Problem sakralizacji wina i chleba w późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych

Jakub Szajt; Krzysztof Wachowski

Opublikowane: 2013-01-01

Tom 58 Nr 1-2 (2013)

Problem sakralizacji wina i chleba w późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych

Jakub Szajt , Krzysztof Wachowski

Abstrakt

Zarówno katolicy, jak i później protestanci odczuwali potrzebę głębszego przeżywania wiary także w warunkach domowych. W obu wypadkach sięgnięto do Ostatniej Wieczerzy, kiedy Jezus zwrócił się do apostołów, by pili wino i jedli chleb, które przemienią się odpowiednio w krew i ciało Pana. Katolicy wierzący, iż przemiana taka istotnie następuje, wykorzystywali do rozlewania wina cynowe dzbanuszki typu Hansekanne, wewnątrz których znajdował się znak pielgrzymi lub plakietka dewocyjna, najczęściej ze sceną Ukrzyżowania. Protestanci traktowali tę przemianę jedynie symbolicznie i wykorzystywali gliniane dzbanki ze sceną Ukrzyżowania znajdującą się jednak na zewnętrznej powierzchni naczynia. Ponadto znany jest gliniany półmisek ze sceną Ukrzyżowania, na którym zapewne umieszczano chleb, aby dokonać jego symbolicznej sakralizacji.

Tłumacz: Iwona Zych

Słowa kluczowe:

późne średniowiecze, nowożytność, sakralizacja, wino, chleb, Hansekanne

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Szajt, J., & Wachowski, K. (2013). Problem sakralizacji wina i chleba w późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych. Archeologia Polski, 58(1-2), 199–224. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/apol/article/view/174

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bertram F., Zimmermann H. 1967. Begegnungen mit Zinn, Praha
Biblia Sacra Veteris et Novi Testamenti, wyd. 2, Basileae. 1591
Biblia Tysiąclecia, wyd. 5, Warszawa–Poznań. 2000
Bolesławiec-Vrhlabí. Śladami wspólnej historii, Bolesławiec. 2009
Borkowski T. 1998. Materialne przejawy codziennej religijności w średniowiecznych miastach śląskich, Archaeologia Historica Polona, t. 7, Toruń, s. 47–69
Borkowski T. 2004. Produkcja figurek ceramicznych w późnośredniowiecznym Wrocławiu, [w:] Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, J. Piekalski, K. Wachowski red., Wratislavia Antiqua 6, Wrocław, s. 207–244
Braun E. W. 1907. Eine Gruppe schlesischer Hafnerkeramik aus der II. Hälfte des 16. Jahrhunderts, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, Breslau (NF), t. 4, s. 122–123
Buśko C. 1997. Archeologia w Rynku (Katalog wystawy), Wrocław
Bylina S. 1984. Nowa dewocja, postawy wiernych i kult maryjny w Europie środkowej późnego średniowiecza, „Studia Claromontana”, t. 5, s. 4–32
Chudzińska B. 2004. Obrączka z napisem z muszyńskiego zamku, czyli kogo i o co proszono – inskrypcja typu HILF GOTT MARIA, „Sprawozdania Archeologiczne”, t. 56, s. 197–221
Ehrlich B. 1917. Keramische und andere ordenszeitliche Funde in der Stadt Elbing und in der Elbinger Umgegend, „Mitteilungen des Kopernicusvereins für Wissenschaft und Kunst des Städtischen Museums zu Elbing”, z. 25 s. 3–76
Forstner D. 2001. Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon, Warszawa
Goliński M. 2006. Wrocławskie spisy zastawów, długów i mienia żydowskiego z 1453 roku. Studium z historii kredytu i kultury materialnej, Historia 173, Wrocław
Haasis - Berner A., Poettgen J. 2002. Die mittelalterlichen Pilgerzeichen der Heiligen Drei Könige. Ein Beitrag von Archäologie und Campanologie zur Erforschung der Wallfahrt nach Köln, Zeitschrift für Archäologie des Mitetalalters, R. 30, s. 173–202
Haedeke H. U. 1964. Altes Zinn, Leipzig
Haedeke H. U. 1973 Zinn. Zentren der Zinngießerkunst von der Antike bis zum Jugendstil, Leipzig
Hahn R. 1914. Der Fund mittelalterlicher Gefäße im Baugrunde alter Häuser zu Liegnitz und dessen Bedeutung für die Volkskunde, „Mitteilungen des Geschichsts- und Altertumsereins zu Liegnitz”, z. 5, s. 142–194
Heindel I. 1986. Ave-Maria-Schnallen mit Inschriften, „Zeitschrift für Archäologie”, t. 10, s. 65–79
Heindel I. 1990. Riemen- und Gürtelteile im westslawischen Siedlungsgebiet, Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte der Bezirke Rostock, Schwerin und Neubrandenburg 23, Berlin
Hintze E. 1909. Schlesische Zinngiesserwerkstätten, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, Breslau (NF), t. 5, s. 169–200
Hintze E. 1910. Eine schlesische Zinnkanne vom Jahre 1506 in der Sammlung Oppler in Hannover, „Der Cicerone Halbmonatsschrift für die Interessen des Kunstforschers & Sammlers”, t. 2, z. 9, s. 303–307
Hintze E. 1924. Formengeschichte des schlesischen Zinns, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, Breslau (NF), t. 8, s. 47–73
Hintze E. 1926. Die deutschen Zinngiesser und ihre Marken, t. 4, Schlesische Zinngiesser, Leipzig
Imbach J. 2005. Książęta Kościoła, artyści i kurtyzany, Wrocław
Kochanowska - Reiche M. 2003. Mistyczne średniowiecze, Leski
Kohlhaussen H. 1935. Schlesischer Kulturspiegel. Im Rahmen der Kunstsammlungen der Stadt Breslau, Breslau
Kolegia uniwersyteckie średniowiecznej Europy. Katalog wystawy Muzeum UniwersytetuJagiellońskiego, D. Ambrożewicz, G. Fallowa red., Kraków. 2007
Kościński B. 2003. Badania w obrębie średniowiecznego portu gdańskiego (Stan. 103 – Zielona Brama w Gdańsku), XIII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2, H. Paner, M. Fudziński red., Gdańsk, s. 357–384
Kraków. Europejskie miasto prawa magdeburskiego 1257–1791 (Katalog wystawy), Kraków. 2007
Krawczyk M. 2004. Ratownicze badania archeologiczne przy ul. Bielawskiej w Nysie, województwo Opolskie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2001–2002, E. Tomczak red., Katowice, s. 236–244
Krawczyk M. 2004. Ratownicze badania archeologiczne przy ulicy Celnej w Nysie, województwo Opolskie, [w:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2001–2002, E. Tomczak red., Katowice , s. 257–268
Lauffer O. 1913. Spätmittelalterliche Zinnfunde aus Hamburg und einige niederdeutsche Vergleichstücke, Mitteilungen aus dem Museum für hamburgische Geschichte 4, Hamburg
Leciejewicz L., Rębkowski M. 2000. Kołobrzeg. Średniowieczne miasto nad Bałtykiem, Kołobrzeg
Ludwisarstwo stargardzkie i pomorskie XIV–XVII wieku. Katalog wystawy, M. Majewski red., Stargard. 2003
Łesiuk M. 2005. Wykopaliska archeologiczne, [w:] Średniowieczna warownia rycerza – rabusia Czarnego Krzysztofa w świetle badań archeologicznych i historycznych, Bolesławiec, s. 12–17
Masner K. 1900. Zur schlesischen Keramik der Renaissancezeit, „Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, Breslau (NF), t. 1, s. 122–132
Mory L. 1972. Schönes Zinn. Geschichte, Formen und Probleme, München
Muzyczuk A., Gancarski J. 2001. Płytka ze sceną Ukrzyżowania z domniemanego domu wójtowskiego na Rynku w Krośnie, Dzieje Podkarpacia, t. 5, Krosno, s. 475–480
Nadolski D. 1986. Zunftzinn. Formenvielfalt und Gebrauch bei Fest und Alltag des Handwerks, Leipzig
Nawrolska G. 2004. Dokąd pielgrzymowali elblążanie w średniowieczu? Znaki pielgrzymie świadectwem pobożnych pielgrzymek, [w:] Archaeologia et historia Urbana, R. Czaja, G. Nawrolska, M. Rębkowski, J. Tandecki red., Elbląg, s. 517–527
Nawrolska G. 2008. A Way of Life. Luxury in a Medieval Town, [w:] Luxus und Lifestyle, M. Gläser red., Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum VI, Lübeck, s. 509–527
Ornamenta Silesiae. Tysiąc lat rzemiosła artystycznego na Śląsku, M. Starzewska red., Wrocław. 2000
Piekalski J. 2008. Wohlstand und Luxus in der mittelalterlichen Stadt Breslau, [w:] Luxus und Lifestyle, M. Gläser red., Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum VI, Lübeck, s. 545–556
Piekalski J., Wachowski K. 2006. Mieszczański Wrocław w późnym średniowieczu, „Archeologia Żywa”, nr 2 (36), s. 76–82
Piekalski J., Wachowski K. 2009 Die Wende des 15. und 16. Jahrhunderts in den Städten Schlesiens, [w:] Zwischen Tradition und Wandel. Archäologie des 15. und 16. Jahrhunderts, B. Scholkmann, S. Frommer C. Vossler, M. Wolf red., Tübingen, s. 409–420
Polak Z. 1997. Zabytki metalowe, [w:] Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu, t. II, M. Rębkowski red., Kołobrzeg, s. 171–180
Ptaśnik J. 1914. Studya nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, cz. II: dodatek: Materiały do mieszczańskiego domu wieku XV, Rocznik Krakowski, t. 16, s. 50–71
Regesty śląskie, t. II: 1349–1354, wyd. W. Korta, Wrocław 1983
Regulska G. 2001. Gotyckie złotnictwo na Śląsku, Warszawa
Rębkowski M. 2004. Pielgrzymki mieszkańców średniowiecznych miast południowego wybrzeża Bałtyku w świetle znalezisk znaków pątniczych. Wstęp do badań, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 52, nr 2, s. 153–188
Sachs R. 1982. Schlesische Lederkleinkunst des Spätmittellaters, „Jahrbuch des schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität” 23, s. 147–169
Schultz A. 1871. Excerpte aus Breslauer Stadtbüchern, bezüglich der Privatalterthümer, Anzeiger für Kunde der deutschen Vorzeit (NF), t. 18, nr 1–5, szp. 12–16, 44–47, 75–80, 100–104
Spencer B. 1998. Pilgrim Souvenirs and Secular Badges, Medieval Finds from Excavations in London, London
Stará D. 1976. Zinn, [w:] Das große Bilderlexikon der Antiquitäten, Dresden, s. 351–378
Strauss K. 1928. Schlesische Keramik, Strassburg
Szczepkowka - Naliwajek K. 1987. Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, Ziemi Chełmińskiej i Warmii, Wrocław
Taylor R. 2006. Przewodnik po symbolice Kościoła, Warszawa
Tuchołka - Włodarska B. 1992. Cyna od XV do XIX wieku. Katalog stałej wystawy ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku, Gdańsk
Tuchołka - Włodarska B. 1995. Dzbany cynowe z Gniezna, [w:] Gniezno. Pierwsza stolica Polski, miasto świętego Wojciecha. Katalog wystawy 29 września 1994 – 31 stycznia 1995 roku, s. 169–171
Tuchołka - Włodarska B. 1995. Jeszcze raz w sprawie cyny w Polsce i znaków na gdańskich srebrach. Uwagi polemiczne do recenzji A.K.F. Wołosza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 43, nr 4, s. 511–524
Wachowski K. 2005. Średniowieczne pielgrzymki mieszkańców Śląska, „Archeologia Polski”, t. 50, z. 1–2, s. 103–128
Wachowski K. 2011 Blisko i daleko od morza. Kultura materialna miast hanzeatyckich, [w:] Polska w średniowieczu. Przemiany strukturalne. Podmioty i przedmioty w badaniach historycznych, M. Adamczewski red., Warszawa, s. 125–159
Wachowski K., Jaroch E. 2009. Artystyczne wyroby skórzane w późnym średniowieczu. Problem wytwórczości w Europie Środkowo-Wschodniej, Archaeologia Historica Polona, t. 28, s. 97–119
Wachowski K., Sachs R. 1989. Die Renaissancekeramik in der schlesischen Fürstentumshauptstadt Brieg (Brzeg), [w:] Die Keramik vom Niederrhein und ihr internationales Umfeld. Internationales Keramik-Symposium in Duisburg, Düsseldorf und Neuss 1988, J. Naumann red., Beiträge zur Keramik 3, Düsseldorf, s. 53–54
Wachowski K., Witkowski J. 2003. Wrocław wobec Hanzy, „Archeologia Polski”, t. 48, z. 1–2, s. 201–221
Wiśniewski Z. 1993. Inwentarz zabytków ruchomych pozyskanych podczas eksploracji zasypiska wewnętrznej fosy miejskiej w obrębie wschodniej części placu Dominikańskiego, „Silesia Antiqua”, t. 35, s. 331–354
Witkowski J. 1997. Gotycki ołtarz główny kościoła Świętych Piotra i Pawła w Legnicy, Legnica
Zabytki cechów śląskich, M. Korżel-Kraśna red., Wrocław. 2002 Google Scholar