Proces wrastania autochtonów i przesiedleńców w nową przestrzeń kulturową na Śląsku po II wojnie światowej
DOI:
https://doi.org/10.23858/JUE17.2019.007Słowa kluczowe:
przesiedlenia, wykorzenienie, wrastanie, wspólnota pamięci, turystyka nostalgicznaAbstrakt
Decyzją konferencji jałtańskiej w 1945 r. wytyczono nowe granice państwa polskiego po II wojnie światowej oraz ustalono konieczność wysiedlenia Niemców z ziem przekazanych Polsce. Doprowadziło to do masowych przesiedleń ludności z dawnych terenów wschodnich II Rzeczypospolitej na tzw. odzyskane ziemie zachodnie, dla której proces „wrastania” w nową przestrzeń był wyjątkowo traumatyczny. Autorka śledzi ten skomplikowany i długotrwały proces na przykładzie Opolszczyzny, gdzie funkcjonowały obok siebie dwie wspólnoty: przesiedleńców i autochtonów, w równym stopniu przeżywające szok związany z niełatwą adaptacją do nowej rzeczywistości politycznej. Dramatyzm tej sytuacji wynikał także ze zderzenia z sobą odmiennych wspólnot pamięci. Zdaniem autorki obecnie możemy już mówić o postępującej finalizacji procesu „oswajania przestrzeni”, co dokumentują doświadczenia trzeciego pokolenia „wykorzenionych”.
Pobrania
Bibliografia
Banaś K., Sznajder A. (red.) 2003, Zapomniane historie ludzkich dramatów: losy mieszkańców Górnego Śląska w latach 1939–1956, Instytut Pamięci Narodowej, Katowice.
Berlińska D. 2005, Oswajanie wielokulturowości [w:] Simonides D. (red.), Śląsk Opolski. Dziedzictwo i współczesność, Oficyna Piastowska, Opole, s. 69-94.
Gerlich M. G. 1994, „Śląska krzywda” – przejaw zbiorowego poczucia poniżenia wśród górnośląskiej ludności rodzimej (okres międzywojnia), „Etnografia Polska”, t. XXXVIII, z.1-2, s. 5-24.
Gerlich M. G., 2012, Oswajanie wsi dolnośląskiej po II wojnie światowej [w:] „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, Rusek H., Czerwińska K., Marcol K. (red.), t. 12 Dziedzictwo kulturowe „nadbagażem” codzienności? Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 113-137.
Hajduk-Nijakowska J. 2016. Doświadczanie pamięci. Folklorystyczny kontekst opowieści wspomnieniowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
Hernas Cz. 1991, Biografie sybiraków, „Teksty Drugie”, nr 3, s. 139-145.
Jasiewicz Z. 1999, Lokalizm i regionalizm a migracje. Uwagi o związkach z terytorium Ziem Zachodnich i Północnych Polski, [w:] „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”, Bukowska-Floreńska I. (red.), t. 2 Kultury regionalne i pogranicza kulturowe a świadomość etniczna, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 105-113.
Kaźmierska K. 1999, Doświadczenia wojenne Polaków a kształtowanie tożsamości etnicznej. Analiza narracji kresowych, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa.
Kaźmierska K. 2008, Biografia i pamięć na przykładzie pokoleniowego doświadczenia ocalonych z Zagłady, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków.
Kość K. 2008, Żywi we wspomnieniach. Doświadczenia śmierci w relacjach polskich zesłańców w ZSRR (w latach 1940-1946), Wyd. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław.
Kość-Ryżko K. 2014, Wykorzenieni. Dylematy samookreślenia polskich repatriantów z Kazachstanu, Instytut Archeologii i Antropologii PAN, Warszawa.
Kubis B. 2012, Wpływ przymusowych migracji na codzienne życie rodzin Kresowian na Śląsku w latach 1945-1946 w świetle wspomnień, [w:] Dawid A., Maziarz A. (red.), Rodzina na Śląsk 1939-1945.Dezintegracja. Migracje. Codzienność, Wyd. Polskie Towarzystwo Historyczne, Instytut Pamięci Narodowej, Opole-Warszawa, s. 130-151.
Michna E. 1995. Łemkowie. Grupa etniczna czy naród? Zakład Wydawniczy „Nomos”, Kraków.
Ossowski S. 1984, O ojczyźnie i narodzie, PWN, Warszawa.
Pudło K. 1987, Łemkowie. Proces wrastania w środowisko Dolnego Śląska 1947-1985, Wyd. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław.
Rosenbaum S., Węgrzyn (red.) 2014, Wywózka. Deportacja mieszkańców Górnego Śląska do obozów pracy przymusowej w Związku Sowieckim w 1945 roku. Faktografia – konteksty – pamięć, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach, Katowice.
Rzepkowska A. 2009, Sybiracy: wspólnota – pamięć – narracja. Studium antropologiczne, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, t. XLVIII, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Łódź.
Simonides D. 1988, Etnospołeczne potrzeby tworzenia się nowych regionów kulturowych na ziemiach zachodnich i północnych, [w:] Simonides D. (red.), Symbolika regionów. Studia etnologiczno-folklorystyczne, Instytut Śląski, Opole, s. 29-43.
Smolińska T. 2009, Kultura kresowa na Śląsku Opolskim, [w:] Smolińska T. (red.), Wielokulturowość na Śląsku Opolskim, Litwie, Białorusi i Ukrainie. Z badań nad pograniczami etnicznymi, Stowarzyszenie Współpracy Polska-Wschód oddział w Opolu, s. 57-73.
Szmeja M. 1977, Starzy i nowi mieszkańcy Opolszczyzny, Instytut Śląski, Opole.
Śmiełowska M. 1999, Obecności etniczne i narodowe na Śląsku Opolskim, Wyd. Uniwersytet Opolski. Opole.
Tokarska-Bakir J. 2010, Jak wyjść ze zmowy milczenia. Nauki społeczne wobec stosunków polsko-żydowskich, „Archiwum Etnograficzne Uniwersytetu Warszawskiego”, źródło: www.archiwumetnografoczne.edu.pl/downloads/polemika_z_sulkiem.pdf (14.03.2012).
Węgrzyn D. 2014, Internowania i aresztowania mieszkańców Górnego Śląska przez NKWD ZSRS w 1945 roku i ich produktywizacja w ramach systemu obozowego GWPWI NKWD/MWD ZSRR w latach 1945-1953, [w:] Rosenbaum S., Węgrzyn D. (red.), Wywózka. Deportacja mieszkańców Górnego Śląska do obozów pracy przymusowej w Związku Sowieckim w 1945 roku. Faktografia – kontekst – pamięć, IPN, Katowice, s. 72-145.
Materiały nieopublikowane:
Bekiersz J. 2009, Los człowieka w zderzeniu z wielkimi wydarzeniami historycznymi, praca licencjacka napisana pod kier. J. Hajduk-Nijakowskiej, Uniwersytet Opolski, Opole.
Kamienik A. 2009, Los człowieka w zderzeniu z wielkimi wydarzeniami politycznymi (na przykładzie Marii Kamienik), praca licencjacka napisana pod kier. J. Hajduk-Nijakowskiej, Uniwersytet Opolski, Opole.
Surpeta M. 2010, Narracja i pamięć – trajektorie biograficzne Polaków zesłanych w głąb ZSRR w latach 1940-1941, praca magisterska napisana pod kier. J. Hajduk-Nijakowskiej, Uniwersytet Opolski, Opole.
Dokument multimedialny:
Tragedia Górnośląska 1945, film dokumentalny, reż. i scen. A. Fudala, A. Turula, Studio Arka Górnośląska 2015.
Wystawa:
Wrastanie przybyłych na ziemie zachodnie i północne – interaktywna wystawa eksponowana na rynku w Opolu; źródło: http://opole.wyborcza.pl/opole/7.35086.23098581,wrastanie-przybylych-na-ziemie-zachodnie-i-polnocne-interaktywna.html, 12.03.2018.
Źródło internetowe:
Stowarzyszenie Tarnowiec wczoraj, dzisiaj, jutro: https://pl-pl.facebook.com/tarnowiecbrzeski/ 20.09.2019
