Abstract
I this article I tried to provide answers to the question: why do the E’ñepá want school? Based on the ethnographic material gathered in the field, I pointed out that school was well received among the indigenous people because the set of social practices that constitute it allow E’ñepá to the achieve cultural objectives necessary for the reproduction of their communities. This fact decided that school was from ‘chosen’ among a number of national society institutions that suddenly appeared in the E’ñepá world (churches, economic enterprises, political institutions). The institution of school enables a new way of achieving the main goal among the E’ñepá – developing a self into a person. With school, the E’ñepá also gained a new mechanism of creating community between non-relatives and facilitated achieving the most important stage of an E’ñepá group trajectory – patán. By presenting school as a set of bodily practices (classes, meetings, school meals, development projects etc.) I demonstrated how its social function consisted in achieving the integration and cohesion of the group
References
Aikman Sheila 1999, Intercultural education and literacy. An Ethnographic study of indigenous knowledge and learning in the Peruvian Amazon, John Benjamins Publishing Company, Amsterdam–Philadelphia
Akinnaso Niyi F. 1992, Language and knowledge in literate and non-literate societies, Comparative Studies in Society and History, vol. 34, nr 1, s. 68–109
Alvares Myriam Martins 2004, Kitoko Maxakali: A criança indígena e os procesos de formação, aprendizagem e escolarização, Revista Anthropológicas, vol. 15, nr 1, s. 49–78
Amodio Eemanuele, Pira Vicenso 1988, Escuela y cambio cultural entre los Makuxi de Brasil, [w:] E. Amodio (comp.), Educación, escuelas y culturas indínas de America Latina, t. 2, Abya Yala, Quito, s. 125–152
Basso Ellen B. (red.) 1977, Carib-speaking Indians: Culture, society and language, University of Arizona Press, Tucson
Biord Castillo Horacio 1988, La educación intercultural bilingüe en Venezuela. El caso Kari’ña, [w:] E. Amodio (comp.), Educación, escuelas y culturas indígenas de America Latina, t. 2, Abya Yala, Quito, s. 63–83
Bourdieu Pierre 2009, Rozum praktyczny. O teorii działania, przeł. J. Stryjczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Buliński Tarzycjusz 2011, Ludzie, zwierzęta i inne byty w świecie Indian Amazonii. Wstęp do perspektywizmu, [w:] A. Mica, P. Łuczeczko (red.), Ludzie i nie-ludzie. Perspektywa socjologiczno-antropologiczna, Wydawnictwo Orbis Exterior, Gdańsk, s. 89–114
Buliński Tarzycjusz 2012, Pytanie Raula. Obraz dziecka w kulturze Indian E’ñepá, Problemy Wczesnej Edukacji, nr 3 (18), s. 49–59
Buliński Tarzycjusz 2015a, Obraz świata Indian E’ñepá (Amazonia wenezuelska), Sensus Historiae, vol. 21, nr 4, s. 29–52
Buliński Tarzycjusz 2015b, Rysowanie słów. Praktyki pisania wśród Indian E’ñepá (Amazonia wenezuelska), Teksty Drugie, nr 4, s. 48–69
Buliński Tarzycjusz 2016, Szkoła jako sposób zdobywania dóbr (Indianie E’ñepá, Amazonia wenezuelska), Etnografia Polska, vol. 60, s. 63–82
Buliński Tarzycjusz 2018, Szkoła w amazońskiej puszczy. Formy i znaczenie edukacji w społecznościach tubylczych na przykładzie Indian E’ñepá z Wenezueli, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk
Buliński Tarzycjusz, Kairski Mariusz 2007, Élites aparentes. Sociedades de tipo simple en el mundo contemporáneo. Maestros y líderes de las organizaciones indígenas entre los E’ñepá y Matsigenka, Estudios Latinoamericanos, t. 27, s. 101–138
Buliński Tarzycjusz, Rakoczy Marta (red.) 2015, Communicare: almanach antropologiczny. Szkoła/pismo, t. 5, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Clifford James 2004, Praktyki przestrzenne: badania terenowe, podróże i praktyki dyscyplinujące w antropologii, [w:] M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, t. 2, przeł. S. Sikora, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 139–179
Collet Celia L. G. 2006, Ritos de civilização e cultura: a escola bakairi, tese de doutorado, Antropologia Social – Museo Nacional Universidade Federal do Rio de Janeiro
Dagett James, Wise Mary R. 1992, The social consequences of literacy in some ethnic groups of the Peruvian Amazon, Notes on Literacy, vol. 18, nr 4, s. 1–14
Davis Patricia 2002, Los machiguengas aprenden a leer. Breve historia de la educación y el desarollo communal entre los machiguengas del Bajo Urubamba, Pontificia Universidad Católica del Perú, Lima
Dirección de Asuntos Indígenas 1998, Régimen de Educación Intercultural Bilingüe: Diagnósticos y Propuestas 1998–2000, Caracas: Dirección de Asuntos Indígenas (DAI), Ministerio de Educación
Figueroa Alba L. G. 1998, Guerriers de l’écriture et commerçants du monde enchanté: histoire, identité et traitement du mal chez les Sateré-Mawé (Amazonie central, Brésil), Ph.D., EHESS, Paris
Godlewski Grzegorz 2008, Słowo – pismo – sztuka słowa. Perspektywy antropologiczne, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Godoy Ricardo, Karlan Dean, Rabindran Shanti, Huanca Tomás 2005, Do modern forms of human capital matter in primitive economies? Comparative evidence from Bolivia, Economics of Education Review, nr 24, s. 45−53
Goody Jack 2011, Poskromienie myśli nieoswojonej, tłum. M. Szuster, PIW, Warszawa
Gow Peter 1991, Of mixed blood. Kinship and history in Peruvian Amazonia, Oxford University Press, Oxford
Gow Peter 1997, O parentesco como consciência humana: o caso dos Piro, Mana, nr 3 (2), s. 39–65
Gow Peter 2001, An Amazonian myth and its history, Oxford University Press, Oxford
Haro Juan 1990, La atención escolar de la población infantile y adolescente en el Amazonas Venezolano, Revista de Pedagogía, nr 11 (22), s. 61–78
Henley Paul 1982, The E’ñepá. Tradition and change on the Amazonian frontier, Yale University Press, London
Henley Paul 1988, Los E’ńepa (E’ñepá), [w:] W. Coppens (comp.), Los aborígenes de Venezuela, t. 3, Instituto Caribe de Antropología y Sociología, Caracas, s. 215–306
Jackson Jean 1995, Preserving Indian culture: Shaman schools and ethno-education in the Vaupés, Colombia, Current Anthropology, vol. 10, nr 3, s. 302–329
Kairski Mariusz, Stoińska-Kairska Iwona, Buliński Tarzycjusz 2012, Genealogia E’ñepá południowych 1860–2009, maszynopis
Larsen Steen E. 1995, La educación en algunas comunidades indígenas de Venezuela, Revista de Pedagogía, vol. 16, nr 41, s. 23–38
Lasmar Cristiane 2009, Conhecer para Transformar: os índios do rio Uaupés e a educação escolar, Tellus (UCDB), vol. 16, s. 11–34
Macedo Lopes da Silva Silvia 2009, Indigenous school policies and politics: The sociopolitical relationship of Wayăpi Amerindians to Brazilian and French Guianan schooling, Anthropology & Education Quarterly, vol. 40, nr 2, s. 170–186
Matos de Viegas Susana 2003, Eating with your favourite mother: Time and socialityin a Brazilian Amerindian community, Journal of The Royal Anthropological Institute, vol. 9, s. 21–37
McCallum Cecilia 1990, Language, kinship and politics in Amazonia, Man (N.S.), vol. 25, s. 412–433
Mendes Jackeline Rodrigues 2001, Ler, escrever e contar: Prácticas de numeramento-letra¬mento dos Kaiabi no contexto de formação de professores índios no Parque Indígena do Xingu, tese doutorado, Universidade Estadual de Campinas, Instituto de Estudos da Linguagem
Olson David R. 2010, Papierowy świat. Pojęciowe i poznawcze implikacje pisania i czytania, tłum. M. Rakoczy, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Rival Laura 1996, Hijos del Sol, padres del jaguar. Los Huaorani hoy, Abya-Yala, Quito
Rival Laura 2000, Marginality with a difference: How the Huaorani remain autonomous, preserve their sharing relations and naturalize outside economic powers, [w:] P. Schweitzer, M. Biesele, R.K. Hitchcock (red.), Hunters and gatherers in the modern world: Conflict, resistance and self-determination, Berghan Books, New York 2000, s. 244–260
Rival Laura 2002, Trekking through history. The Waorani of Amazonian Ecuador, Columbia University Press, New York
Rivière Peter 1984, Individual and society in Guiana: A comparative study of Amerindian social organization, Cambridge University Press, Cambridge
Santos-Granero Fernando 2006, Sensual vitalities: non-corporeal modes of sensing and knowing in native Amazonia, Tipiti. Journal of the Society for the Anthropology of Lowland South America, vol. 4, nr 1–2, s. 57–80
Seeger Anthony, da Matta Roberto, Viveiros de Castro Eduardo 1987, A construção da pessoa nas sociedades indígenas brasileiras, [w:] J.P de Oliveira Filho (org.), Sociedades indígenas e indigenismo no Brasil, Marco Zero/UFRJ, Rio de Janeiro
Serpell Roberto, Hatano Giyoo 1997, Education, schooling and literacy, [w:] J.W. Berry, P.R. Dasen, T.S. Saraswathi (red.), Handbook of cross-cultural psychology, t. 2, Allyn and Bacon, Boston, s. 339–376
Street Brian 1984, Literacy in theory and practice, Cambridge University Press, Cambridge
Tassinari Antonella I, Cohn Clarice 2009, „Opening to the other”: Schooling among the Karipuna and Mebengokré-Xikrin of Brazil, Anthropology and Education Quarterly, vol. 40, nr 2, s. 150–169
Trudell Barbara 1993, Beyond the bilingual classroom: Literacy acquisition among Peruvian Amazon communities, University of Texas at Arlington, Dallas
Vilaça Aparecida M. N. 2002, Making kin out of others in Amazonia, Journal of The Royal Anthropological Institute, vol. 8, s. 347–365
Vilaça Aparecida M. N. 2005, Chronically unstable bodies: reflections on Amazonian corporalities, Journal of The Royal Anthropological Institute, vol. 11, s. 445–464
Viveiros de Castro Eduardo B. 1996, Images of nature and society in Amazonian ethnology, Annual Review of Anthropology, vol. 25, s. 179–200
Viveiros de Castro Eduardo B. 1998, Cosmological deixis and Amerindian perspectivism, Journal of The Royal Anthropological Institute, vol. 4, s. 469–488
Viveiros de Castro Eduardo B. 2001, GUT feelings about Amazonia: Potential affinity and the construction of sociality, [w:] L. Rival, N. Whitehead (red.), Beyond the visible and the material: The Amerindianization of society in the work of Peter Rivière, Oxford University Press, Oxford, s. 19–43
Wagner R. 1981, The invention of culture, University of Chicago Press, Chicago–London
Akinnaso Niyi F. 1992, Language and knowledge in literate and non-literate societies, Comparative Studies in Society and History, vol. 34, nr 1, s. 68–109
Alvares Myriam Martins 2004, Kitoko Maxakali: A criança indígena e os procesos de formação, aprendizagem e escolarização, Revista Anthropológicas, vol. 15, nr 1, s. 49–78
Amodio Eemanuele, Pira Vicenso 1988, Escuela y cambio cultural entre los Makuxi de Brasil, [w:] E. Amodio (comp.), Educación, escuelas y culturas indínas de America Latina, t. 2, Abya Yala, Quito, s. 125–152
Basso Ellen B. (red.) 1977, Carib-speaking Indians: Culture, society and language, University of Arizona Press, Tucson
Biord Castillo Horacio 1988, La educación intercultural bilingüe en Venezuela. El caso Kari’ña, [w:] E. Amodio (comp.), Educación, escuelas y culturas indígenas de America Latina, t. 2, Abya Yala, Quito, s. 63–83
Bourdieu Pierre 2009, Rozum praktyczny. O teorii działania, przeł. J. Stryjczyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
Buliński Tarzycjusz 2011, Ludzie, zwierzęta i inne byty w świecie Indian Amazonii. Wstęp do perspektywizmu, [w:] A. Mica, P. Łuczeczko (red.), Ludzie i nie-ludzie. Perspektywa socjologiczno-antropologiczna, Wydawnictwo Orbis Exterior, Gdańsk, s. 89–114
Buliński Tarzycjusz 2012, Pytanie Raula. Obraz dziecka w kulturze Indian E’ñepá, Problemy Wczesnej Edukacji, nr 3 (18), s. 49–59
Buliński Tarzycjusz 2015a, Obraz świata Indian E’ñepá (Amazonia wenezuelska), Sensus Historiae, vol. 21, nr 4, s. 29–52
Buliński Tarzycjusz 2015b, Rysowanie słów. Praktyki pisania wśród Indian E’ñepá (Amazonia wenezuelska), Teksty Drugie, nr 4, s. 48–69
Buliński Tarzycjusz 2016, Szkoła jako sposób zdobywania dóbr (Indianie E’ñepá, Amazonia wenezuelska), Etnografia Polska, vol. 60, s. 63–82
Buliński Tarzycjusz 2018, Szkoła w amazońskiej puszczy. Formy i znaczenie edukacji w społecznościach tubylczych na przykładzie Indian E’ñepá z Wenezueli, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk
Buliński Tarzycjusz, Kairski Mariusz 2007, Élites aparentes. Sociedades de tipo simple en el mundo contemporáneo. Maestros y líderes de las organizaciones indígenas entre los E’ñepá y Matsigenka, Estudios Latinoamericanos, t. 27, s. 101–138
Buliński Tarzycjusz, Rakoczy Marta (red.) 2015, Communicare: almanach antropologiczny. Szkoła/pismo, t. 5, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Clifford James 2004, Praktyki przestrzenne: badania terenowe, podróże i praktyki dyscyplinujące w antropologii, [w:] M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, t. 2, przeł. S. Sikora, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 139–179
Collet Celia L. G. 2006, Ritos de civilização e cultura: a escola bakairi, tese de doutorado, Antropologia Social – Museo Nacional Universidade Federal do Rio de Janeiro
Dagett James, Wise Mary R. 1992, The social consequences of literacy in some ethnic groups of the Peruvian Amazon, Notes on Literacy, vol. 18, nr 4, s. 1–14
Davis Patricia 2002, Los machiguengas aprenden a leer. Breve historia de la educación y el desarollo communal entre los machiguengas del Bajo Urubamba, Pontificia Universidad Católica del Perú, Lima
Dirección de Asuntos Indígenas 1998, Régimen de Educación Intercultural Bilingüe: Diagnósticos y Propuestas 1998–2000, Caracas: Dirección de Asuntos Indígenas (DAI), Ministerio de Educación
Figueroa Alba L. G. 1998, Guerriers de l’écriture et commerçants du monde enchanté: histoire, identité et traitement du mal chez les Sateré-Mawé (Amazonie central, Brésil), Ph.D., EHESS, Paris
Godlewski Grzegorz 2008, Słowo – pismo – sztuka słowa. Perspektywy antropologiczne, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Godoy Ricardo, Karlan Dean, Rabindran Shanti, Huanca Tomás 2005, Do modern forms of human capital matter in primitive economies? Comparative evidence from Bolivia, Economics of Education Review, nr 24, s. 45−53
Goody Jack 2011, Poskromienie myśli nieoswojonej, tłum. M. Szuster, PIW, Warszawa
Gow Peter 1991, Of mixed blood. Kinship and history in Peruvian Amazonia, Oxford University Press, Oxford
Gow Peter 1997, O parentesco como consciência humana: o caso dos Piro, Mana, nr 3 (2), s. 39–65
Gow Peter 2001, An Amazonian myth and its history, Oxford University Press, Oxford
Haro Juan 1990, La atención escolar de la población infantile y adolescente en el Amazonas Venezolano, Revista de Pedagogía, nr 11 (22), s. 61–78
Henley Paul 1982, The E’ñepá. Tradition and change on the Amazonian frontier, Yale University Press, London
Henley Paul 1988, Los E’ńepa (E’ñepá), [w:] W. Coppens (comp.), Los aborígenes de Venezuela, t. 3, Instituto Caribe de Antropología y Sociología, Caracas, s. 215–306
Jackson Jean 1995, Preserving Indian culture: Shaman schools and ethno-education in the Vaupés, Colombia, Current Anthropology, vol. 10, nr 3, s. 302–329
Kairski Mariusz, Stoińska-Kairska Iwona, Buliński Tarzycjusz 2012, Genealogia E’ñepá południowych 1860–2009, maszynopis
Larsen Steen E. 1995, La educación en algunas comunidades indígenas de Venezuela, Revista de Pedagogía, vol. 16, nr 41, s. 23–38
Lasmar Cristiane 2009, Conhecer para Transformar: os índios do rio Uaupés e a educação escolar, Tellus (UCDB), vol. 16, s. 11–34
Macedo Lopes da Silva Silvia 2009, Indigenous school policies and politics: The sociopolitical relationship of Wayăpi Amerindians to Brazilian and French Guianan schooling, Anthropology & Education Quarterly, vol. 40, nr 2, s. 170–186
Matos de Viegas Susana 2003, Eating with your favourite mother: Time and socialityin a Brazilian Amerindian community, Journal of The Royal Anthropological Institute, vol. 9, s. 21–37
McCallum Cecilia 1990, Language, kinship and politics in Amazonia, Man (N.S.), vol. 25, s. 412–433
Mendes Jackeline Rodrigues 2001, Ler, escrever e contar: Prácticas de numeramento-letra¬mento dos Kaiabi no contexto de formação de professores índios no Parque Indígena do Xingu, tese doutorado, Universidade Estadual de Campinas, Instituto de Estudos da Linguagem
Olson David R. 2010, Papierowy świat. Pojęciowe i poznawcze implikacje pisania i czytania, tłum. M. Rakoczy, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Rival Laura 1996, Hijos del Sol, padres del jaguar. Los Huaorani hoy, Abya-Yala, Quito
Rival Laura 2000, Marginality with a difference: How the Huaorani remain autonomous, preserve their sharing relations and naturalize outside economic powers, [w:] P. Schweitzer, M. Biesele, R.K. Hitchcock (red.), Hunters and gatherers in the modern world: Conflict, resistance and self-determination, Berghan Books, New York 2000, s. 244–260
Rival Laura 2002, Trekking through history. The Waorani of Amazonian Ecuador, Columbia University Press, New York
Rivière Peter 1984, Individual and society in Guiana: A comparative study of Amerindian social organization, Cambridge University Press, Cambridge
Santos-Granero Fernando 2006, Sensual vitalities: non-corporeal modes of sensing and knowing in native Amazonia, Tipiti. Journal of the Society for the Anthropology of Lowland South America, vol. 4, nr 1–2, s. 57–80
Seeger Anthony, da Matta Roberto, Viveiros de Castro Eduardo 1987, A construção da pessoa nas sociedades indígenas brasileiras, [w:] J.P de Oliveira Filho (org.), Sociedades indígenas e indigenismo no Brasil, Marco Zero/UFRJ, Rio de Janeiro
Serpell Roberto, Hatano Giyoo 1997, Education, schooling and literacy, [w:] J.W. Berry, P.R. Dasen, T.S. Saraswathi (red.), Handbook of cross-cultural psychology, t. 2, Allyn and Bacon, Boston, s. 339–376
Street Brian 1984, Literacy in theory and practice, Cambridge University Press, Cambridge
Tassinari Antonella I, Cohn Clarice 2009, „Opening to the other”: Schooling among the Karipuna and Mebengokré-Xikrin of Brazil, Anthropology and Education Quarterly, vol. 40, nr 2, s. 150–169
Trudell Barbara 1993, Beyond the bilingual classroom: Literacy acquisition among Peruvian Amazon communities, University of Texas at Arlington, Dallas
Vilaça Aparecida M. N. 2002, Making kin out of others in Amazonia, Journal of The Royal Anthropological Institute, vol. 8, s. 347–365
Vilaça Aparecida M. N. 2005, Chronically unstable bodies: reflections on Amazonian corporalities, Journal of The Royal Anthropological Institute, vol. 11, s. 445–464
Viveiros de Castro Eduardo B. 1996, Images of nature and society in Amazonian ethnology, Annual Review of Anthropology, vol. 25, s. 179–200
Viveiros de Castro Eduardo B. 1998, Cosmological deixis and Amerindian perspectivism, Journal of The Royal Anthropological Institute, vol. 4, s. 469–488
Viveiros de Castro Eduardo B. 2001, GUT feelings about Amazonia: Potential affinity and the construction of sociality, [w:] L. Rival, N. Whitehead (red.), Beyond the visible and the material: The Amerindianization of society in the work of Peter Rivière, Oxford University Press, Oxford, s. 19–43
Wagner R. 1981, The invention of culture, University of Chicago Press, Chicago–London