Paleokrajobrazowe aspekty badań nad podepozycyjnymi procesami destrukcji ceramiki osadowej (przypadek kunicki)
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol65.2020.001Słowa kluczowe:
destrukcja ceramiki, proces stratyfikacyjny, transgresje jeziora, paleokrajobraz, Śląsk, HaB–HaD1 (IX–VI w. p.n.e.)Abstrakt
Autor prezentuje wyniki badań nad szczególnym rodzajem destrukcji ceramiki, pochodzącej z osiedla ze schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (HaB3–HaD1: IX–VI w. p.n.e.) w Kunicach, woj. dolnośląskie. Jest ono położone nad jednym z niewielu dotąd zachowanych polodowcowych jezior na Śląsku. Analizowano rozlepienia wewnątrz ścianek. Topograficzne i stratygraficzne ujęcie tego zjawiska pozwoliło wykazać jego podepozycyjny charakter, rozpoznać przyczynę, prześledzić dynamikę procesu. Uzyskane wyniki wskazują na związek rozlepień ceramiki z hydrologicznymi skutkami oddziaływania czynników klimatycznych w trakcie najstarszej oscylacji okresu subatlantyckiego, generalnie wilgotnej i chłodnej. Wzbogacają i dookreślają rozeznanie skali oraz wpływu zmian hydrologicznych na paleokrajobraz. Najważniejsze jest jednak dowartościowanie poznawczych walorów masowego materiału źródłowego w badaniu problemów wykraczających poza nurt kulturoznawczy.
Pobrania
Bibliografia
Baron J . 2014, Chronologia i fazy zasiedlenia stanowiska, Sum.: Chronology and settlement stages – summary, [in:] Osada kultury pól popielnicowych w Grzybianach koło Legnicy, T. Stolarczyk, J. Baron eds, Legnica–Wrocław, pp. 585–598.
Buko A . 2002, Procesy stratyfikacyjne ceramiki z wykopalisk: problem fragmentaryzacji zbiorów, Zusamm.: Ablagerungsvorgänge von Keramik aus archäologischen Ausgrabungen: Das Problem der Keramikfragmentation, „Študijné zvesti Archeologického ústavu SAV”, 35, pp. 247–258.
Buko A . 2008, Pottery fragmentation as a source of archaeological information, „Archaeologia Polona”, 46, pp. 149–162.
Chapman J . 2001, Intentional fragmentation in the Neolithic and Copper Age of south-east Europe: incised signs and pintaderas, [in:] Festschrift für Gheorghe Lazarovici zum 60. Geburtstag, F. Draşovean ed., Timişoara, pp. 217–243.
Domańska E . 2006, Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce, Sum.: Unconventional histories. Reflections on the past in the New Humanities, Poznań.
Domańska E . 2008, Problem rzeczy we współczesnej archeologii, [in:] Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności, J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa eds, Colloquia Humaniorum, Olsztyn, pp. 27–60.
Dzięgielewski K . 2012, Problemy synchronizacji danych paleoklimatycznych i archeologicznych na przykładzie tzw. wahnięcia subatlantyckiego, Sum.: Problems of paleoclimatic and archaeological data synchronization as exemplified by the Subatlantic abrupt climatic shift, [in:] Peregrinationes archaeologicae in Asia et Europa Joanni Chochorowski dedicatae, W. Blajer ed., Kraków, pp. 109–119.
Dzięgielewski K . , Nalepka D. , Walanus A . 2011, Dry swamp? Researching a peat bog and settlement in Podłęże near Kraków as a contribution to climate reconstruction in the early Subatlantic period, „Archaeologia Polona”, 49, pp. 31–36.
Gediga B . 2016, „Lausitzer” Doppelburgen in Polen, [in:] … tenkrát na východě …: Sborník k 80. narozeninám Víta Vokolka, M. Popelka, R. Šmidtová, P. Burgert, J. Jílek eds, Praehistorica, 33/1–2, Praha, pp. 151–163.
Gediga B . 2017, Einige Bemerkungen über das Problem der “Lausitzer” Doppelburgen in Polen, [in:] Enge Nachbarn. Doppel- und Mehrfachburgen in der Bronzezeit und im Mittelalter, mittelalterliche Doppelstädte, I. Beilke-Voigt, O. Nakoinz eds, Berlin Studies of the Ancient World, 47, Berlin, pp. 145–162.
Holtorf C . 2002, Notes on the life history of a pot sherd, „Journal of Material Culture”, 7/1, pp. 49–71.
Jahn A . , Szczepankiewicz S . 1967, Osady i formy czwartorzędowe Sudetów i ich przedpola, [in:] Czwartorzęd Polski, R. Galon, J. Dylik eds, Warszawa, pp. 397–430.
Kadrow S . 1992, Pottery fragmentation and dynamics of depositional processes inside trapeze-shaped features, „Archaeologia Polona”, 30, pp. 69–74.
Klimaszewski M . 1981, Geomorfologia, Warszawa.
Kłosińska E . , Mierzwiński A . 1989, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1986 r. na osadzie obronnej kultury łużyckiej w Kunicach (stan. 1), woj. legnickie, Sum.: The report of the excavation on the defensive settlement of the Lusatian culture in Kunice (site 1), Legnica voivodeship, in 1986, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 29, pp. 57–60.
Kobiałka D. 2011, The biography of biographical approaches, [in:] Biografie żywiołów. Kulturowy wymiar świata, M. Kania, D. Kobiałka eds, Poznań, pp. 21–43.
Kobylińska U. , Kobyliński Z . 1994, Struktura wielkościowa zespołów ceramiki na stanowiskach wielowarstwowych: metody analizy i możliwości poznawcze, Sum.: Size structure of the pottery sherd assemblages from multi-layer sites: analytical methods and cognitive possibilities, „Archeologia Polski”, 38/2, pp. 229–262.
Kobyliński Z . 2019, Od archeologii osadnictwa do biografii krajobrazu: archeologia polska wobec współczesnych perspektyw badań relacji między człowiekiem a środowiskiem w przeszłości, Sum.: From the archaeology of settlement to the biography of landscapes: Polish archaeology and the contemporary prospects for research on the relationship between humans and the environment in the past, „Przegląd Archeologiczny”, 67, pp. 9–30.
Kopytoff I . 1986, The cultural biography of things: commodization as process, [in:] The social life of things. Commodities in cultural perspective, A. Appadurai ed., Cambridge, pp. 64–91.
Kopytoff I . 2003, Kulturowa biografia rzeczy – utowarowienie jako proces, translated by E. Klekot, [in:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, M. Kempny, E. Nowicka eds, Warszawa, pp. 249–274.
Kucypera P. , Wadyl S . 2012, Kultura materialna, [in:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska eds, Poznań, pp. 614–626.
Kukawka S . 2010, Subneolit północno-wschodnioeuropejski na Niżu Polskim, Sum.: The north-eastern European Subneolithic on the Polish Lowland, Toruń.
Marek S . , Siedlak S . 1972, Torfowisko Kunice a osada łużycka w Grzybianach koło Legnicy, Sum.: The peat-bog by Kunice and the prehistoric settlement near Grzybiany (Legnica District), „Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią”, Seria B – Biologia, 25, pp. 157–167.
Michalska Z . 1969, List of geological and archaeological sites on the territory of Poland dated by means of radiocarbon, „Geographia Polonica”, 17, pp. 97–108.
Mierzwiński A . 1986, Badania wykopaliskowe na osiedlu obronnym ludności kultury łużyckiej w Kunicach, woj. Legnica (st. 1) w 1985 roku, „Dolnośląskie Wiadomości Prahistoryczne”, 1, pp. 99–117.
Mierzwiński A . 1988, Ze studiów nad osadnictwem kultury łużyckiej w zachodniej strefie Wzniesień Żarskich. Trzebielski mikroregion osadniczy, Zusamm.: Aus den Studien über die Siedlungsaktivität der Lausitzer Kultur in der westlichen Zone von Wzniesienia Żarskie. Die Siedlungsmikroregion von Trzebiel, „Archeologia Polski”, 33/2, pp. 347–402.
Mierzwiński A . 1989, Funkcja grodów ludności kultury łużyckiej w świetle badań tych obiektów na Śląsku, Zusamm.: Funktion der Burgen der Bevölkerung der Lausitzer Kultur im Lichte der Forschungen über diese Objekte in Schlesien, [in:] Studia nad grodami epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, B. Gediga ed., Prace Komisji Archeologicznej, Polska Akademia Nauk – Oddział we Wrocławiu, 7, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, pp. 185–207.
Mierzwiński A . 1990, Badania wykopaliskowe na osadzie ludności kultury łużyckiej w Kunicach, woj. Legnica (stan. 1), przeprowadzone w 1988 roku, Sum.: Excavation investigations in Lusatian culture settlement in Kunice, district Legnica (site 1) in 1988, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 31, pp. 155–172.
Mierzwiński A . 1992a, Wyniki badań na osadzie ludności kultury łużyckiej w Kunicach, woj. Legnica (stan. 1), Sum.; Results of excavations in a Lusatian settlement in Kunice, Legnica province (site 1), „Sprawozdania Archeologiczne”, 44, pp. 129–157.
Mierzwiński A . 1992b, Zasiedlenie Opolszczyzny od starszej epoki brązu po wczesny okres lateński, Zusamm.: Die Besiedlung Oppelner Schlesiens seit der älteren Bronzezeit bis zur frühen Latènezeit, Wrocław.
Mierzwiński A . 1992c, Przemiany osadnicze w strefie Wzgórz Trzebnickich i Kotliny Żmigrodzkiej od starszej epoki brązu po wczesny okres lateński, Zusamm.: Die Besiedlungsveränderungen auf dem Gebiet zwischen Wzgórza Trzebnickie (Trzebnickie Anhöhe) und Kotlina Żmigrodzka (Żmigrodzka Becken) von der älteren Bronze- bis zur frühen Latènezeit, „Przegląd Archeologiczny”, 40, pp. 5–47.
Mierzwiński A . 1994a, Wyniki prac wykopaliskowych na osadzie ludności kultury łużyckiej w Kunicach (stan. 1), woj. Legnica, z 1986 roku, Sum.: Results of excavations in a Lusatian Culture settlement at Kunice (site 1), Legnica Distr., made in 1986, „Silesia Antiqua”, 36–37, pp. 41–60.
Mierzwiński A . 1994b, Przemiany osadnicze społeczności kultury łużyckiej na Śląsku, Zusamm.: Die Siedlungswandlungen bei den Gesellschaften der Lausitzer Kultur in Schlesien, Wrocław.
Mierzwiński A . 1995a, Lokalne stosunki osadnicze w świetle analizy makroregionalnej na przykładzie zasiedlenia międzyrzecza Nysy Łużyckiej i Lubszy w III EB-HaD, Zusamm.: Die lokalen Siedlungsstrukturen im Lichte einer makroregionalen Analyse am Beispiel der Besiedlung auf dem Zwischenstromgebiet Lausitzer Neiße-Lubst in III Bz-HaD, „Dolnośląskie Wiadomości Prahistoryczne”, 3, pp. 7–30.
Mierzwiński A . 1995b, Stosunki osadnicze na Wyżynie Śląskiej od początków epoki brązu po wczesny okres lateński, Zusamm.: Die Besiedlungsverhältnisse in der Schlesischen Hochebene von Anfang der Bronzezeit bis zu der frühen La-Tène-Zeit, „Śląskie Prace Prahistoryczne”, 4, pp. 47–72.
Mierzwiński A . 1997, Głogowsko-dalkowski region osadniczy: zarys przemian w zasiedleniu od starszej epoki brązu po początki okresu lateńskiego, Zusamm.: Die Glogauer-Dalkauer Siedlungsregion: Abriß der Umwandlungen in Besiedlung von der älteren Bronzezeit bis an die Anfänge der Latènezeit, „Dolnośląskie Wiadomości Prahistoryczne”, 4, pp. 61–116.
Mierzwiński A . 2000, Zagadnienie obronności osiedli typu biskupińskiego. O potrzebie alternatywnej interpretacji, Zusamm.: Die Frage der Verteitigungsfähigkeit der Siedlungen vom Biskupin-Typ. Über den Bedarf an einer alternativen Interpretation, „Przegląd Archeologiczny”, 48, pp. 141–151.
Mierzwiński A . 2002, Kłopoty z ceramiką jako „źródłem poznania”, Zusamm.: Schwierigkeiten mit der Keramik als einer „Erkenntnisquelle”, „Przegląd Archeologiczny”, 50, pp. 71–83.
Mierzwiński A . 2003, Znaki utrwalone w glinie. Społeczno-obrzędowe aspekty działań wytwórczych końca epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Model nadodrzański, Zusamm.: Zeichen in Ton festgehalten. Sozial-rituelle Aspekte von Herstellungsaktivitäten der ausgehenden Bronze- und frühen Eisenzeit. Oderraum-Modell, Wrocław.
Mierzwiński A . 2007, Ślężańska układanka. Strukturalno-semiotyczne poszukiwania kontekstu historycznego, Zusamm.: Das Zobtenberger Puzzlespiel. Strukturell-semiotische Suche nach einem geschichtlichen Kontext, Wrocław.
Mierzwiński A . 2012a, Tajemnice pól popielnicowych. Pogranicze doczesności i zaświatów w perspektywie pradziejowej antropologii śmierci, Zusamm.: Geheimnisse der Urnenfelder. An der Grenze von Diesseits und Jenseits in der Perspektive der vorgeschichtlichen Todesanthropologie, Wrocław.
Mierzwiński A . 2012b, Biesiady w rytuale pogrzebowym nadodrzańskiej strefy pól popielnicowych, Zusamm.: Trankgelagen in dem Begräbnisritual der Urnenfelderkultur im Oderraum, Wrocław.
Mierzwiński A . 2012c, Dobroczyńcy zmarłych. Rozważania o ingerencjach grobowych w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, Zusamm.: Wohltäter der Verstorbenen. Erwägungen über die Eingriffe in Gräber in der späten Bronze- und der frühen Eisenzeit, „Przegląd Archeologiczny”, 60, pp. 49–82.
Mierzwiński A . 2013, The communicative aspect of burial mound symbolism. A commentary to Homer’s accounts / Komunikacyjny aspekt symboliki kurhanu. Komentarz do przekazów Homera, „Analecta Archaeologica Ressoviensia”, 8, pp. 237–272.
Mierzwiński A . 2015, Lwy znad Czarnej Wody. Opowieść o sacrum ślężańskiego krajobrazu w XII–XIX wieku, Zusamm.: Löwen am Schwarzwasser. Eine Geschichte über das Sacrum der Zobtenberger Landschaft im 12.–19. Jahrhundert, Wrocław.
Mierzwiński A . 2019a, Eschatologiczne skutki przędzenia i tkania. Z dziejów semiotyzacji działań wytwórczych w kontekstach sepulkralnych, Sum.: Eschatological implications of spinning and weaving. From the history of semiotisation of manufacturing in sepulchral contexts, Wrocław.
Mierzwiński A . 2019b, Krajobraz z babą, [in:] Archeologia jako humanistyczna interpretacja przeszłości. Studia dedykowane Profesorowi Henrykowi Mamzerowi, A. Posern-Zieliński, J. Sawicka, J. Kabaciński, M. Kara, K. Zamelska-Monczak eds, Poznań, pp. 239–255.
Mierzwiński A . , Kłosińska E . 1989, Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1985 r. na osadzie obronnej ludności kultury łużyckiej w Kunicach, woj. Legnica, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 28, pp. 31–33.
Minta-Tworzowska D. 2012, Źródło/ Ślad/ Artefakt/ Rzecz/ Przedmiot, [in:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska eds, Poznań, pp. 137–161.
Neustupný E . 1998, K variabilitě laténské keramiky, Sum.: Variability of the La Tène culture pottery, „Archeologické rozhledy”, 50/1, pp. 77–94.
Niesiołowska-Wędzka A . 1974, Początki i rozwój grodów kultury łużyckiej, Zusamm.: Anfänge und Entwicklung der Burgen der Lausitzer Kultur, Polskie Badania Archeologiczne, 18, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Nissinaho A . 1993, Methodological aspects of surface collection, „Karhunhammas”, 15, pp. 45–60.
Olsen B . 2010, In defense of things. Archaeology and the ontology of objects, Lanham.
Olsen B . 2013, W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów, translated by B. Shallcross, Warszawa.
Rajski P. , Stolarczyk T. 2014, Położenie i kontekst osadniczy stanowiska Grzybiany 3, Sum.: Location and settlement background of the site Grzybiany 3, [in:] Osada kultury pól popielnicowych w Grzybianach koło Legnicy, T. Stolarczyk, J. Baron eds, Legnica–Wrocław, pp. 35–48.
Shanks M. 1998, The life of an artifact in an interpretative archaeology, „Fennoscandia archaeologica”, 15, pp. 15–30.
Sych D . 2014, Research perspectives of the traseology of metal artifacts, „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, 56, pp. 31–40.
Szczepankiewicz S . , Szczypek P. 1974, Stanowisko Grzybiany. Stanowisko Kunice. Wstępne informacje o genezie i wieku mis jeziornych i obszarów przyległych, [in:] Krajowe Sympozjum „Rozwój den dolinnych rzek niżowej części dorzecza Odry i wydm śródlądowych w holocenie z nawiązaniem do schyłku ostatniego glacjału” (Wrocław–Poznań 16–21 września 1974). Przewodnik wycieczki, S. Kozarski ed., Poznań, pp. 24–30.
Szenicowa W. 1961, Osada obronna kultury łużyckiej w Kunicach, „Biuletyn Informacyjny Konserwatora Zabytków Archeologicznych na woj. wrocławskie 1959–1960 r.”, pp. 33–35.
Urbańczyk P. 1986, Formowanie się układów stratyfikacyjnych jako proces źródłotwórczy, Sum.: The formation of stratificational entities as a source-creative process, [in:] Teoria i praktyka badań archeologicznych, I, Przesłanki metodologiczne, W. Hensel, G. Donato, S. Tabaczyński eds, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, pp. 184–245, 401–405.
Urbańczyk P. 2012, Stratygrafia, [in:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska eds, Poznań, pp. 429–450.
Walczak W. 1970, Obszar przedsudecki, Warszawa.
Walczak W. 1974, Nad Odrą. Szkice z dziejów przemian krajobrazu geograficznego ziem nadodrzańskich Dolnego Śląska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Żur T. 2014, Ceramika naczyniowa z osady kultury łużyckiej w Grzybianach, Sum.: Ceramic vessels from the Lusatian culture settlement in Grzybiany, [in:] Osada kultury pól popielnicowych w Grzybianach koło Legnicy, T. Stolarczyk, J. Baron eds, Legnica–Wrocław, pp. 205–300.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
