Organiczny czy mineralny? Technika miękkiego tłuka w późnym paleolicie na wybranych stanowiskach z terenu Pomorza Zachodniego

Michał Adamczyk; Marta Chmiel-Chrzanowska

doi:10.23858/APol69.2024.002

Opublikowane: 22024-12-31 — zaktualizowane 2024-12-31

Tom 69 (2024)

Organiczny czy mineralny? Technika miękkiego tłuka w późnym paleolicie na wybranych stanowiskach z terenu Pomorza Zachodniego

Michał Adamczyk , Marta Chmiel-Chrzanowska

Archeologia Polski

Dział: Studia

https://doi.org/10.23858/APol69.2024.002

Abstrakt

W artykule zaprezentowano wyniki badań nad techniką miękkiego tłuka użytą do wykonania wiórów krzemiennych znalezionych na wybranych stanowiskach z późnego paleolitu z terenu Pomorza Zachodniego. Analizowano materiały z trzech stanowisk: Kocierz 3, Buniewice 7 i Wołczkowo 1, związanych ze społecznościami kultur Federmesser i ahrensburskiej oraz prawdopodobnie Bromme i świderskiej, datowane na XII i XI tysiąclecie p.n.e., oraz przygotowane obecnie wyroby eksperymentalne. Stworzona kolekcja referencyjna obejmowała wióry odbijane tłukami mineralnymi (kamiennymi) oraz organicznymi (z poroża). Wszystkie wyroby poddano technologicznej klasyfikacji dynamicznej, a następnie analizom statystycznym. Otrzymane rezultaty wskazują na używanie przez paleolitycznych krzemieniarzy obu rodzajów tłuków z różną częstotliwością, przy czym stwierdzono, że w starszych zespołach udział narzędzi wykonanych tłukami mineralnymi był wyraźnie wyższy, zaś w zespołach młodszych proporcje te były bardziej wyrównane. Zaobserwowano także zróżnicowanie ze względu na pozycję wyrobu w łańcuchu operacji.

Słowa kluczowe:

późny paleolit, Pomorze Zachodnie, technologia krzemieniarstwa, archeologia eksperymentalna, analiza statystyczna

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Adamczyk, M., & Chmiel-Chrzanowska, M. (2024). Organiczny czy mineralny? Technika miękkiego tłuka w późnym paleolicie na wybranych stanowiskach z terenu Pomorza Zachodniego. Archeologia Polski, 69, 11–41. https://doi.org/10.23858/APol69.2024.002

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Adamczyk M. 2014. Buniewice, site 7: A collection of Tanged Points Technocomplex on the background of the Final Palaeolithic settlement of Pomeranian Bay, „Sprawozdania Archeologiczne”, 66, s. 177–220.
Google Scholar

Adamczyk M. 2021. On the edge of the Lowland: the Ahrensburgian of Rügen, Usedom, Wolin and Bornholm Islands, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 17, s. 37–68.
Google Scholar

Adamczyk M. 2022. Wołczkowo: the Federmesser collection reconsidered, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 18, s. 7–39.
Google Scholar

Adamczyk M., Chmiel-Chrzanowska M. 2018. Useless stones? The potential of lithics in palaeodemographic research, „Sprawozdania Archeologiczne”, 70, s. 31–45, https://doi.org/10.23858/SA70.2018.002
Google Scholar

Berg-Hansen I.M. 2018. Continuity and change in late- and post-glacial social networks: knowledge transmission and blade production methods in Ahrensburgian and Early Mesolithic north west Europe, [w:] K. Knutsson, H. Knutsson, J. Apel, H. Glørstad (red.), The early settlement of northern Europe, 2, Technology of early settlement in northern Europe. Transmission of knowledge and culture, Sheffield–Bristol, s. 63–98, https://doi.org/10.1558/equinox.30719
Google Scholar

Berg-Hansen I.M. 2019. Alt Duvenstedt LA 121 revisited – blade technology in Ahrensburgian culture, [w:] B.V. Eriksen, E. Rensink, S. Harris (red.), The Final Palaeolithic of northern Eurasia. Proceedings of the Amersfoort, Schleswig and Burgos UISPP Commission Meetings, Schleswig, s. 169–192.
Google Scholar

Berg-Hansen I.M., Damlien H., Zagorska I. 2019. The northern fringe of the Swiderian technological tradition: Salaspils Laukskola revisited, „Archaeologia Baltica”, 29, s. 12–31, https://doi.org/10.15181/ab.v26i0.2020
Google Scholar

Czarnecki M. 1970. Z problematyki badań nad późnoplejstoceńskimi i wczesnoholoceńskimi przemysłami Pomorza Zachodniego, „Materiały Zachodniopomorskie”, 16, s. 31–71.
Google Scholar

Czarnecki M. 1971. Wstępne badania wykopaliskowe paleolitycznego stanowiska w Kocierzu, pow. Gryfice, „Materiały Zachodniopomorskie”, 17, s. 7–16.
Google Scholar

Czarnecki M. 1983. Początki zasiedlenia w paleolicie i mezolicie, [w:] W. Filipowiak, G. Labuda (red.), Dzieje Szczecina, 1, Pradzieje, Szczecin, s. 59–101.
Google Scholar

Damlien H. 2015. Striking a difference? The effect of knapping techniques on blade attributes, „Journal of Archaeological Science”, 63, s. 122–135, https://doi.org/10.1016/j.jas.2015.08.020
Google Scholar

Dziewanowski M. 2006. Flint assemblage Dręstwo 37. A preliminary analysis of predetermined Swiderian debitage, [w:] A. Wiśniewski, T. Płonka, J.M. Burdukiewicz (red.), The stone: technique and technology, Wrocław, s. 149–166.
Google Scholar

Fischer A. 1988. A Late Palaeolithic flint workshop at Egtved, east Jutland – a glimpse of the Federmesser culture in Denmark, „Journal of Danish Archaeology”, 7, s. 7–23.
Google Scholar

Fischer A., Clemmensen L.B., Donahue R., Heinemeier J., Lykke-Andersen H., Lysdahl P., Mortensen M.F., Olsen J., Petersen P.V. 2013. Late Palaeolithic Nørre Lyngby – a northern outpost close to the west coast of Europe, „Quartär”, 60, s. 137–162, https://doi.org/10.7485/QU60_7
Google Scholar

Fletcher M., Lock G.R. 1995. Archeologia w liczbach. Podstawy statystyki dla archeologów, Poznań.
Google Scholar

Fuglestvedt I. 2007. The Ahrensburgian Galta 3 site in SW Norway. Dating, technology and cultural affinity, „Acta Archaeologica”, 78(2), s. 87–110, https://doi.org/10.1111/j.1600-0390.2007.00101.x
Google Scholar

Galiński T. 1983. Zagadnienie osadnictwa późnopaleolitycznego na terenie Pomorza, „Materiały Zachodniopomorskie”, 29, s. 23–49.
Google Scholar

Galiński T. 1985. Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych na stanowiskach nr 2 i 3 w Tanowie w 1985 r., „Materiały Zachodniopomorskie”, 31, s. 71–83.
Google Scholar

Galiński T. 1997. Materiały do mapy osadnictwa w epoce kamienia na Pomorzu Zachodnim, „Materiały Zachodniopomorskie”, 43, s. 7–98.
Google Scholar

Galiński T. 1999. Stanowisko późnopaleolityczne w Kocierzy, „Materiały Zachodniopomorskie”, 45, s. 7–66.
Google Scholar

Galiński T. 2006. Osadnictwo późnopaleolityczne w rejonie jeziora Świdwie na Pomorzu Zachodnim, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 2/3(1), s. 43–78.
Google Scholar

Galiński T. 2007. Rotnowo. Stanowisko paleolityczne i mezolityczne w Dolinie Lubieszowej na Pomorzu Zachodnim, Warszawa.
Google Scholar

Galiński T. 2009. Badania paleolitu i mezolitu na Pomorzu Zachodnim w latach 1982–2006, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Aktualne problemy epoki kamienia na Pomorzu, Gdańsk, s. 85–115.
Google Scholar

Galiński T. 2015a. Tanowo. Obozowiska łowców epoki paleolitu i mezolitu na Pomorzu, Warszawa.
Google Scholar

Galiński T. 2015b. Bolków nad Jeziorem Świdwie. Nowe materiały kultury ahrensburskiej, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 10(1), s. 7–114.
Google Scholar

Galiński T. 2019. Paleolit i mezolit na Pomorzu, Szczecin.
Google Scholar

Galiński T., Jankowska D. 2006. Bolków 1. Stanowisko z końca paleolitu i początków mezolitu nad jeziorem Świdwie na Pomorzu Zachodnim, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 10(1), s. 79–176.
Google Scholar

Grużdź W. 2018. An examination of theories on lithic reduction methods in Swiderian technology, [w:] K. Knutsson, H. Knutsson, J. Apel, H. Glørstad (red.), The early settlement of northern Europe, 2, Technology of early settlement in northern Europe. Transmission of knowledge and culture, Sheffield–Bristol, s. 47–61, https://doi.org/10.1558/equinox.30725
Google Scholar

Grużdź W., Pyżewicz K., Migal W., Przeździecki M. 2012. Multi-aspect analysis of flint materials from Suchodółka, site 3, the Świętokrzyskie voivodeship, „Światowit”, Seria B, 9(50), s. 245–258.
Google Scholar

Hartz S. 1987. Neue spätpaläolithische Fundplätze bei Ahrenshöft, Kreis Nordfriesland, „Offa”, 44, s. 5–52.
Google Scholar

Inizian M.-L., Reduron-Ballinger M., Roche H., Tixier J. 1999. Technology and terminology of knapped stone, Préhistoire de la Pierre Taillée, 5, Nanterre.
Google Scholar

Kabaciński J., Sobkowiak-Tabaka I. 2010. Between East and West – a new site of the Federmessergruppen in Poland, „Quartär”, 57, s. 139–154.
Google Scholar

Kobusiewicz M. 1999. Ludy zbieracko-łowieckie północno-zachodniej Polski, Poznań.
Google Scholar

Kotthaus J.K. 2019. The Federmesser site of Borneck-Ost, Ahrensburg tunnel valley: revisited results and new perspectives following re-analysis of the lithic material, [w:] B.V. Eriksen, E. Rensink, S. Harris (red.), The Final Palaeolithic of Northern Eurasia. Proceedings of the Amersfoort, Schleswig and Burgos UISPP Commission Meetings, Schleswig, s. 193–207.
Google Scholar

Kowalski K. 2017. Epoka kamienia, [w]: E. Górkiewicz-Bucka (red.), Przeszłość odkryta. Powiat kamieński w świetle archeologii, Szczecin, s. 13–25.
Google Scholar

Madsen B. 1992. Hamburgerkultur Flintteknologi i Jels, [w:] J. Holm, F. Rieck (red.), Istidsjægere ved Jelssøerne. Hamburgkulturen i Danmark, Skrifter fra Museumsrådet for Sønderjyllands Amt, 5, Haderslev, s. 93–131.
Google Scholar

Madsen B. 1996. Late Palaeolithic cultures of south Scandinavia – tools, traditions and technology, [w:] L. Larsson (red.), The earliest settlement of Scandinavia and its relationship with neighbouring areas, Acta Archaeologica Lundensia, 24, Stockholm, s. 61–73.
Google Scholar

Migal W. 2006. On various methods of Lyngby point production, [w:] A. Wiśniewski, T. Płonka, J.M. Burdukiewicz (red.), The stone: technique and technology, Wrocław, s. 137–148.
Google Scholar

Migal W. 2007. On preferential points of the Final Paleolithic in the Central European Lowland, [w:] M. Kobusiewicz, J. Kabaciński (red.), Studies in Final Paleolithic of the Great European Plain, Poznań, s. 185–200.
Google Scholar

Pyżewicz K., Grużdź W., Rozbiegalski P., Rakoca A. 2020. Two methods of blade production among Arch-Backed Point groups – a case study from the western Polish Lowland, [w:] S.B. Grimm, M.-J. Weber, L. Mevel, I. Sobkowiak-Tabaka (red.), From the Atlantic to beyond the Bug river. Finding and defining the Federmesser-Gruppen/Azilian. Proceedings of Session A5b (Commission »The Final Palaeolithic of Northern Eurasia«) of the XVIIth UISPP Congress, Burgos, September 2014, RGZM-Tagungen, 40, Mainz, s. 91–104.
Google Scholar

Sawicki L. 1922. Przyczynek do znajomości techniki obróbki krzemienia, „Wiadomości Archeologiczne”, 7, s. 58–77.
Google Scholar

Schild R. 1975. Późny paleolit, [w:] W. Chmielewski, W. Hensel (red.), Prahistoria Ziem Polskich, 1, Paleolit i mezolit, Wrocław, s. 159–338.
Google Scholar

Schild R., Marczak M., Królik H. 1975. Późny mezolit. Próba wieloaspektowej analizy otwartych stanowisk piaskowych, Wrocław.
Google Scholar

Sobkowiak-Tabaka I. 2011. Społeczności późnego paleolitu w dorzeczu Odry, Poznań.
Google Scholar

Sobkowiak-Tabaka I. 2017. Rozwój społeczności Federmesser na Nizinie Środkowoeuropejskiej, Poznań.
Google Scholar

Sobkowiak-Tabaka I., Okuniewska-Nowaczyk I., Ratajczak-Szczerba M. 2019. Lateglacial human occupation in the Lubrza region (Łagów Lake district, western Poland), [w:] B.V. Eriksen, E. Rensink, S. Harris (red.), The Final Palaeolithic of Northern Eurasia. Proceedings of the Amersfoort, Schleswig and Burgos UISPP Commission Meetings, Schleswig, s. 277–298.
Google Scholar

Sobkowiak-Tabaka I., Winkler K. 2017. The Ahrensburgian and the Swiderian in the area around the middle Oder river: reflections on similarities and differences, „Quartär”, 64, s. 217–240.
Google Scholar

Sørensen M. 2006a. Teknologiske traditioner i Maglemosekulturen. En diakron analyse af Maglemosekulturens flækkeindustri, [w:] B.V. Eriksen (red.), Stenalderstudier. Tidligt mesolitiske jægere og samlere i Sydskandinavien, Jysk Arkæologisk Selskabs Skrifter, 55, Højbjerg, s. 19–75.
Google Scholar

Sørensen M. 2006b. Rethinking the blade definition: towards a dynamic understanding, [w:] J. Apel, K. Knutsson (red.), Skilled production and social reproduction. Aspects of traditional stone-tool technologies, SAU Stone Studies, 2, Uppsala, s. 277–296.
Google Scholar

Sørensen M. 2008. Spatial analysis by dynamic technological classification: a case study from the Palaeolithic – Mesolithic transition in Scandinavia, [w:] M. Sørensen, P. Desrosiers (red.), Technology in archaeology, Publications from the National Museum. Studies in archaeology & history, 14, Copenhagen, s. 107–125.
Google Scholar

Sørensen M. 2012. The arrival and development of pressure blade technology in southern Scandinavia, [w:] P.M. Desrosiers (red.), The emergence of pressure blade making. From origin to modern experimentation, New York, s. 237–259.
Google Scholar

Sørensen M. 2013. „Dynamical technological classification of Scandinavian lithic blade industries”, Kopenhaga, maszynopis, Uniwersytet Kopenhaski.
Google Scholar

Tatarzycki P. 2007. Statystyka po ludzku, Gliwice.
Google Scholar

Taute W. 1968. Die Stielspitzen-Gruppen in nördlichen Mitteleuropa, Köln–Wien.
Google Scholar

Valentin B., Weber M.-J., Bodu P. 2014. Initialisation and progression of the core reduction process at Donnemarie-Dontilly (Seine-et-Marne, France), site of the Belloisian tradition. New interpretative key for comparisons with contemporaneous industries and Federmesser-Gruppen assemblages, „Bulletin de la Société préhistorique française”, 111(4), s. 659–678.
Google Scholar

Weber M.-J., Clausen I., Housley R.A., Miller C.E., Riede F., Usinger H. 2010. New information on
Google Scholar

the Havelte Group site Ahrenshöft LA 58 D (Nordfriesland, Germany) – Preliminary results of the 2008 fieldwork, „Quartär”, 57, s. 7–24.
Google Scholar

Weber M.-J., Valentin B., Bodu P. 2019. It’s all about volume – New observations on specific aspects of core reduction at the Belloisian site Donnemarie-Dontilly (Seine-et-Marne, France), [w:] B.V. Eriksen, E. Rensink, S. Harris (red.), The Final Palaeolithic of northern Eurasia. Proceedings of the Amersfoort, Schleswig and Burgos UISPP Commission Meetings, Schleswig, s. 91–104.
Google Scholar

Whittaker J.C. 1994. Flintknapping: making and understanding stone tools, Austin.
Google Scholar