Dom na wsi. Antropologiczna lektura palimpsestów etnicznych: zamieszkanie i zadomowienie

Autor

DOI:

https://doi.org/10.23858/JUE17.2019.014

Słowa kluczowe:

dom na wsi, Cekcyn, Bory Tucholskie, palimpsest etniczny, antropologiczne czytanie palimpsestów, zamieszkanie i zadomowienie, relacje wspomnieniowe

Abstrakt

Swoje rozważania autor prowadzi w trzech przenikających się płaszczyznach.
W płaszczyźnie pierwszej autor próbuje pokazać, że metaforyczne pojęcie palimpsestu, odnoszone w antropologii – bez mała paradygmatycznie – do miasta i jego przestrzeni, może być z równym powodzeniem stosowane wobec wsi i przestrzeni wiejskiej. Dom na wsi, jak dom w mieście, ulokowany w przestrzeni nacechowanej etnicznie, na przykład dom poniemiecki, może być wówczas widziany jako – określony złożonością dziejów i kulturową logiką – palimpsest etniczny.
Dociekaniami w drugiej płaszczyźnie autor stara się dowieść, że antropologiczna lektura domu jako palimpsestu etnicznego polega na czytaniu (wypatrywaniu i analizie) szczególnych kombinacji śladów-rzeczy. Ma to być przy tym lektura podwójna: i wdzierająca się w głąb, czyli w nakładające się z biegiem czasu warstwy palimpsestu, i poruszająca się – w poszukiwaniu inwolucji – po jego strukturach powierzchniowych. Odpowiada to idei wiązania czytania palimpsestycznego z czytaniem palimpsestowym, przedstawionej przez Sarę Dillon.
W płaszczyźnie trzeciej, na przykładzie dwóch (stojących po sąsiedzku) domów poniemieckich we wsi Cekcyn w Borach Tucholskich i historii przybyłych tu dwóch rodzin polskich, autor ukazuje przydatność takiej lektury do diagnozy dwóch typów zamieszkania – tego, które zmierza do nieudanego zadomowienia,
i tego, które w intencjach i działaniach prowadzi do zadomowienia udanego. Lekturę wiejskich domów-palimpsestów etnicznych autor opiera głównie na relacjach wspomnieniowych odtwarzających okres osiedlania się w Borach Tucholskich po II wojnie światowej, czyli – w historii owych polskich rodzin – epizod
zamieszkania przez nie w domach poniemieckich.

Pobrania

Download data is not yet available.

Biogram autora

Andrzej Paweł Wejland

Dr hab. Andrzej Paweł Wejland, emerytowany profesor Uniwersytetu Łódzkiego, socjolog i antropolog kultury, metodolog. Główne tematy badawcze w ostatnich latach: transdyscyplinarne strategie w naukach społecznych, metaforyczne scenariusze nauki, antropologiczny narratywizm i narratywistyczna antropologia, gatunki narracji antropologicznej, antropologia i wyzwania autobiograficzne, wspólnota i narracja, antropologia świadectwa, opowieści z miejskiej codzienności, antropologia codzienności i jej opowieści.

Bibliografia

Anderson J. 2010, Understanding Cultural Geography. Places and Traces, Routledge, London and New York.

Bagłajewski A. 1999, Miasto-palimpsest, [w:] Miejsce rzerzywiste, miejsce wyobrażone. Studia nad kategorią miejsca, Kitowska-Łysiak M., Wolicka E. (red.), Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1999, s. 317–338.

Błażejewski T. 2007, Podróż do enklawy czasu, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Litteraria Polonica” tom 9, s. 149–155.

Burzyńska A.R. 2013, Wałbrzych. Miasto jako palimpsest, „Slovenské Divadlo” tom 61, nr 4, s. 400–406.

Busà A 2010, City of Memory, [w:] Hutchison R. (ed.), Encyclopedia of Urban Studies, Sage, Los Angeles – London, s. 158–161.

de Certeau M. 2008, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, przeł. Thiel-Jańczuk K., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Connerton P. 2003, Memory and the body’s topography, “Journal of Romance Studies” vol. 3 no. 1, s. 5–16.

Connerton P. 2009, How Modernity Forgets, Cambridge University Press, Cambridge – New York.

Czabanowska-Wróbel A. 2011, Palimpsest Krakowa z przełomu XIX i XX wieku – ślady przeszłości i znaki tego, co nowe, [w:] Kraków i Galicja wobec przemian cywilizacyjnych 1866–1914. Studia i szkice, Fiołek K., Stala M. (red.), Universitas, Kraków, s. 345–362.

Czabanowska-Wróbel A. 2013, Palimpsest Krakowa z przełomu XIX i XX wieku – ślady przeszłości i znaki tego, co nowe, [w:] Czabanowska-Wróbel A., Sprzeczne żywioły. Młoda Polska i okolice, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 215–230.

Czajkowska A. 2016, Miejsce i pamięć. W poszukiwaniu przesłanek badań biograficznych, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja” tom 19, numer 4(76), s. 23–44.

Czermińska M. 2011, Miejsca autobiograficzne. Propozycja w ramach geopoetyki, „Teksty Drugie” nr 5, s. 183–200.

Czermińska M. 2013, Tożsamość kształtowana w pamięci miejsca, „Ruch Literacki” rok LIV, zeszyt 6 (321), s. 591–606.

Dąbrowski M. 2001, Swój/obcy/inny. Z problemów interferencji i komunikacji kulturowej, Świat Literacki, Izabelin.

Dillon S. 2005, Reinscribing De Quincey’s palimpsest: the significance of the palimpsest in contemporary literary and cultural studies, “Textual Practice” vol. 19 no. 3, s. 243–263.

Golonka-Czajkowska M. 2017, Dziedzictwo jako scena rytualna. Przypadek Starego Miasta w Krakowie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne”, tom 45, z. 3, s. 299–314.

Gomóła A, Szawerna-Dyrszka A. (red.) 2018, Palimpsest. Miejsca i przestrzenie, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

de Groote B. 2014, The Palimpsest as a Double Structure of Memory. The Rhetoric of Time, Memory and Origins in Thomas De Quincey and Thomas Carlyle, “Orbis Litterarum” vol. 69 issue 2, s. 108–133.

Huyssen A. 2003, Present Pasts. Urban Palimpsests and the Politics of Memory, Stanford University Press, Stanford, California.

Karpińska G.E. 2004a, Miasto wymazywane. Historia łódzkiego przypadku, „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” nr 8, 165–178.

Karpińska G.E. 2004b, Palimpsestowe oblicze miasta. Przykład Łodzi przemysłowej, „Ochrona Zabytków” nr 3-4, s. 127–140.

Karpińska G.E 2015, Zdobne fasady, smętne palimpsesty. Nie tylko o wyglądzie łódzkich osiedli robotniczych, „Journal of Urban Ethnology” tom 13, s. 39–51.

Kasner M. 2017, O metodologii badań kultury pamięci miasta postsocjalistycznego (na przykładzie współczesnego Wilna), „Slavistica Vilnensis” nr 62, s. 277–290.

Kowerko-Urbańczyk M. 2013, Wilno jako projekt nienostalgiczny. Litewska proza wobec wielokulturowości i palimpsestowości Wilna, „Porównania” vol. 12, s. 87–102.

Kuchowicz K., Wolak A.M. 2012, Wspomnienie miasta. Rola pamięci w wybranych utworach Orhana Pamuka, „Bez Porównania. Czasopismo naukowe studentów komparatystyki UJ” nr 1 (11), s. 31–52.

Lozier C. 2014, Writing the city: London as urban palimpsest in Louis Ferdinand Céline’s Guignol’s Band I & II, “Journal of Romance Studies” vol. 14 issue 3, s. 23–36.

Lul M. 2011, Literackie fizjonomie Wilna czasów Kraszewskiego z Litwą w tle. Przegląd problematyki w świetle najnowszego stanu badań, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” nr 2, s. 135–145.

McDonagh J. 1987, Writings on the Mind: Thomas De Quincey and the Importance of the Palimpsest in Nineteenth Century Thought, “Prose Studies” vol. 10 issue 2, s. 207–224.

Muñoz Millanes J. 2000, The City as Palimpsest, Lehman College & Graduate Center, City Univeristy of New York, http://www.lehman.cuny.edu/ciberletras/v03/Munoz.html (dostęp: 12.02.2015).

Napolitano V. 2015, Anthropology and traces, “Anthropological Theory” vol. 15 issue 1, s. 47–67.

Rewers E. 2005, Post-polis. Wstęp do filozofii ponowoczesnego miasta, Universitas, Kraków.

Rogóż L. 2015, Dzieciństwo po Jałcie - poetyka i aksjologia w kontekście polskiej literatury współczesnej, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów. Rozprawa doktorska, https://repozytorium.ur.edu.pl/bitstream/handle/item/1283/ROZPRAWA%20DOKTORSKA%20DZIECIŃSTWO%20PO%20JAŁCIE%20LUCYNA%20ROGÓŻ.pdf?sequence=1 (dostęp: 30.3.2019).

Rothberg M. 2009, Multidirectional Memory. Remembering the Holocaust in the Age of Decolonization, Stanford University Press, Stanford, California.

Rothberg M. 2011, From Gaza to Warsaw. Mapping Multidirectional Memory, “Criticism” vol. 53, no. 4, s. 523–548.

Rybicka E. 2011, Pamięć i miasto. Palimpsest vs. pole walki, „Teksty Drugie” nr 5, s. 201–211.

Saint-Amour P.K. 2011, The Vertical Flâneur: Narratorial Tradecraft in the Colonial Metropolis, [w:] Duffy E., Boscagli M. (ed.), Joyce, Benjamin, and Magical Urbanism: European Joyce Studies 21, Rodopi, Amsterdam, s. 224–249.

Skarga B. 2002, Ślad i obecność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Spiridon M. 2004, How to make sense of space: The Capital-City of Byzantium, ACUME European Thematic Network, Cultures of Memory/Memories of Culture, International Conference, Cyprus, 20-22 February 2004, http://www2.lingue.unibo.it/acume/agenda/cyprus/papers/p_spiridon.htm (dostęp: 19.11.2018).

Spiridon M. 2006, The City of Texts, [w:] Ascari M., Corrado A. (ed.), Sites of Exchange: European Crossroads and Faultlines, Rodopi, Amsterdam – New York NY, s. 169–176.

Szalewska K. 2017 , Urbanalia – miasto i jego teksty. Humanistyczne studia miejskie, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk.

Taranek-Wolańska O. 2013, Stacja Wałbrzych, czyli transgraniczność i doświadczanie miejsca, [w:] Ursel M., Taranek-Wolańska O. (red.), Śląskie pogranicza kultur, tom 2, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław, s. 145–158.

Usakiewicz K. 2012, Płowdiw jako miasto-palimpsest. Próba analizy porównawczej, „Studenckie Zeszyty Naukowe Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ” nr 2, s. 85–99.

Wejland A.P. 2010, Latem w parku. Epifanie codzienności, [w:] Godula-Węcławowicz R. (red.), Lato w mieście. Różne oblicza kultury, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Kraków – Warszawa, s. 145–162.

Wejland A.P. 2013, O definiowaniu w humanistyce – między retoryką a etyką, [w:] Kasprzyk D. (red.), Nie tylko o wsi... Szkice humanistyczne dedykowane Profesor Marii Wieruszewskiej-Adamczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 197–225.

Wejland A.P. 2014, Mój Cekcyn. Fragmenty autobiograficzne, „Zeszyty Wiejskie” z. XIX, s. 69–85.

Wejland A.P. 2017, Zimą w parku. O kontemplacji antropologicznej, „Journal of Urban Ethnology” t. 15, s. 115–127.

Weżgowiec B. 2013, Miasto i pisarz. Gdańsk i jego historia w prozie Stefana Chwina, Uniwersytet Warszawski, Wydział „Artes Liberales”, Warszawa. Rozprawa doktorska, https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/675/BARBARA%20WEZGOWIEC%20DOKTORAT.pdf?sequence=1 (dostęp: 25.01.2018).

Wójcik-Żołądek M. 2014, Od Königsberga do Kaliningradu. Nazwy miast jako miejsca pamięci, „Przegląd Zachodni” nr 2(351), s. 254–273.

Pobrania

Opublikowane

31.12.2019

Jak cytować

Wejland, A. (2019). Dom na wsi. Antropologiczna lektura palimpsestów etnicznych: zamieszkanie i zadomowienie. Journal of Urban Ethnology, 17, 227–241. https://doi.org/10.23858/JUE17.2019.014