Organiczny czy mineralny? Technika miękkiego tłuka w późnym paleolicie na wybranych stanowiskach z terenu Pomorza Zachodniego
DOI:
https://doi.org/10.23858/APol69.2024.002Słowa kluczowe:
późny paleolit, Pomorze Zachodnie, technologia krzemieniarstwa, archeologia eksperymentalna, analiza statystycznaAbstrakt
W artykule zaprezentowano wyniki badań nad techniką miękkiego tłuka użytą do wykonania wiórów krzemiennych znalezionych na wybranych stanowiskach z późnego paleolitu z terenu Pomorza Zachodniego. Analizowano materiały z trzech stanowisk: Kocierz 3, Buniewice 7 i Wołczkowo 1, związanych ze społecznościami kultur Federmesser i ahrensburskiej oraz prawdopodobnie Bromme i świderskiej, datowane na XII i XI tysiąclecie p.n.e., oraz przygotowane obecnie wyroby eksperymentalne. Stworzona kolekcja referencyjna obejmowała wióry odbijane tłukami mineralnymi (kamiennymi) oraz organicznymi (z poroża). Wszystkie wyroby poddano technologicznej klasyfikacji dynamicznej, a następnie analizom statystycznym. Otrzymane rezultaty wskazują na używanie przez paleolitycznych krzemieniarzy obu rodzajów tłuków z różną częstotliwością, przy czym stwierdzono, że w starszych zespołach udział narzędzi wykonanych tłukami mineralnymi był wyraźnie wyższy, zaś w zespołach młodszych proporcje te były bardziej wyrównane. Zaobserwowano także zróżnicowanie ze względu na pozycję wyrobu w łańcuchu operacji.
Pobrania
Bibliografia
Adamczyk M. 2014. Buniewice, site 7: A collection of Tanged Points Technocomplex on the background of the Final Palaeolithic settlement of Pomeranian Bay, „Sprawozdania Archeologiczne”, 66, s. 177–220.
Adamczyk M. 2021. On the edge of the Lowland: the Ahrensburgian of Rügen, Usedom, Wolin and Bornholm Islands, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 17, s. 37–68.
Adamczyk M. 2022. Wołczkowo: the Federmesser collection reconsidered, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 18, s. 7–39.
Adamczyk M., Chmiel-Chrzanowska M. 2018. Useless stones? The potential of lithics in palaeodemographic research, „Sprawozdania Archeologiczne”, 70, s. 31–45, https://doi.org/10.23858/SA70.2018.002 DOI: https://doi.org/10.23858/SA70.2018.002
Berg-Hansen I.M. 2018. Continuity and change in late- and post-glacial social networks: knowledge transmission and blade production methods in Ahrensburgian and Early Mesolithic north west Europe, [w:] K. Knutsson, H. Knutsson, J. Apel, H. Glørstad (red.), The early settlement of northern Europe, 2, Technology of early settlement in northern Europe. Transmission of knowledge and culture, Sheffield–Bristol, s. 63–98, https://doi.org/10.1558/equinox.30719
Berg-Hansen I.M. 2019. Alt Duvenstedt LA 121 revisited – blade technology in Ahrensburgian culture, [w:] B.V. Eriksen, E. Rensink, S. Harris (red.), The Final Palaeolithic of northern Eurasia. Proceedings of the Amersfoort, Schleswig and Burgos UISPP Commission Meetings, Schleswig, s. 169–192.
Berg-Hansen I.M., Damlien H., Zagorska I. 2019. The northern fringe of the Swiderian technological tradition: Salaspils Laukskola revisited, „Archaeologia Baltica”, 29, s. 12–31, https://doi.org/10.15181/ab.v26i0.2020 DOI: https://doi.org/10.15181/ab.v26i0.2020
Czarnecki M. 1970. Z problematyki badań nad późnoplejstoceńskimi i wczesnoholoceńskimi przemysłami Pomorza Zachodniego, „Materiały Zachodniopomorskie”, 16, s. 31–71.
Czarnecki M. 1971. Wstępne badania wykopaliskowe paleolitycznego stanowiska w Kocierzu, pow. Gryfice, „Materiały Zachodniopomorskie”, 17, s. 7–16.
Czarnecki M. 1983. Początki zasiedlenia w paleolicie i mezolicie, [w:] W. Filipowiak, G. Labuda (red.), Dzieje Szczecina, 1, Pradzieje, Szczecin, s. 59–101.
Damlien H. 2015. Striking a difference? The effect of knapping techniques on blade attributes, „Journal of Archaeological Science”, 63, s. 122–135, https://doi.org/10.1016/j.jas.2015.08.020 DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2015.08.020
Dziewanowski M. 2006. Flint assemblage Dręstwo 37. A preliminary analysis of predetermined Swiderian debitage, [w:] A. Wiśniewski, T. Płonka, J.M. Burdukiewicz (red.), The stone: technique and technology, Wrocław, s. 149–166.
Fischer A. 1988. A Late Palaeolithic flint workshop at Egtved, east Jutland – a glimpse of the Federmesser culture in Denmark, „Journal of Danish Archaeology”, 7, s. 7–23. DOI: https://doi.org/10.1080/0108464X.1988.10589994
Fischer A., Clemmensen L.B., Donahue R., Heinemeier J., Lykke-Andersen H., Lysdahl P., Mortensen M.F., Olsen J., Petersen P.V. 2013. Late Palaeolithic Nørre Lyngby – a northern outpost close to the west coast of Europe, „Quartär”, 60, s. 137–162, https://doi.org/10.7485/QU60_7
Fletcher M., Lock G.R. 1995. Archeologia w liczbach. Podstawy statystyki dla archeologów, Poznań.
Fuglestvedt I. 2007. The Ahrensburgian Galta 3 site in SW Norway. Dating, technology and cultural affinity, „Acta Archaeologica”, 78(2), s. 87–110, https://doi.org/10.1111/j.1600-0390.2007.00101.x DOI: https://doi.org/10.1111/j.1600-0390.2007.00101.x
Galiński T. 1983. Zagadnienie osadnictwa późnopaleolitycznego na terenie Pomorza, „Materiały Zachodniopomorskie”, 29, s. 23–49.
Galiński T. 1985. Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych na stanowiskach nr 2 i 3 w Tanowie w 1985 r., „Materiały Zachodniopomorskie”, 31, s. 71–83.
Galiński T. 1997. Materiały do mapy osadnictwa w epoce kamienia na Pomorzu Zachodnim, „Materiały Zachodniopomorskie”, 43, s. 7–98.
Galiński T. 1999. Stanowisko późnopaleolityczne w Kocierzy, „Materiały Zachodniopomorskie”, 45, s. 7–66.
Galiński T. 2006. Osadnictwo późnopaleolityczne w rejonie jeziora Świdwie na Pomorzu Zachodnim, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 2/3(1), s. 43–78.
Galiński T. 2007. Rotnowo. Stanowisko paleolityczne i mezolityczne w Dolinie Lubieszowej na Pomorzu Zachodnim, Warszawa.
Galiński T. 2009. Badania paleolitu i mezolitu na Pomorzu Zachodnim w latach 1982–2006, [w:] M. Fudziński, H. Paner (red.), Aktualne problemy epoki kamienia na Pomorzu, Gdańsk, s. 85–115.
Galiński T. 2015a. Tanowo. Obozowiska łowców epoki paleolitu i mezolitu na Pomorzu, Warszawa.
Galiński T. 2015b. Bolków nad Jeziorem Świdwie. Nowe materiały kultury ahrensburskiej, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 10(1), s. 7–114.
Galiński T. 2019. Paleolit i mezolit na Pomorzu, Szczecin.
Galiński T., Jankowska D. 2006. Bolków 1. Stanowisko z końca paleolitu i początków mezolitu nad jeziorem Świdwie na Pomorzu Zachodnim, „Materiały Zachodniopomorskie Nowa Seria”, 10(1), s. 79–176.
Grużdź W. 2018. An examination of theories on lithic reduction methods in Swiderian technology, [w:] K. Knutsson, H. Knutsson, J. Apel, H. Glørstad (red.), The early settlement of northern Europe, 2, Technology of early settlement in northern Europe. Transmission of knowledge and culture, Sheffield–Bristol, s. 47–61, https://doi.org/10.1558/equinox.30725
Grużdź W., Pyżewicz K., Migal W., Przeździecki M. 2012. Multi-aspect analysis of flint materials from Suchodółka, site 3, the Świętokrzyskie voivodeship, „Światowit”, Seria B, 9(50), s. 245–258.
Hartz S. 1987. Neue spätpaläolithische Fundplätze bei Ahrenshöft, Kreis Nordfriesland, „Offa”, 44, s. 5–52.
Inizian M.-L., Reduron-Ballinger M., Roche H., Tixier J. 1999. Technology and terminology of knapped stone, Préhistoire de la Pierre Taillée, 5, Nanterre.
Kabaciński J., Sobkowiak-Tabaka I. 2010. Between East and West – a new site of the Federmessergruppen in Poland, „Quartär”, 57, s. 139–154.
Kobusiewicz M. 1999. Ludy zbieracko-łowieckie północno-zachodniej Polski, Poznań.
Kotthaus J.K. 2019. The Federmesser site of Borneck-Ost, Ahrensburg tunnel valley: revisited results and new perspectives following re-analysis of the lithic material, [w:] B.V. Eriksen, E. Rensink, S. Harris (red.), The Final Palaeolithic of Northern Eurasia. Proceedings of the Amersfoort, Schleswig and Burgos UISPP Commission Meetings, Schleswig, s. 193–207.
Kowalski K. 2017. Epoka kamienia, [w]: E. Górkiewicz-Bucka (red.), Przeszłość odkryta. Powiat kamieński w świetle archeologii, Szczecin, s. 13–25.
Madsen B. 1992. Hamburgerkultur Flintteknologi i Jels, [w:] J. Holm, F. Rieck (red.), Istidsjægere ved Jelssøerne. Hamburgkulturen i Danmark, Skrifter fra Museumsrådet for Sønderjyllands Amt, 5, Haderslev, s. 93–131.
Madsen B. 1996. Late Palaeolithic cultures of south Scandinavia – tools, traditions and technology, [w:] L. Larsson (red.), The earliest settlement of Scandinavia and its relationship with neighbouring areas, Acta Archaeologica Lundensia, 24, Stockholm, s. 61–73.
Migal W. 2006. On various methods of Lyngby point production, [w:] A. Wiśniewski, T. Płonka, J.M. Burdukiewicz (red.), The stone: technique and technology, Wrocław, s. 137–148.
Migal W. 2007. On preferential points of the Final Paleolithic in the Central European Lowland, [w:] M. Kobusiewicz, J. Kabaciński (red.), Studies in Final Paleolithic of the Great European Plain, Poznań, s. 185–200.
Pyżewicz K., Grużdź W., Rozbiegalski P., Rakoca A. 2020. Two methods of blade production among Arch-Backed Point groups – a case study from the western Polish Lowland, [w:] S.B. Grimm, M.-J. Weber, L. Mevel, I. Sobkowiak-Tabaka (red.), From the Atlantic to beyond the Bug river. Finding and defining the Federmesser-Gruppen/Azilian. Proceedings of Session A5b (Commission »The Final Palaeolithic of Northern Eurasia«) of the XVIIth UISPP Congress, Burgos, September 2014, RGZM-Tagungen, 40, Mainz, s. 91–104.
Sawicki L. 1922. Przyczynek do znajomości techniki obróbki krzemienia, „Wiadomości Archeologiczne”, 7, s. 58–77.
Schild R. 1975. Późny paleolit, [w:] W. Chmielewski, W. Hensel (red.), Prahistoria Ziem Polskich, 1, Paleolit i mezolit, Wrocław, s. 159–338.
Schild R., Marczak M., Królik H. 1975. Późny mezolit. Próba wieloaspektowej analizy otwartych stanowisk piaskowych, Wrocław.
Sobkowiak-Tabaka I. 2011. Społeczności późnego paleolitu w dorzeczu Odry, Poznań.
Sobkowiak-Tabaka I. 2017. Rozwój społeczności Federmesser na Nizinie Środkowoeuropejskiej, Poznań.
Sobkowiak-Tabaka I., Okuniewska-Nowaczyk I., Ratajczak-Szczerba M. 2019. Lateglacial human occupation in the Lubrza region (Łagów Lake district, western Poland), [w:] B.V. Eriksen, E. Rensink, S. Harris (red.), The Final Palaeolithic of Northern Eurasia. Proceedings of the Amersfoort, Schleswig and Burgos UISPP Commission Meetings, Schleswig, s. 277–298.
Sobkowiak-Tabaka I., Winkler K. 2017. The Ahrensburgian and the Swiderian in the area around the middle Oder river: reflections on similarities and differences, „Quartär”, 64, s. 217–240.
Sørensen M. 2006a. Teknologiske traditioner i Maglemosekulturen. En diakron analyse af Maglemosekulturens flækkeindustri, [w:] B.V. Eriksen (red.), Stenalderstudier. Tidligt mesolitiske jægere og samlere i Sydskandinavien, Jysk Arkæologisk Selskabs Skrifter, 55, Højbjerg, s. 19–75.
Sørensen M. 2006b. Rethinking the blade definition: towards a dynamic understanding, [w:] J. Apel, K. Knutsson (red.), Skilled production and social reproduction. Aspects of traditional stone-tool technologies, SAU Stone Studies, 2, Uppsala, s. 277–296.
Sørensen M. 2008. Spatial analysis by dynamic technological classification: a case study from the Palaeolithic – Mesolithic transition in Scandinavia, [w:] M. Sørensen, P. Desrosiers (red.), Technology in archaeology, Publications from the National Museum. Studies in archaeology & history, 14, Copenhagen, s. 107–125.
Sørensen M. 2012. The arrival and development of pressure blade technology in southern Scandinavia, [w:] P.M. Desrosiers (red.), The emergence of pressure blade making. From origin to modern experimentation, New York, s. 237–259. DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4614-2003-3_9
Sørensen M. 2013. „Dynamical technological classification of Scandinavian lithic blade industries”, Kopenhaga, maszynopis, Uniwersytet Kopenhaski.
Tatarzycki P. 2007. Statystyka po ludzku, Gliwice.
Taute W. 1968. Die Stielspitzen-Gruppen in nördlichen Mitteleuropa, Köln–Wien.
Valentin B., Weber M.-J., Bodu P. 2014. Initialisation and progression of the core reduction process at Donnemarie-Dontilly (Seine-et-Marne, France), site of the Belloisian tradition. New interpretative key for comparisons with contemporaneous industries and Federmesser-Gruppen assemblages, „Bulletin de la Société préhistorique française”, 111(4), s. 659–678. DOI: https://doi.org/10.3406/bspf.2014.14461
Weber M.-J., Clausen I., Housley R.A., Miller C.E., Riede F., Usinger H. 2010. New information on
the Havelte Group site Ahrenshöft LA 58 D (Nordfriesland, Germany) – Preliminary results of the 2008 fieldwork, „Quartär”, 57, s. 7–24.
Weber M.-J., Valentin B., Bodu P. 2019. It’s all about volume – New observations on specific aspects of core reduction at the Belloisian site Donnemarie-Dontilly (Seine-et-Marne, France), [w:] B.V. Eriksen, E. Rensink, S. Harris (red.), The Final Palaeolithic of northern Eurasia. Proceedings of the Amersfoort, Schleswig and Burgos UISPP Commission Meetings, Schleswig, s. 91–104.
Whittaker J.C. 1994. Flintknapping: making and understanding stone tools, Austin.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Archeologia Polski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
