. Die Bandkeramik in Ungarn. Die Bükker- und die Theiss-Kultur (= Archaeologia Hungarica 5/6). Budapest: Franklin-Társulat Nyomdája.
Tunia K. 2016. Early Neolithic Bükk culture vessel from Kazimierza Wielka, southern Poland. Preliminary report on the find and its context. In J. Kovárník et al. (eds.), Centenary of Jaroslav Palliardi´s Neolithic and Aeneolithic Relative Chronology (1914-2014). Hradec Králové – Ústí nad Orlicí: University of Hradec Králové, Philosophical Faculty, 217-228.
Vincentelli M. 2000. Women and Ceramics: Gendered Vessels. Manchester: Manchester University Press.
Wilczyński J. 2014. Krzemienny i obsydianowy inwentarz kultury ceramiki wstęgowej rytej ze stanowiska Brzezie 17, gm. Kłaj. In A. Czekaj-Zastawny (ed.), Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce 9). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Instytut Archeologii i Etnologii PAN O/Kraków, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 499-546.
Zakościelna A. 1988. Wielokulturowe stanowisko 28 w Świerszczowie Kolonii, gm. Hrubieszów. In J. Gurba (ed.), Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1988 roku. Lublin: Katedra Archeologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 6-11.
