Słowa kluczowe
laryngektomia
ucieleśnienie
antropologia medyczna
niepełnosprawność
enaktywizm
nowy materializm
ciało
komunikacja
ucieleśnienie
antropologia medyczna
niepełnosprawność
enaktywizm
nowy materializm
ciało
komunikacja
Jak cytować
Biernacka-Gemel, A., & Zieliński, K. (2022). Ciało – obce, sprawcze, kreatywne. O doświadczaniu laryngektomii. Etnografia Polska, 66(1-2), 47–71. https://doi.org/10.23858/EP66.2022.3079
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest zaproponowanie całościowego antropologicznego ujęcia laryngektomii (chirurgicznego usunięcia krtani). Nauki społeczne zajmujących się chorobą i niepełnosprawnością koncentrują się przede wszystkim na relacjach władzy, społecznym kontruowaniu ciała i indywidualnym doświadczeniu podmiotu. Proponujemy by zamiast tego przyjrzeć się dokładnie materialności ciała – fizjologicznym adaptacjom do zmienionej anatomii, tworzeniu nowych nawyków i wzorców zachowań interakcyjnych. Tworzymy most pomiędzy ciałem a praktykami społecznymi i narracjami o sobie, inspirując się enaktywizmem i nowym materializmem. Pozwalamy dojrzeć niezwykłą kreatywność ciała, którą widać w każdym wymiarze ucieleśnienia (od procesów organicznych do tworzenia opowieści).
Bibliografia
Alaimo Stacy 2010, Bodily Natures: Science, Environment, and the Material Self, Indiana University Press, Bloomington.
Bennett Jane 2010, Vibrant Matter: A Political Ecology of Things, Duke University Press, Durham i Londyn.
Braidotti Rosi 2014, Po Człowieku, tłum. Joanna Bednarek i Agnieszka Kowalczyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Braidotti Rosi 2019, Polityka życia jako bios–zoe, przeł. Igor Holewiński. Machina Myśli, http://machinamysli.org/polityka-zycia-jako-bios-zoe/.
Cooper Alan, Reimann Robert, Cronin David i Noessel Christopher 2014, About Face: The Essentials of Interaction Design. 4. edycja, Wiley, Indianapolis.
De Jaegher Hanne, Di Paolo Ezequiel 2007, Participatory Sense-Making: An Enactive Approach to Social Cognition, Phenomenology and the Cognitive Sciences, vol. 6, s. 485–507, https://doi.org/10.1007/s11097-007-9076-9.
Di Paolo Ezequiel, Buhrmann Thomas i Barandiaran Xabier 2017, Sensorimotor Life: An Enactive Proposal, Oxford University Press, Oxford.
Di Paolo Ezequiel, Cuffari Elena i De Jaegher Hanne 2018, Linguistic Bodies: The Continuity between Life and Language, The MIT Press, Cambridge i Londyn.
Di Paolo Ezequiel, Cuffari Elena i De Jaegher Hanne 2019, Linguistic Bodies 1: Context, Enaction, Model, prezentacja: https://www.youtube.com/watch?v=9tg2uP222YA.
Foucault Michel 1999, Narodziny kliniki, przeł. Paweł Pieniążek, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Frank Arthur 1997, The Wounded Storyteller: Body, Illness and Ethics. The Univeristy of Chicago Press, Chicago i Londyn.
Frost Samantha 2016, Biocultural Creatures: Toward a New Theory of the Human. Duke University Press, Durham.
Garland-Thomson Rosemarie 2020, Gapienie się, czyli o tym, jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym, przeł. Katarzyna Ojrzyńska, Fundacja Teatr 21, Warszawa.
Gil David 2013, Para-Linguistic Usages of Clicks [w:] Matthew S. Dryer, Martin Haspelmath (red.), The World Atlas of Language Structures Online, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, Leipzig, https://wals.info/chapter/142.
Godlewska Katarzyna, Jamróz Barbara, Chmielewska-Walczak Joanna i Milewska Magdalena 2020, Ocena funkcjonowania chorych z zaburzeniami połykania po operacji radykalnego usunięcia krtani, Logopedia Silesiana, vol. 9, s. 1–21. https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2020.09.06.
Goodley Dan 2016, Disability Studies: An Interdisciplinary Introduction, 2. edycja, SAGE Publications, Los Angeles, Londyn, New Delhi, Singapur, Waszyngton.
Goodley Dan, Lawthom Rebecca i Runswick-Cole Katherine 2014, Posthuman Disability Studies, Subjectivity vol. 7, https://doi.org/10.1057/sub.2014.15.
Goodwin Charles 1995, Co-Constructing Meaning in Conversations With an Aphasic Man, Research on Language and Social Interaction, vol. 28, nr 3, s. 233–60, https://doi.org/10.1207/s15327973rlsi2803_4.
Górska Magdalena 2016, Breathing Matters: Feminist Intersectional Politics of Vulnerability, praca doktorska, Linköping University Electronic Press, https://doi.org/10.3384/diss.diva-128607
Hamerlińska Agnieszka 2019, Mowa Przełykowa. Studium Onkologopedyczne, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Jakobson Roman 1960, Poetyka w świetle językoznawstwa, przeł. Krystyna Pomorska, Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, vol. 51, nr 2, s. 431–473.
Lykke Nina 2019, Making Live and Letting Die: Cancerous Bodies between Anthropocene Necropolitics and Chthulucene Kinship, Environmental Humanities, vol. 11, nr 1, s. 108–136, https://doi.org/10.1215/22011919-7349444.
Maturana Humberto R. i Varela Francisco J. 1980, On Machines, Living and Otherwise [w:] Maturana Humberto R. i Varela Francisco J. (red.), Autopoiesis and Cognition: The Realization of the Living, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, s. 77–84, https://doi.org/10.1007/978-94-009-8947-4_9.
Mertl Jiří, Žáčková Eva i Řepová Barbora 2018, Quality of Life of Patients after Total Laryngectomy: The Struggle against Stigmatization and Social Exclusion Using Speech Synthesis, Disability and Rehabilitation. Assistive Technology, vol. 13, nr 4, s. 342–352, https://doi.org/10.1080/17483107.2017.1319428.
Mroczkowski Bartosz 2021, Konceptualizacje i praktyki ciała w perspektywie posthumanizmu i nowego materializmu, praca doktorska, https://hill.psych.uw.edu.pl/downloads/Bartosz-Mroczkowski.pdf.
Plage Stefanie 2021, Deploying Normality: Cancer Survivor Identity and Authenticity in Ritual-like Practice, Medical Anthropology, vol. 40, nr 5, s. 473–89, https://doi.org/10.1080/01459740.2021.1909582.
Rączaszek-Leonardi Joanna i Nomikou Iris 2015, Beyond Mechanistic Interaction: Value-Based Constraints on Meaning in Language, Frontiers in Psychology, vol. 6, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.01579.
Rakowski Tomasz 2013, Antropologia medyczna jako stosowana nauka humanistyczna [w:] Ząbek Maciej (red.), Antropologia stosowana, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, Międzynarodowe Centrum Dialogu Miedzykulturowego i Miedzyreligijnego UKSW, Warszawa i Włocławek, s. 355-374.
Reddy Vasu, 2020, Is It Even a ‘Thing’? Getting a Grip on a ‘New’ Phenomena, prezentacja konferencyjna, Quali-Quant Conference.
Sacks Harvey, Schegloff Emanuel A. i Jefferson Gail 1974, A Simplest Systematics for the Organization of Turn-Taking for Conversation, Language, vol. 50, nr 4, s. 696–735, https://doi.org/10.2307/412243.
Scheper-Hughes Nancy i Lock Margaret M. 1987, The Mindful Body: A Prolegomenon to Future Work in Medical Anthropology, Medical Anthropology Quarterly, vol. 1, nr 1, s. 6–41.
Shildrick Margrit 2022, Visceral Prostheses: Somatechnics and Posthuman Embodiment, Bloomsbury Publishing, Londyn, Nowy Jork, Oxford, New Delhi, Sydney.
Smyrski Łukasz i Halemba Agnieszka 2015, How to Train an Anthropologist?, Jahrbuch Für Europäische Ethnologie. Polen, vol.10, s. 49-66.
Sontag Susan 1999, Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory, przeł. Jarosław Anders, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Spool Jared 2004, The KJ-Technique: A Group Process for Establishing Priorities, UX Articles by UIE (blog), https://articles.uie.com/kj_technique/.
Statkiewicz Robert 2019, Etnografia w badaniu synestezji, czyli skąd ten pomysł, po co i dlaczego „Coca-Cola” się nie świeci?, AVANT. The Journal of the Philosophical-Interdisciplinary Vanguard. vol. 10, nr 3, https://doi.org/10.26913/avant.2019.03.10.
Stilwell Peter, Stilwell Christie, Sabo Brenda i Harman Katherine 2021, Painful Metaphors: Enactivism and Art in Qualitative Research, Medical Humanities, vol. 47, s. 235-247, https://doi.org/10.1136/medhum-2020-011874.
Szyfter Witold (red.) 2015, Nowotwory w Otorynolaryngologii, 2. edycja, Wydawnictwo Termedia, Poznań.
Thompson Evan i Varela Francisco J. 2001, Radical Embodiment: Neural Dynamics and Consciousness, Trends in Cognitive Sciences, vol. 5, nr 10, s. 418–425, https://doi.org/10.1016/s1364-6613(00)01750-2.
Wierciński Hubert 2015, Rak. Antropologiczne studium praktyk i narracji. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Wójcik Agnieszka, Marszałek Sławomir i Kirwil Monika 2020, Fizjoterapia w Onkologopedii [w:] Agnieszka Hamerlińska, Beata Mikuła (red.), Onkologopedia. Podejście Interdyscyplinarne, α-medica press, s. 61–89.
Wolfe Cary 2010, What Is Posthumanism?, University of Minnesota Press, Minneapolis i Londyn.
Bennett Jane 2010, Vibrant Matter: A Political Ecology of Things, Duke University Press, Durham i Londyn.
Braidotti Rosi 2014, Po Człowieku, tłum. Joanna Bednarek i Agnieszka Kowalczyk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Braidotti Rosi 2019, Polityka życia jako bios–zoe, przeł. Igor Holewiński. Machina Myśli, http://machinamysli.org/polityka-zycia-jako-bios-zoe/.
Cooper Alan, Reimann Robert, Cronin David i Noessel Christopher 2014, About Face: The Essentials of Interaction Design. 4. edycja, Wiley, Indianapolis.
De Jaegher Hanne, Di Paolo Ezequiel 2007, Participatory Sense-Making: An Enactive Approach to Social Cognition, Phenomenology and the Cognitive Sciences, vol. 6, s. 485–507, https://doi.org/10.1007/s11097-007-9076-9.
Di Paolo Ezequiel, Buhrmann Thomas i Barandiaran Xabier 2017, Sensorimotor Life: An Enactive Proposal, Oxford University Press, Oxford.
Di Paolo Ezequiel, Cuffari Elena i De Jaegher Hanne 2018, Linguistic Bodies: The Continuity between Life and Language, The MIT Press, Cambridge i Londyn.
Di Paolo Ezequiel, Cuffari Elena i De Jaegher Hanne 2019, Linguistic Bodies 1: Context, Enaction, Model, prezentacja: https://www.youtube.com/watch?v=9tg2uP222YA.
Foucault Michel 1999, Narodziny kliniki, przeł. Paweł Pieniążek, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Frank Arthur 1997, The Wounded Storyteller: Body, Illness and Ethics. The Univeristy of Chicago Press, Chicago i Londyn.
Frost Samantha 2016, Biocultural Creatures: Toward a New Theory of the Human. Duke University Press, Durham.
Garland-Thomson Rosemarie 2020, Gapienie się, czyli o tym, jak patrzymy i jak pokazujemy siebie innym, przeł. Katarzyna Ojrzyńska, Fundacja Teatr 21, Warszawa.
Gil David 2013, Para-Linguistic Usages of Clicks [w:] Matthew S. Dryer, Martin Haspelmath (red.), The World Atlas of Language Structures Online, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, Leipzig, https://wals.info/chapter/142.
Godlewska Katarzyna, Jamróz Barbara, Chmielewska-Walczak Joanna i Milewska Magdalena 2020, Ocena funkcjonowania chorych z zaburzeniami połykania po operacji radykalnego usunięcia krtani, Logopedia Silesiana, vol. 9, s. 1–21. https://doi.org/10.31261/LOGOPEDIASILESIANA.2020.09.06.
Goodley Dan 2016, Disability Studies: An Interdisciplinary Introduction, 2. edycja, SAGE Publications, Los Angeles, Londyn, New Delhi, Singapur, Waszyngton.
Goodley Dan, Lawthom Rebecca i Runswick-Cole Katherine 2014, Posthuman Disability Studies, Subjectivity vol. 7, https://doi.org/10.1057/sub.2014.15.
Goodwin Charles 1995, Co-Constructing Meaning in Conversations With an Aphasic Man, Research on Language and Social Interaction, vol. 28, nr 3, s. 233–60, https://doi.org/10.1207/s15327973rlsi2803_4.
Górska Magdalena 2016, Breathing Matters: Feminist Intersectional Politics of Vulnerability, praca doktorska, Linköping University Electronic Press, https://doi.org/10.3384/diss.diva-128607
Hamerlińska Agnieszka 2019, Mowa Przełykowa. Studium Onkologopedyczne, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
Jakobson Roman 1960, Poetyka w świetle językoznawstwa, przeł. Krystyna Pomorska, Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, vol. 51, nr 2, s. 431–473.
Lykke Nina 2019, Making Live and Letting Die: Cancerous Bodies between Anthropocene Necropolitics and Chthulucene Kinship, Environmental Humanities, vol. 11, nr 1, s. 108–136, https://doi.org/10.1215/22011919-7349444.
Maturana Humberto R. i Varela Francisco J. 1980, On Machines, Living and Otherwise [w:] Maturana Humberto R. i Varela Francisco J. (red.), Autopoiesis and Cognition: The Realization of the Living, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, s. 77–84, https://doi.org/10.1007/978-94-009-8947-4_9.
Mertl Jiří, Žáčková Eva i Řepová Barbora 2018, Quality of Life of Patients after Total Laryngectomy: The Struggle against Stigmatization and Social Exclusion Using Speech Synthesis, Disability and Rehabilitation. Assistive Technology, vol. 13, nr 4, s. 342–352, https://doi.org/10.1080/17483107.2017.1319428.
Mroczkowski Bartosz 2021, Konceptualizacje i praktyki ciała w perspektywie posthumanizmu i nowego materializmu, praca doktorska, https://hill.psych.uw.edu.pl/downloads/Bartosz-Mroczkowski.pdf.
Plage Stefanie 2021, Deploying Normality: Cancer Survivor Identity and Authenticity in Ritual-like Practice, Medical Anthropology, vol. 40, nr 5, s. 473–89, https://doi.org/10.1080/01459740.2021.1909582.
Rączaszek-Leonardi Joanna i Nomikou Iris 2015, Beyond Mechanistic Interaction: Value-Based Constraints on Meaning in Language, Frontiers in Psychology, vol. 6, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2015.01579.
Rakowski Tomasz 2013, Antropologia medyczna jako stosowana nauka humanistyczna [w:] Ząbek Maciej (red.), Antropologia stosowana, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, Międzynarodowe Centrum Dialogu Miedzykulturowego i Miedzyreligijnego UKSW, Warszawa i Włocławek, s. 355-374.
Reddy Vasu, 2020, Is It Even a ‘Thing’? Getting a Grip on a ‘New’ Phenomena, prezentacja konferencyjna, Quali-Quant Conference.
Sacks Harvey, Schegloff Emanuel A. i Jefferson Gail 1974, A Simplest Systematics for the Organization of Turn-Taking for Conversation, Language, vol. 50, nr 4, s. 696–735, https://doi.org/10.2307/412243.
Scheper-Hughes Nancy i Lock Margaret M. 1987, The Mindful Body: A Prolegomenon to Future Work in Medical Anthropology, Medical Anthropology Quarterly, vol. 1, nr 1, s. 6–41.
Shildrick Margrit 2022, Visceral Prostheses: Somatechnics and Posthuman Embodiment, Bloomsbury Publishing, Londyn, Nowy Jork, Oxford, New Delhi, Sydney.
Smyrski Łukasz i Halemba Agnieszka 2015, How to Train an Anthropologist?, Jahrbuch Für Europäische Ethnologie. Polen, vol.10, s. 49-66.
Sontag Susan 1999, Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory, przeł. Jarosław Anders, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Spool Jared 2004, The KJ-Technique: A Group Process for Establishing Priorities, UX Articles by UIE (blog), https://articles.uie.com/kj_technique/.
Statkiewicz Robert 2019, Etnografia w badaniu synestezji, czyli skąd ten pomysł, po co i dlaczego „Coca-Cola” się nie świeci?, AVANT. The Journal of the Philosophical-Interdisciplinary Vanguard. vol. 10, nr 3, https://doi.org/10.26913/avant.2019.03.10.
Stilwell Peter, Stilwell Christie, Sabo Brenda i Harman Katherine 2021, Painful Metaphors: Enactivism and Art in Qualitative Research, Medical Humanities, vol. 47, s. 235-247, https://doi.org/10.1136/medhum-2020-011874.
Szyfter Witold (red.) 2015, Nowotwory w Otorynolaryngologii, 2. edycja, Wydawnictwo Termedia, Poznań.
Thompson Evan i Varela Francisco J. 2001, Radical Embodiment: Neural Dynamics and Consciousness, Trends in Cognitive Sciences, vol. 5, nr 10, s. 418–425, https://doi.org/10.1016/s1364-6613(00)01750-2.
Wierciński Hubert 2015, Rak. Antropologiczne studium praktyk i narracji. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Wójcik Agnieszka, Marszałek Sławomir i Kirwil Monika 2020, Fizjoterapia w Onkologopedii [w:] Agnieszka Hamerlińska, Beata Mikuła (red.), Onkologopedia. Podejście Interdyscyplinarne, α-medica press, s. 61–89.
Wolfe Cary 2010, What Is Posthumanism?, University of Minnesota Press, Minneapolis i Londyn.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2022 Etnografia Polska