Historia czasopisma

Czasopismo „Archeologia Polski” zostało założone w roku 1957, w powstałym 4 lata wcześniej Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk (od 1992 r. pod nazwą: Instytut Archeologii i Etnologii PAN). Wydawane jest nieprzerwanie od 67 lat.
ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE
zostały sformułowane przez jego twórców i opublikowane w artykule wstępnym w tomie 1:1957 „Archeologii Polski”. Podkreślano, że ma to być: „pismo problemowe archeologów zajmujących się przeszłością naszego kraju”, w którym „będą publikowane również prace materiałowe, jednakże szczególny nacisk położony zostanie na dział dyskusji i krytyki naukowej, a wreszcie ukażą się prace z zakresu historii nauki archeologicznej”. Jako jedno z głównych zadań wskazywano konsekwentne dążenie do ukazywania „możliwości, jakie otwierają się przed archeologami na skutek burzliwego rozwoju nauk przyrodniczych i technicznych”, oraz zabiegi „o odpowiedni poziom recenzji i polemik, a także właściwe formy krytyki z najmniejszą możliwie obecnością elementów subiektywnych”. Zakres chronologiczny problematyki uwzględnianej na łamach czasopisma miał obejmować czasy od pradziejów po późne średniowiecze. Te główne wytyczne stanowiły podstawę działań Redakcji przez cały dotychczasowy okres istnienia periodyku.
DZIAŁY
Najważniejsze i najobszerniejsze prace problemowo-analityczne zamieszczano najpierw w dziale nazwanym „Studia i referaty” (w t. 1:1957 i t. 2:1958), później „Studia i materiały” (od t. 3:1959), wreszcie „Studia” (od t. 19:1974). Dział „Metody i metodologia” wprowadzono w latach sześćdziesiątych (od t. 9:1964). Stopniowo, z uwagi na poruszanie tematyki metodologicznej także na łamach innych wydawnictw, ten ostatni uległ pewnemu zmniejszeniu. Nadal jednak pozostaje bardzo ważną częścią czasopisma. Od początku funkcjonowania pisma integralnym jego elementem jest też dział krytyki naukowej z polemikami i dyskusjami oraz recenzjami z literatury krajowej i obcej, jak również dział kronikarski. Z czasem wyodrębniono też dział artykułów okolicznościowych, głównie związany z jubileuszami zasłużonych badaczy. Te cztery działy nie są jednak reprezentowane w każdym tomie. Opisany model zawartości ewoluował w ciągu wielu lat. Oprócz struktury także objętość i nakład czasopisma ulegały zmianom.
ZNACZENIE
„Archeologia Polski” stała się platformą wymiany i upowszechniania wiedzy dla całego środowiska naukowego w Polsce. Redakcja często inicjowała też opracowywanie przez badaczy wybranych, zwłaszcza rzadko podejmowanych zagadnień. Prekursorski a niejednokrotnie przełomowy charakter wielu publikacji, często aktualnych do dziś, kształtował pionierski wizerunek i dużą rangę czasopisma. Periodyk stał się jednym z głównych, ogólnokrajowych wydawnictw ciągłych poświęconych tematyce archeologicznej w tak szerokim ujęciu problemowym oraz chronologiczno-terytorialnym.
REDAKCJE
Wyżej wymienione założenia programowe realizowały Zespoły redakcyjne zmieniające się w kolejnych dekadach istnienia pisma. Stojący na ich czele redaktorzy decydowali o strategii publikacyjnej, mającej wpływ na odbiór i rolę periodyku.
Redaktorzy czasopisma:
1957-1976 – prof. dr Zdzisław Rajewski
1976-1978 – doc. dr hab. Jan Kowalczyk
1980-1999 – prof. dr hab. Zbigniew Bukowski
2000-2023 – prof. dr hab. Maria Dekówna
TOMY
W pierwszym roku (1957) ukazał się jeden tom pisma. W latach 1958-1991 (czyli od t. 2 do 35) stało się ono półrocznikiem, tzn. każdy z tomów składał się z dwóch oddzielnych zeszytów. Począwszy od 1992 r., ze względu na trudności finansowe, stopniowo ograniczano objętość publikacji, a oba zeszyty ukazywały się łącznie, w postaci jednego woluminu (jako z. 1-2, do t. 60:2015 włącznie). Obecnie (od t. 61:2016) jest to rocznik. Mimo koniecznych ograniczeń, Redakcja utrzymała zasadniczą, wcześniejszą linię programową, jak również niezmiennie wysoki poziom merytoryczny i edytorski publikowanych materiałów.
PROJEKT de minimis
W latach 2019-2020 Redakcja realizowała projekt Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego „Wsparcie dla czasopism naukowych 2019-2020” (zwany de minimis). Dzięki pozyskanym środkom, w ramach programu współfinansowane było wydanie dwóch tomów periodyku (t. 64:2019 i 65:2020). W obu woluminach ukazały się artykuły naukowe w dwóch pełnych wersjach językowych – polskiej i angielskiej. Powstała również nowoczesna strona internetowa czasopisma na bazie platformy OJS (Archeologia Polski (iaepan.pl)), wdrożono rozmaite procedury redakcyjne oraz rozpoczęto korzystanie z programu antyplagiatowego.
ZASIĘG
Czasopismo od początku miało znaczny zasięg, zarówno w kraju (docierając do wielu instytucji i placówek naukowych oraz muzeów ogólnopolskich i regionalnych), jak też za granicą (przede wszystkim w krajach Europy Środkowo-Wschodniej). Wówczas podstawą dystrybucji była papierowa wersja pisma. Wprowadzenie obszernych streszczeń obcojęzycznych, abstraktów i słów kluczowych, akces do baz indeksujących (szczególnie międzynarodowych – SCOPUS i DOAJ, a także krajowej – Index Copernicus), a przede wszystkim publikacja artykułów w wersji elektronicznej, w otwartym dostępie (na platformie OJS, na międzynarodowej licencji CC-BY 4.0.) umożliwia znacznie rozszerzenie oddziaływania i kręgu potencjalnych odbiorców pisma. Pozwala to bowiem na dostęp do artykułów zaraz po ich zamieszczeniu na stronie internetowej periodyku bez ograniczeń czasowych i technicznych. Dzięki temu „Archeologia Polski” umacnia swoją pozycję na rynku wydawnictw archeologicznych.

Informacje o historii czasopisma przygotowane na podstawie artykułu:
Dekówna M., Purowski T. 2005, Od Redakcji, „Archeologia Polski”, 50(1-2), s. 7-20.

Okładki czasopisma w latach 1957-2023