Józef Łepkowski (1826–1894) i początki polskiej archeologii uniwersyteckiej
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol69.2024.008Słowa kluczowe:
historia archeologii, Katedra Archeologii, Gabinet Archeologiczny, Uniwersytet Jagielloński, Józef Łepkowski, XIX w.Abstrakt
W XIX w. archeologia uniwersytecka na ziemiach polskich rozwijała się na Uniwersytecie Jagiellońskim i w znacznej mierze związana była z Józefem Łepkowskim (1826–1894). Był on pierwszym profesorem archeologii na terenie Polski podzielonej wtedy między trzy zabory. W 1863 r. uzyskał habilitację, trzy lata później został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w 1875 r. profesorem zwyczajnym. W swoich wykładach prezentował zagadnienia dotyczące nie tylko pradziejów, ale również historii sztuki, konserwatorstwa i nauk pomocniczych historii. Był organizatorem uniwersyteckiego Gabinetu Archeologicznego, w którym gromadził dzieła sztuki i różne zabytki archeologiczne. W artykule ukazano okoliczności i kulisy zdobywania przez archeologię statusu dyscypliny uniwersyteckiej na ziemiach polskich w XIX w. oraz wkład w tym zakresie tytułowej postaci.
Pobrania
Bibliografia
Abramowicz A. 1967. Wiek archeologii. Problemy polskiej archeologii dziewiętnastowiecznej, Warszawa.
Bąk-Koczarska C. 1973. Łepkowski Józef Aleksander (1826–1894), [w:] E. Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, 18, Wrocław, s. 339–343.
Bednarek A. 2016. Druga wystawa starożytności i zabytków sztuki w Krakowie (1872–1873), „Krzysztofory”, 34, s. 73–86.
Bernhard M.L. 1976. Historia zbioru, [w:] M.L. Bernhard (red.), Zabytki archeologiczne Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Katalog, Warszawa–Kraków, s. 9–18.
Bernhard M.L. (red.), 1976. Zabytki archeologiczne Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Katalog, Warszawa–Kraków.
Biliński P. 2016. Zerwanie więzów łączących Towarzystwo Naukowe Krakowskie z Uniwersytetem Jagiellońskim w 1856 roku, [w:] J. Wyrozumski (red.), Towarzystwo Naukowe Krakowskie w 200-lecie założenia (1815–2015), Kraków, s. 27–37.
Bogdanowska M., Chwalba A. 2014. Collegium Novum, Kraków.
Cartes 1873. Cartes archéologiques, [w:] Congrès International d’Anthropologie et d’Archéologie Préhistoriques. Compte rendu de la Cinquième Session à Bologne 1871, Bologne, s. 364–369.
Chantre E. 1878. Armes et objects de parure du cabinet de l’Université Jagiellonne à Cracovie, Matériaux pour l’histoire primitive et naturelle de l’homme, „Revue Mensuelle Illustrée”, 13, s. 126–129.
Chochorowski J. 2015. 150 years of prehistoric archaeology at the Jagiellonian University, „Recherches Archéologiques”, 7, s. 7–35.
Chochorowski J. 2016a. „Łatwe” początki archeologii uniwersyteckiej w Polsce, [w:] M. Rybicka, M. Rzucek (red.), Nasi mistrzowie, Rzeszów, s. 239–274.
Chochorowski J. 2016b. Między archeologią, antropologią i prehistorią – krakowskie środowisko naukowe w początkach działania Akademii Umiejętności (1873–1893) wobec problemu pochodzenia człowieka i jego kultury, „Historyka. Studia Metodologiczne”, 46, s. 303–343.
Chwalba A. 2009. Collegium Maius, Kraków.
Corpus 1999. Corpus studiosorum Universitatis Iagellonicae in saeculis XVIII–XX. Tomus III: A-D, [w:] J. Michalewicz (red.), Z prac Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Seria C, Kraków.
Demetrykiewicz W. 1886. Konserwatorstwo zabytków archeologicznych. Studyum ze stanowiska dziejów kultury i nauki porównawczej prawa, Kraków.
Fogel J. 1996. Archeologiczne tropy Józefa Łepkowskiego (1826–1894) w Wielkopolsce, „Opuscula Musealia”, 8, s. 21–45.
Gabinet 1872. Gabinet archeologiczny przy uniwersytecie jagiellońskim, „Na Dziś. Pismo zbiorowe poświęcone literaturze, naukom, sztuce, gospodarstwu krajowemu, handlowi i przemysłowi”, 1, s. 437–439.
Gałczyńska C.Z. 1964. Historia zbioru zabytków archeologicznych w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Meander”, 19(10), s. 452–463.
Gałczyńska C.Z. 2013. Pierwsze sarkofagi egipskie w Polsce. Z historii zbiorów zabytków antycznych, „Materiały Archeologiczne”, 39, s. 241–262.
Gedl M. 1971. Kierunek archeologii Polski na Uniwersytecie Jagiellońskim przed 1945 rokiem, „Światowit”, 22, s. 187–197.
Gedl M. 1996. Józef Łepkowski jako nauczyciel akademicki, „Opuscula Musealia”, 8, s. 47–54.
Głowa A., Sławińska J. 2021. The collection of Late Antique textiles from Egypt acquired in 1893 by the Archaeological Cabinet of the Jagiellonian University in the context of the early interest in “Coptic” weaving, [w:] A. Kubala (red.), Collecting antiquities from the Middle Ages to the end of the nineteenth century. Proceedings of the international conference held on March 25–26, 2021 at the Wrocław University Institute of Art History, Kraków-Wrocław, s. 287–309. DOI: https://doi.org/10.12797/9788381385862.13
Jabłoński Z. (red.), 1957. Życie kulturalne i artystyczne Krakowa w drugiej połowie XIX wieku (wybór listów), „Rocznik Biblioteki PAN”, 3, s. 5–199.
Jamka R. 1974. Katedra Archeologii Polski Uniwersytetu Jagiellońskiego, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Historyczne, 47, Kraków–Warszawa, s. 91–95.
Kaeser M.-A. 2008. On the international roots of prehistory, [w:] T. Murray, Ch. Evans (red.), Histories of archaeology. A reader in the history of archaeology, Oxford, s. 378–391. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780199550074.003.0021
Kohn A., Mehlis C. 1879. Materialien zur Vorgeschichte der Menschen im östlichen Europa, 1, Jena.
Kraushar A. 1883. Siedmiolecie Szkoły Głównej Warszawskiej 1862–1869. Wydział Prawa i Administracyi. Notatki do historyi szkół prawa w Polsce, Warszawa.
Kremer J. 1869. Listy z Krakowa, 2, Naumburg.
Kronika 1881. Kronika, „Przegląd Bibliograficzno-Archeologiczny”, 1, s. 153–159.
Kronika 1887. Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od r[oku] 1864 do r[oku] 1887 i obraz jego stanu dzisiejszego wraz z rzeczą o rektorach od czasów najdawniejszych, Kraków.
La Légende Internationale 1874. La Légende internationale pour les cartes préhistoriques, [w:] Congrès International d’Anthropologie et d’Archéologie Préhistoriques. Compte rendu de la 7e session, Stockholm, tome second, Stockholm, s. 937–960.
Lech J. 1992. Prehistoria i przemiany światopoglądowe w Europie, „Archeologia Polski”, 37(1–2), s. 265–285.
Lech J., Werra D.H. 2018. On the beginnings of prehistory and on chipped flints in the Late Bronze Age, [w:] P. Valde-Nowak, K. Sobczyk, M. Nowak, J. Źrałka (red.), Amici magistro et collegae suo Ioanni Christopho Kozłowski dedicant, Kraków, s. 577–584.
Lemanaitė G. 2018. Ze Szwecji do Polski. Dary Henryka Bukowskiego w bibliotekach krakowskich, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi”, 12, s. 167–190. DOI: https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2018.7
Linetty J. 2020. Kształtowanie się podstaw naukowych archeologii w Wielkopolsce do 1918 roku, Poznań.
Linetty J., Linetty J. 2016. Józef Łepkowski (1826–1894) założyciel polskiej archeologii i prahistoryczne odkrycia w Czeszewie, pow. wągrowiecki, „Museion Poloniae Maioris. Rocznik naukowy Fundacji Muzeów Wielkopolskich”, 3, s. 105–119.
Łepkowski J. 1847. Starożytności i pomniki Krakowa, Kraków.
Łepkowski J. 1849a. Groby w Łuczanowicach, w okręgu m. Krakowa, „Przyjaciel Ludu”, 23 (23 listopada), s. 183–184.
Łepkowski J. 1849b. Starożytności różnemi czasy w Krakowie z ziemi wydobyte, „Przyjaciel Ludu”, 17 (21 września), s. 129–130.
Łepkowski J. 1850a. Ułamek z podróży archeologicznej po Galicyi, odbytej w r. 1849 przez Józefa Łepkowskiego i Józefa Jerzmanowskiego, „Biblioteka Warszawska”, 3, s. 193–224, 416–448.
Łepkowski J. 1850b. Kalwaria Zebrzydowska i jej okolice pod względem dziejowym i archeologicznym, Kraków.
Łepkowski J. 1852a. Listy archeologiczne (z ryciną), „Biblioteka Warszawska”, 2, s. 523–541.
Łepkowski J. 1852b. Sprawozdanie z podróży archeologicznej po Sądecczyźnie na posiedzeniu Tow[arzystwa] Nauk[owego] Krak[owskiego] Wydziału Archeol[ogicznego], „Rocznik Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Jagiellońskim złączonego. Oddziału Sztuk i Archeologii”, 2, s. 229–243.
Łepkowski J. 1852c. Z podróży archeologicznej po Jasielskim, „Czas”, 235, s. 1–2.
Łepkowski J. 1852d. Z podróży archeologicznej po Jasielskim, „Czas”, 236, s. 1–2.
Łepkowski J. 1865a. O starożytnych mieszkalnych budowlach na palach wznoszonych wśród jezior i na rzekach, „Czas”, 246, s. 1–2.
Łepkowski J. 1865b. O starożytnych mieszkalnych budowlach na palach wznoszonych wśród jezior i na rzekach, „Czas”, 247, s. 1–2.
Łepkowski J. 1866. O zabytkach Kruszwicy, Gniezna i Krakowa oraz Trzemeszna, Rogoźna, Kcyni, Dobieszewka, Gołańczy, Żnina, Gąsawy, Pakości, Kościelca, Inowrocławia, Strzelna i Mogilna, Kraków.
Łepkowski J. 1871. Szczątki mieszkań nawodnych w Czeszewie, „Tygodnik Illustrowany”, 199, s. 200–201.
Łepkowski J. 1872. Sztuka. Zarys jej dziejów. Zarazem podręcznik dla uczących się i przewodnik dla podróżujących, Kraków.
Motywa 1865. Motywa do projektu ustawy cesarsko-królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, dodatek do Projektu ustawy Uniwersytetu Warszawskiego wraz z Motywami, z polecenia JW-go Dyrektora Głównego Prezydującego w Komissyi Rządowej Oświecenia Publicznego, przez Członków Szkoły Głównej ułożonego, Warszawa.
Nosek S. 1967. Zarys historii badań archeologicznych w Małopolsce, Wrocław.
Odezwa 1857. Odezwa Towarzystwa naukowego krakowskiego, Kraków.
Ostrowski J. 1996. Józef Aleksander Łepkowski (1826–1894), „Opuscula Musealia”, 8, s. 9–20.
Pamiętnik 1881. Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Historycznego Polskiego imienia Jana Długosza, odbytego w Krakowie w czterechsetną rocznicę jego śmierci, Kraków.
Perkowska U. 1975. Kształtowanie się zespołu naukowego w Uniwersytecie Jagiellońskim (1860–1920), Wrocław.
Pomian K. 2002. Archeologia, historia, naród, [w:] B. Wawrzykowska (red.), Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, Toruń, s. 9–15.
Projekt 1865. Projekt ustawy Uniwersytetu Warszawskiego wraz z Motywami, z polecenia JW-go Dyrektora Głównego Prezydującego w Komissyi Rządowej Oświecenia Publicznego, przez Członków Szkoły Głównej ułożony, Warszawa.
Sadowski J.N. 1876. Sprawozdanie z posiedzeń ósmego międzynarodowego kongresu antropologiczno-archeologicznego w Peszcie w r[oku] 1876, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności”, 6, s. I–XXVI.
Sadowski J.N. 1881. Jaki szereg badań wypada przedsięwziąć, aby zyskać podstawę do wyjaśnienia wędrówek różnych plemion słowiańskich w epoce poprzedzającej pierwszy zawiązek Polski?, [w:] Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Historycznego Polskiego imienia Jana Długosza, odbytego w Krakowie w czterechsetną rocznicę jego śmierci, Kraków, s. 88–95.
Sadowski J.N. 1882. Stanisława z Libeltów Łepkowska. Wspomnienie pośmiertne, Kraków.
Schiller J. 2005. Uniwersytet Warszawski – czy uniwersytet i czy w Warszawie?, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 50(3–4), s. 25–58.
Sklenář K. 1983. Archaeology in Central Europe: the first 500 years, Leicester.
Sklenář K. 2017. Archeologie v Čechách v období analytického pozitivismu (1868–1892). Od Vocelova „Pravěku” po střetnutí muzejní a univerzitní školy, Fontes Archaeologici Pragenses, 44, Praga.
Sprawozdanie z prelekcyj archeologii 1864. Sprawozdanie z prelekcyj archeologii sztuki średniowiecznej, mianych w uniwersytecie Jagiellońskim w półroczu zimowem roku 1863/4, „Biblioteka Warszawska”, 2, s. 274–278.
Stinia M. 2014. Uniwersytet Jagielloński w latach 1871–1914. Modernizacja procesu nauczania, Kraków.
Surman J. 2019. Universities in imperial Austria 1848–1918. A social history of a multilingual space, Purdue University Press, West Lafayette, Indiana. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv2x00vh0
Szczerba A. 2018. From the history of Polish archeology. In the search for the beginnings of Polish nation and country, [w:] D.H. Werra, M. Woźny (red.), Between history and archaeology. Papers in honour of Jacek Lech, Oxford, s. 355–361. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvndv6qh.35
Szwarc A. 2016. Akademia Medyko-Chirurgiczna i Szkoła Główna,1857–1869, [w:] T. Kizwalter (red.), Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1816–1915. Monumenta Universitatis Varsoviensis 1816–2016, Warszawa, s. 415–555. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323523765.pp.415-556
Śliwa J. 1976. Zabytki egipskie, [w:] M.L. Bernhard (red.), Zabytki archeologiczne Zakładu Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Katalog, Warszawa–Kraków, s. 31–64.
Śliwa J. 2007a. Egipt i Bliski Wschód Józefa Kremera, [w:] J. Maj (red.), Józef Kremer (1806–1875), Kraków, s. 147–166.
Śliwa J. 2007b. Egipski sarkofag i mumia Uniwersytetu Jagiellońskiego, [w:] J. Śliwa (red.), Egipt, Grecja, Italia… Zabytki starożytne z dawnej kolekcji Gabinetu Archeologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 111–120.
Śliwa J. 2011. Darczyńcy Gabinetu Archeologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uzupełnienia i sprostowania, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, 56, s. 365–378.
Śliwa J. (red.), 2007. Egipt, Grecja, Italia… Zabytki starożytne z dawnej kolekcji Gabinetu Archeologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Tarnowski S. 2010. Domowa kronika dzikowska. Wstęp, opracowanie i komentarz Grzegorz Nieć, Kraków–Rudnik.
Trigger B.G. 2006. A history of archaeological thought. Second edition, Cambridge. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511813016
Wężyk F. 1858. Mowa Franciszka Wężyka, prezesa Towarzystwa naukowego w Krakowie, na posiedzeniu publicznem dnia 6 Marca 1858 r., „Rocznik Ces. Król. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego”, 2(25), s. 1–21.
Wiadomości 1878a. Wiadomości, „Dwutygodnik Naukowy Poświęcony Archeologii, Historyi i Lingwistyce”, 6, s. 149–152.
Wiadomości 1878b. Wiadomości, „Dwutygodnik Naukowy Poświęcony Archeologii, Historyi i Lingwistyce”, 24, s. 598–602.
Wiadomości 1878c. Wiadomości, „Dwutygodnik Naukowy Poświęcony Archeologii, Historyi i Lingwistyce”, 14, s. 360–362.
Woźny M. 2018a. Karpackie podróże badawcze Józefa Łepkowskiego, [w:] K. Słabosz-Palacz (red.), Górale Babiogórscy w badaniach XIX-wiecznych naukowców i podróżników, Kraków–Zawoja, s. 79–92.
Woźny M. 2018b, Jak powstawała pierwsza krakowska Wystawa Starożytności i Zabytków Sztuki (1858/9), [w:] J. Górski (red.), Od kolekcjonerstwa do muzealnictwa. 160-lecie pierwszej wystawy w Muzeum Archeologicznym w Krakowie, s. 27–34.
Woźny M. 2018c. Towards a common language: the plan to standardise symbols on archaeological maps in 19th-century Europe, [w:] D.H. Werra, M. Woźny (red.), Between history and archaeology. Papers in honour of Jacek Lech, Oxford, s. 363–371. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvndv6qh.36
Woźny M. 2022. Rola Józefa Łepkowskiego w pozyskaniu dla krakowskich instytucji zbiorów Karola Rogawskiego i Bolesława Podczaszyńskiego, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 4, s. 79–93, https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.22.036.16967 DOI: https://doi.org/10.4467/0023589XKHNT.22.036.16967
Woźny M., Dzięgielewski K. 2018. 150 years of the Jagiellonian University Archaeological Cabinet. Past and present, „Recherches Archéologiques”, 9, s. 185–208. DOI: https://doi.org/10.33547/RechACrac.NS9.07
Ziegelmayer G. 2003. Ranke, Johannes, [w:] Neue Deutsche Biographie, 21, Berlin, s. 142–144.
Ziemięcki T.N. 1878. Muzeum Narodowe w Krakowie. Projekt T. Ziemięckiego członka kom. arch. Akad. Umiej., Kraków.
Żmigrodzki M. 1877. Pamiątki przeszłości. Parę godzin spędzonych w Gabinecie Archeologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Tygodnik Illustrowany”, 35(912); skrócony przedruk w: Śliwa J. (red.), 2007. Egipt, Grecja, Italia… Zabytki starożytne z dawnej kolekcji Gabinetu Archeologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 35–40.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
