A superb axe-head of G-type flint from the vicinity of Bronocice as a reason to consider the production of macrolithic four-sided tools in the Eneolithic of Lesser Poland
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/76.2024.1.3582Keywords:
Eneolithic, Funnel Beaker culture, Funnel Beaker-Baden assemblages, flint axe, microwear analysisAbstract
This article presents the study of a unique artefact in the form of a very large trapezoidal axe-head with rectangular section from Słupów, Lesser Poland, against the background of Eneolithic phenomena occurring in the area. The specimen is in the collection of the Archaeological Museum in Kraków since 1929, but has not been discussed until now. It was made by local communities from flint of the G variety, a raw material exploited by Eneolithic groups in western Lesser Poland. The axe-head from Słupów is one of the largest flint axes to have been discovered on Polish lands. This find provokes a broader discussion of the role of local production of macrolithic
four-sided forms against a wider background.
Downloads
References
Atlas 2021. Archeologiczny Atlas Małopolski. Internetowy portal popularnonaukowy Muzeum Archeologicznego w Krakowie. https://archeologicznyatlas.pl
Balcer B. 1975. Krzemień świeciechowski w kulturze pucharów lejkowatych. Eksploatacja, obróbka i rozprzestrzenienie. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Balcer B. 1983. Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bacler B. 2002a. Ćmielów, Krzemionki, Świeciechów: związki osady neolitycznej z kopalniami krzemienia. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Balcer, B., 2002b. Materiały krzemienne z osad kultury pucharów lejkowatych w Zawarży. In A. Kulczycka-Leciejewiczowa (ed.), Zawarża. Osiedle neolityczne w połoudniowopolskiej strefie lessowej. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 117-128.
Bronicki A. 1995. Kilka uwag o recepcji niżowych elementów kulturowych w społecznościach grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 16, 7-12.
Bronicki A. 2021. Pierwsi pasterze III tysiąclecia p. Ch. Chełm: Muzeum Ziemi Chełmińskiej im. Wiktora Ambroziewicza w Chełmie.
Bajka M. and Florek M. 2022. Two flint axes from Sadłowice, Opatów District, Świętokrzyskie Voivodeship: Contribution to the research of the Globular Amphora settlement in the Sandomierz Upland. Sprawozdania Archeologiczne 74/1, 433-440. DOI: https://doi.org/10.23858/SA/74.2022.1.2858
Brzeska-Zastawna A. 2020a. Flint axes from the Funnel Beaker and Funnel Beaker-Baden settlement phases at site 1 in Książnice Wielkie, Proszowice district. Sprawozdania Archeologiczne 72/1, 197-211. DOI: https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.1.009
Brzeska-Zastawna A. 2020b. Wytwórczość i użytkowanie wyrobów kamiennych w społecznościach kultury badeńskiej na obszarze Małopolski. Doctoral thesis. Kraków: Jagiellonian University.
Budziszewski J. and Włodarczak P. 2011. Die schnurkeramischen Beile aus den kleinpolnischen Gräbern. In H.-J. Beier, R. Einicke and E. Biermann (eds), Dechsel, Axt, Beil & Co – Werkzeug, Waffe, Kultgegenstand? Aktuelles aus der Neolithforschung (= Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 63, Varia neolithica 7). Langenweissbach: Beier & Beran, 55-64.
Högberg A. and Olausson D. 2007. Scandinavian Flint – an Archaeological Perspective. Aarhus: Aarhus University Press.
Januszek K. and Pyżewicz K. 2018. Krzemienne narzędzia szlifowane z późnego neolitu: między formą a funkcją. Światowit 13/14(A/B) (2015/2016), 13-28.
Kadrow S. 1989. Skład wiórów krzemiennych kultury pucharów lejkowatych z Wincentowa, stanowisko 5, gm. Krasnystaw, woj. Chełm. Sprawozdania Archeologiczne 40, 27-33.
Kaflińska M. 2006. Neolityczne depozyty gromadne na ziemiach polskich. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 27, 5-26.
Kluzik, A. 2010. Osada kultury pucharów lejkowatych w Krakowie Nowej Hucie-Mogile, stan. 62. Materiały Archeologiczne Nowej Huty 25, 7-66.
Kopacz J. 2020. Z badań nad neolityczną eksploatacją i dystrybucją surowców krzemieniarskich ze środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. In M. Dębiec and T. Saile (eds), A planitiebus usque ad montes. Studia archaeologica Andreae Pelisiak vitae anno sexagesimo quinto oblata. Rzeszów: Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 319-328.
Kopacz J. and Pelisiak A. 1988. Rejon pracowniano-osadniczy nad Krztynią. Z badań nad technikami produkcji siekier. Sprawozdania Archeologiczne 40, 347-356.
Kopacz J. and Pelisiak A. 1991. From studies and utilization of flint raw material in the Neolithic of Little Poland. In D. Jankowska, (ed.), Die Trichterbecherkultur. Neue Forschungen und Hypothesen. Poznań: Instytut Prahistorii UAM, Zakład Archeologii Wielkopolski IHKM PAN w Poznaniu, 163-172.
Kopacz J. and Pelisiak A. 1992. Z badań nad wykorzystaniem krzemienia jurajskiego odmiany G w neolicie. Sprawozdania Archeologiczne 44, 109-116.
Korobkowa G. F. 1999. Narzędzia w pradziejach. Podstawy badania funkcji metodą traseologiczną. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Kostrzewski J. 1922/1924. Przyczynki do poznania kultury grobów skrzynkowych wczesnej epoki żelaza: cz. 2. Przegląd Archeologiczny 2, 38-59.
Kowalski S. 1963. Neolityczny skarb krzemienny z Dodowa, pow. Proszowice, Materiały Archeologiczne 4, 69-74.
Kozłowski L. 1924. Młodsza epoka kamienna w Polsce (Neolit). Lwów.
Kruk J. and Milisauskas S. 1999. Rozkwit i upadek społeczeństw rolniczych neolitu. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kruk J. and Milisauskas S. 2018. Bronocice. The chronology and Development of a Neolithic Settlement of the Fourth Millenium BC. Kraków: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences.
Kruk J., Milisauskas S., Alexandrowicz S. W. and Śnieszko Z. 1996. Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Studium archeologiczne i paleogeograficzne nad neolitem w dorzeczu Nidzicy. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kruk J., Milisauskas S. and Włodarczak P. 2018. Bronocice. Real Time. Radiocarbon Dates and Bayesian Analysis of the Neolithic Settlement at Bronocice, Fourth Millenium BC. Kraków: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences.
Krzak Z. 1976. The Złota culture. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Larsson L. 2011. The ritual use of axes. In V. Davis and M. Edmonds (eds), Stone Axe Studies III. Oxford: Oxbow Books, 203-214. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvh1dv6v.20
Libera J. 2003. Multiple Flint Axe Deposits from the Lublin Region. Wiadomości Archeologiczne 56, 45-50.
Libera J. 2009. Czy siekiery krzemienne mogą być wyznacznikiem kultury amfor kulistych? In H. Taras and A. Zakościelna (eds), Hereditas praeteriti. Additamenta archaeologica et historica dedicata Ioanni Gurba Octogesimo Anno Nascendi. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 169-179.
Libera J. and Zakościelna A. 2006. Inwentarze krzemienne w wyposażeniu grobów grupy południowowschodniej kultury pucharów lejkowatych. In J. Libera and K. Tunia (eds), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Lublin, Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie, 135-169.
Libera J., Mączyński P., Sałacińska B. and Sałaciński S. 2019a. Znalezisko siekier krzemiennych z Klementowic (Płaskowyż Nałęczowski) – dylemat z afiliacją kulturową. Archeologia Polski 64, 157-203. DOI: https://doi.org/10.23858/APOL64.2019.005
Libera J., Mączyński P., Polit B. and Zakościelna A. 2019b. Hoard of long flint blades from the Wodzisław Hummock, Lesser Poland. Sprawozdania Archeolgiczne 71, 197-218. DOI: https://doi.org/10.23858/SA71.2019.008
Liguzińska-Kruk Z. 1981. Poszukiwania archeologiczne w dorzeczu górnej Nidzicy. Sprawozdania Archeologiczne 33, 191-214.
Liwoch R. 2018. Zabytki archeologiczne z „Wystawy starożytności i zabytków sztuki” urządzonej przez Cesarsko-Królewskie Towarzystwo Naukowe w Krakowie (1858-1859 r.). In J. Górski (ed.), Od kolekcjonerstwa do muzealnictwa. 160-lecie pierwszej wystawy w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Katalog wystawy. Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 41-119.
Madsen B. 1984. Flint Axe Manufacture in the Neolithic: Experiments with Grinding and Polishing of Thin-Butted Flint Axes. Journal of Danish Archaeology 3, 47-62. DOI: https://doi.org/10.1080/0108464X.1984.10589911
Midgley M. 1992. TRB culture: the first farmers of the North European Plain. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Migal W. and Sałaciński S. 1996. Eksperymentalne wytwarzanie siekier czworościennych z krzemienia pasiastego. In B. Brzeziński, W. Borkowski and W. Migal (eds), Z badań nad wykorzystaniem krzemienia pasiastego (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 3). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Zespół do Badań Pradziejowego Górnictwa, 121-139.
Migal W. 1997. Selected aspects of specialization in mining and flint knapping. In R. Schild and Z. Sulgostowska (eds), Man and flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium, Warszawa – Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995. Warszawa: Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences, 99-101.
Nielsen P. O. 1977 Die Flintbeile der frühen Trichterbecherkultur in Dänemark. Acta Archaeologica 48, 61-138.
Noble G. 2017. Woodland in the Neolithic of Northern Europe: The Forest as Ancestor. Cambridge: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/9781316672006
Nosek S. 1946. Kultura grobów skrzynkowych i podkloszowych w Polsce południowo-zachodniej. (= Prace Prehistoryczne 3). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Nosek S. 1967. Kultura amfor kulistych w Polsce. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Olausson D. 1983. Lithic technological analysis of the thin-butted flint axe. Acta Archaeologica 53, 1-86.
Pelisiak A. 2006. The Exploitation and distribution of flints from the central part of Polish Jura in the Late Neolithic times. Analecta Archaeologia Ressoviesia 1, 73-86.
Pelisiak A. 2008. The Jurrasic Flint Type G in Central Europe in the Late Neolithic (3100-2300 BC). In M. Furholt, M. Szmyt and A. Zastawny (eds), The Baden Complex and the Outside World. Proceedings of the 12th Annual Meeting of the EAA in Cracow 19-24th September 2006 (= Studien zur Archaologie in Ostmitteleuropa 4). Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH, 143-150.
Podkowińska Z. 1951/1952. Prace wykopaliskowe na stanowisku „Gawroniec-Pałyga” w Ćmielowie, w pow. opatowskim 1950 r. Wiadomości Archeologiczne 18, 3-4, 201-242.
Přichystal A. 2013. Lithic raw materials in prehistoric times of eastern Central Europe. Brno: Masaryk University.
Przybyła M. M., Szczepanek A. and Włodarczak P. eds 2013. Koszyce. Stanowisko 3. Przemoc i rytuał u schyłku neolitu (= Ocalone dziedzictwo archeologiczne 4). Kraków, Pękowice: Wydawnictwo Profil-Archeo.
Przybyła M. M., Szczepanik P. and Podsiadło M. 2015. Eneolithic enclosure in Gniazdowice, Proszowice district, Lesser Poland, in light of non-destructive research methods. In M. Nowak and A. Zastawny (eds), The Baden culture around the western Carpathians (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 337-352.
Przybyła M. M., Podsiadło M. and Stefański D. 2019. Prehistoric defensive structures in the Szreniawa valley. Sprawozdania Archeologiczne 71, 303-339. DOI: https://doi.org/10.23858/SA71.2019.012
Przybyła M. M. 2020. Fortified settlements of the Funnel Beaker-Baden phase in western Lesser Poland. Sprawozdania Archeologiczne 72/1, 173-195. DOI: https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.1.008
Pipes M.-L., Kruk J. and Milisauskas S. 2018. Flint Knapping as a Family Tradition at Bronocice, Poland. In D. H. Werra and M. Woźny (eds), Between History and Archaeology: Papers in honour of Jacek Lech. Oxford: Archaeopress, 253-266. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvndv6qh.27
Pyżewicz K. 2013. Analiza traseologiczna wytworów krzemiennych. In M. M. Przybyła, A. Szczepanek and P. Włodarczak (eds), Koszyce, stanowisko 3. Przemoc i rytuał u schyłku neolitu (= Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne 4). Kraków, Pękowice: Wydawnictwo Profil-Archeo, 179-202.
Pyżewicz K., Grużdź W. and Dmochowski P. 2016. Lokalna wytwórczość form czworościennych w Wielkopolsce. Wstęp do problematyki. In W. Borkowski, B. Sałacińska and S. Sałaciński (eds), Krzemień narzutowy w pradziejach. Materiały z konferencji w „Mądralinie” w Otwocku, 18-20 października 2010 (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 8). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 309-341.
Rots V. 2010. Prehension and hafting traces on flint tools: a methodology. Leuven: Leuven University Press. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt9qf05s
Sørensen C., Bjørnevad M. and Bye-Jensen P. 2020. A biographical study of Neolithic hoarding: A regional case study of Funnel Beaker Culture hoards from the Southern Limfjord area, Denmark. Danish Journal of Archaeology 9, 1-24. DOI: https://doi.org/10.7146/dja.v9i0.114837
Wawrzeniecki M. 1898. Poszukiwania archeologiczne w Lelowicach i Mieroszowie w gubernii kieleckiej. Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne 3, 51-56.
Wawrzeniecki M. 1900. Zabytki przeddziejowe w pow. Miechowskim, gub. Kieleckiej. Światowit 2, 81-85.
Wawrzeniecki M. 1908. Poszukiwania archeologiczne w Królestwie Polskiem. Materyały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne 10, 64-98.
Wentink K. 2006. Ceci n’est pas une hache; Neolithic Depositions in the Northern Netherlands. Leiden: Sidestone Press.
Wentink K. 2008. Crafting axes, producing meaning. Neolithic axe depositions in the northern Netherlands. Archaeological Dialogues 15/2, 151-173. DOI: https://doi.org/10.1017/S1380203808002651
Wentink K., van Gijn A. L. and Fontijn D. 2011. Changing contexts, changing meanings: flint axes in Middle and Late Neolithic communities in the northern Netherlands. In V. Davis and M. Edmonds (eds), Stone Axe Studies III. Oxford: Oxbow Books, 399-408. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvh1dv6v.39
Włodarczak P. 2006. Kultura ceramiki sznurowej na Wyżynie Małopolskiej. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.
Włodarczak P. 2020. Schyłek eneolitu w okolicach Krakowa Nowej Huty. Materiały Archeologiczne Nowej Huty 26, 45-69.
Valde-Nowak P. 1988. Etapy i strefy zasiedlenia Karpat. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Instytut Historii Kultury Materialnej PAN.
Van Gijn A. L. 2010. Flint in Focus. Leiden: Sidestone Press.
Vang Petersen P. 2008. Flint fra Danmarks oldtid. Vordingborg: Danmarks Borgcenter.
Vemming Hansen P. and Madsen B. 1983. Flint Axe Manufacture in the Neolithic. An Experimental Investigation of a Flint Axe. Manufacture Site at Hastrup Vænget, East Zealand, Journal of Danish Archaeology 2, 43-59. DOI: https://doi.org/10.1080/0108464X.1983.10589891
Zakościelna A. 1997. Kolejny depozyt wiórów krzemiennych kultury pucharów lejkowatych (KPL) z Gródka nad Bugiem. Sprawozdania Archeologiczne 49, 95-108.
Zastawny A. 2015. Absolute chronology of the Baden culture in Lesser Poland – new radiocarbon dates. In M. Nowak and A. Zastawny (eds), The Baden Culture Around the Western Carpathians. (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 191-219.
Zastawny A. and Brzeska-Zastawna A. 2020. Return to Książnice Wielkie near Kraków. Sprawozdania Archeologiczne 72/1, 277-312. DOI: https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.1.013
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Sprawozdania Archeologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
