Ostatni taki „Judosz”. Uwagi o konstruowaniu i dekonstruowaniu dziedzictwa kulturowego w kontekście tożsamości mieszkańców Skoczowa
DOI:
https://doi.org/10.23858/JUE19.2021.004Słowa kluczowe:
dziedzictwo kulturowe, tożsamość, tradycja wynaleziona, performatywność dziedzictwaAbstrakt
Jednym z głównych czynników kształtujących profil kultury lokalnej jest ugruntowany w ciągu wielu pokoleń, wartościujący stosunek do własnego dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo, a co za tym idzie – definiowanie przeszłości, daje płaszczyznę poszukiwania wspólnej tożsamości społecznej i kulturowej, która
w rezultacie staje się platformą aktywności opartej na więziach społecznych. Ich manifestowanie wyraża współczynnik integracji wspólnoty lokalnej. Interesującym zwrotem jest sytuacja, w której wartość dziedzictwa kulturowego zostaje podważona albo przez członków wspólnoty, albo przez bodźce z zewnętrz. Mechanizmy obronne mają różny charakter, a konsekwencje mogą zdestabilizować wspólnotowość społeczności
lub, przeciwnie, mogą ją wzmocnić. Tezy teoretyczne artykułu oparte są na badaniach empirycznych nad pochodem z Judoszem, który stanowi
jeden z wyznaczników tożsamościowych mieszkańców Skoczowa. Zakończona fiaskiem próba wpisania zwyczaju na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO wywołała konsternację wśród inicjatorów wpisu, a w konsekwencji refleksję nad żywotnością tej praktyki i próbę jej dekonstruowania.
Pobrania
Download data is not yet available.
Bibliografia
Baudrillard J. 2005. Symulakry i symulacja. Tłum. Królak S. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Bauman Z. 1994. Dwa szkice o moralności ponowoczesnej. Warszawa: Instytut Kultury.
Bokszański Z. 1989. Tożsamość, interakcja, grupa. Tożsamość jednostki w perspektywie teorii socjologicznej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Burszta W. J. 2004. Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako kulturowa refleksyjność. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Broda J. 1972. Rok obrzędowy na Podbeskidziu. Biuletyn Ludoznawczy 1972 (5), 48–50.
Cała A. 1987. Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Cała A. 1989. Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim (1864–1897) : postawy, konflikty, stereotypy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Czerwińska K. 2009. Sztuka ludowa na Śląsku Cieszyńskim. Między tradycją a innowacją. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Ellis C. 2003. The Ethnographic I: A Methodological Novel About Teaching and Doing Autoethnography, Walnut Creek: AltaMira.
Fog Olwing K. 1999. The Burden of Heritage. Claiming a Place for the West Indian Culture. American Ethnologist 26 (2), 370–388.
Garstka R. 2013. Świat obok nas. Katowice: Regionalny Ośrodek Kultury.
Garstka R., Lysko A. 2018. Czas niezwykły. Obrzędowość doroczna na Górnym Śląsku. Katowice: Regionalny Ośrodek Kultury.
Hobsbawm E., Terence R. 2008. Tradycja wynaleziona. Tłum. Godyń F. Godyń P. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kajfosz J. 2009. O językowym i kulturowym konstruowaniu tradycji. [W:] J. Adamowski, J. Styka (red.), Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, 2. Tradycja w tekstach kultury. Lublin: Wydawnictwo UMSC, 70–88.
Kwaśniewicz K. 1984. Zwyczaje i obrzędy doroczne. Etnografia Polska, 28 (1), 133–191.
Kwaśniewski K. 1987. Tożsamość kulturowa. [W:] Staszczak Z. (red.) Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Warszawa–Poznań: PWN, 351–352.
Kirshenblatt-Gimblett B. 1998. Destination Culture: Tourism, Museums and Heritage. Berkeley: University of California Press.
Lowenthal D. 1998 The Heritage Crusade and the Spoils of History. Cambrige: University Press.
Lubaś M. 2008 Tradycjonalizacje kultury. O zaletach i ograniczeniach koncepcji „tradycji wymyślonych”. [W:] G. Kubica, M. Lubaś (red.), Tworzenie i odtwarzanie kultury. Tradycja jako wymiar zmian społecznych. Studia z dziedziny antropologii społecznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 33–69.
Lubaś M. 2017. Teoria dziedzictwa kulturowego w naukach społecznych. [W:] A. Chabiera, A. Dąbrowski, A. Fortuna-Marek, A. Kozioł, M. Lubaś, P. Nowak, B. Skaldawski, K. Stępnik Dziedzictwo kulturowe w badaniach. 1. Polacy wobec dziedzictwa. Raport z badań społecznych. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, NID. 17–19.
Ogrodowska B. 2004. Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne. Warszawa: Wydawnictwo Muza.
Orawski R. 2000. Ostatni taki Judosz. Kalendarz Miłośników Skoczowa 2000. Skoczów: Towarzystwo Miłośników Skoczowa,140–141.
Orawski R. 2008. Ostatni taki Judosz. Kronika Skoczowska 22. Skoczów: Towarzystwo Miłośników Skoczowa, s. 1–13.
Pośpiech J. 1987. Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku. Opole: Wydawnictwo Instytut Śląski w Opolu.
Solnit R. 2018. Zew włóczęgi. Opowieści wędrowne. Tłum. Dzierzgowska A., Królak S. Kraków: Karakter.
Smith L. 2016. „Zwierciadło dziedzictwa”: narcystyczna iluzja czy zwielokrotnione odbicie. Rocznik Antropologii Historii 6 (9), 25–44.
Spyra J. 1994. (red.) W cieniu skoczowskiej synagogi. Skoczów: Wydano nakładem Komitetu Organizacyjnego 100 rocznicy powstania żydowskiej gminy wyznaniowej w Skoczowie.
Spyra J. 1997. Między Europą a zaściankiem. Żydzi na Śląsku Cieszyńskim na przestrzeni wieków. Studia Etnologiczne i Antropologiczne 1, 58–76.
Studnicki G. 2009. Między tożsamością a atrakcją. Rozważania na marginesie konfliktu wokół skoczowskiego „Judosza”. [W:] H. Rusek, A. Drożdż (red.), Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian. Prace i Materiały Etnograficzne XXXVI. Wrocław–Cieszyn: Wydawnictwo PTL, 225–242.
Studnicki G. 2017. Skoczowski Judosz. [W:] K. Pieronkiewicz-Pieczko (red.) Śląskie Prace Etnograficzne: Śląskie zwyczaje i obrzędy doroczne. Echa przeszłości czy żywa tradycja? IV. Katowice: Muzeum Śląskie, 169–195.
Środa M. 2020. Obcy, inny, wykluczony. Kraków: Wydawnictwo Słowo / obraz terytoria.
Szczęśniak A. 2019. Żyd judasz skatowany i spalony w Pruchniku z udziałem dzieci. Skąd ten antysemicki zwyczaj? https://oko.press/zyd-judasz-skatowany-i-spalony-w-pruchniku-z-udzialem-dzieci-skad-ten-antysemicki-zwyczaj, 25.07. 2021.
Tokarska-Bakir J. 2004. „Wieszanie Judasza” czyli tematy żydowskie. [W:] J. Tokarska-Bakir, Rzeczy mgliste. Eseje i studia. Sejny: Wydawnictwo Pogranicze, 73–94.
Urbach E. 1987. Wyrwany z piekieł. Kraków: Wydawnictwo Sofer.
Wieruszewska M. 1989. Tożsamość kulturowa jako wartość i czynnik konstytutywny społeczności lokalnej. [W:] B. Jałowiecki, B. Sowa, P. Dudkiewicz (red.), Społeczności lokalne.
Teraźniejszość i przyszłość. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Universitas, 302–324.
Wikipedia, hasło: Judosz, https://pl.wikipedia.org/wiki/Judosz, 25.07.2021.
Bauman Z. 1994. Dwa szkice o moralności ponowoczesnej. Warszawa: Instytut Kultury.
Bokszański Z. 1989. Tożsamość, interakcja, grupa. Tożsamość jednostki w perspektywie teorii socjologicznej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Burszta W. J. 2004. Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako kulturowa refleksyjność. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Broda J. 1972. Rok obrzędowy na Podbeskidziu. Biuletyn Ludoznawczy 1972 (5), 48–50.
Cała A. 1987. Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Cała A. 1989. Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim (1864–1897) : postawy, konflikty, stereotypy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Czerwińska K. 2009. Sztuka ludowa na Śląsku Cieszyńskim. Między tradycją a innowacją. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Ellis C. 2003. The Ethnographic I: A Methodological Novel About Teaching and Doing Autoethnography, Walnut Creek: AltaMira.
Fog Olwing K. 1999. The Burden of Heritage. Claiming a Place for the West Indian Culture. American Ethnologist 26 (2), 370–388.
Garstka R. 2013. Świat obok nas. Katowice: Regionalny Ośrodek Kultury.
Garstka R., Lysko A. 2018. Czas niezwykły. Obrzędowość doroczna na Górnym Śląsku. Katowice: Regionalny Ośrodek Kultury.
Hobsbawm E., Terence R. 2008. Tradycja wynaleziona. Tłum. Godyń F. Godyń P. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kajfosz J. 2009. O językowym i kulturowym konstruowaniu tradycji. [W:] J. Adamowski, J. Styka (red.), Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, 2. Tradycja w tekstach kultury. Lublin: Wydawnictwo UMSC, 70–88.
Kwaśniewicz K. 1984. Zwyczaje i obrzędy doroczne. Etnografia Polska, 28 (1), 133–191.
Kwaśniewski K. 1987. Tożsamość kulturowa. [W:] Staszczak Z. (red.) Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Warszawa–Poznań: PWN, 351–352.
Kirshenblatt-Gimblett B. 1998. Destination Culture: Tourism, Museums and Heritage. Berkeley: University of California Press.
Lowenthal D. 1998 The Heritage Crusade and the Spoils of History. Cambrige: University Press.
Lubaś M. 2008 Tradycjonalizacje kultury. O zaletach i ograniczeniach koncepcji „tradycji wymyślonych”. [W:] G. Kubica, M. Lubaś (red.), Tworzenie i odtwarzanie kultury. Tradycja jako wymiar zmian społecznych. Studia z dziedziny antropologii społecznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 33–69.
Lubaś M. 2017. Teoria dziedzictwa kulturowego w naukach społecznych. [W:] A. Chabiera, A. Dąbrowski, A. Fortuna-Marek, A. Kozioł, M. Lubaś, P. Nowak, B. Skaldawski, K. Stępnik Dziedzictwo kulturowe w badaniach. 1. Polacy wobec dziedzictwa. Raport z badań społecznych. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, NID. 17–19.
Ogrodowska B. 2004. Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne. Warszawa: Wydawnictwo Muza.
Orawski R. 2000. Ostatni taki Judosz. Kalendarz Miłośników Skoczowa 2000. Skoczów: Towarzystwo Miłośników Skoczowa,140–141.
Orawski R. 2008. Ostatni taki Judosz. Kronika Skoczowska 22. Skoczów: Towarzystwo Miłośników Skoczowa, s. 1–13.
Pośpiech J. 1987. Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku. Opole: Wydawnictwo Instytut Śląski w Opolu.
Solnit R. 2018. Zew włóczęgi. Opowieści wędrowne. Tłum. Dzierzgowska A., Królak S. Kraków: Karakter.
Smith L. 2016. „Zwierciadło dziedzictwa”: narcystyczna iluzja czy zwielokrotnione odbicie. Rocznik Antropologii Historii 6 (9), 25–44.
Spyra J. 1994. (red.) W cieniu skoczowskiej synagogi. Skoczów: Wydano nakładem Komitetu Organizacyjnego 100 rocznicy powstania żydowskiej gminy wyznaniowej w Skoczowie.
Spyra J. 1997. Między Europą a zaściankiem. Żydzi na Śląsku Cieszyńskim na przestrzeni wieków. Studia Etnologiczne i Antropologiczne 1, 58–76.
Studnicki G. 2009. Między tożsamością a atrakcją. Rozważania na marginesie konfliktu wokół skoczowskiego „Judosza”. [W:] H. Rusek, A. Drożdż (red.), Tożsamość etniczna i kulturowa Śląska w procesie przemian. Prace i Materiały Etnograficzne XXXVI. Wrocław–Cieszyn: Wydawnictwo PTL, 225–242.
Studnicki G. 2017. Skoczowski Judosz. [W:] K. Pieronkiewicz-Pieczko (red.) Śląskie Prace Etnograficzne: Śląskie zwyczaje i obrzędy doroczne. Echa przeszłości czy żywa tradycja? IV. Katowice: Muzeum Śląskie, 169–195.
Środa M. 2020. Obcy, inny, wykluczony. Kraków: Wydawnictwo Słowo / obraz terytoria.
Szczęśniak A. 2019. Żyd judasz skatowany i spalony w Pruchniku z udziałem dzieci. Skąd ten antysemicki zwyczaj? https://oko.press/zyd-judasz-skatowany-i-spalony-w-pruchniku-z-udzialem-dzieci-skad-ten-antysemicki-zwyczaj, 25.07. 2021.
Tokarska-Bakir J. 2004. „Wieszanie Judasza” czyli tematy żydowskie. [W:] J. Tokarska-Bakir, Rzeczy mgliste. Eseje i studia. Sejny: Wydawnictwo Pogranicze, 73–94.
Urbach E. 1987. Wyrwany z piekieł. Kraków: Wydawnictwo Sofer.
Wieruszewska M. 1989. Tożsamość kulturowa jako wartość i czynnik konstytutywny społeczności lokalnej. [W:] B. Jałowiecki, B. Sowa, P. Dudkiewicz (red.), Społeczności lokalne.
Teraźniejszość i przyszłość. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Universitas, 302–324.
Wikipedia, hasło: Judosz, https://pl.wikipedia.org/wiki/Judosz, 25.07.2021.
Pobrania
Opublikowane
20.12.2021
Jak cytować
Czerwińska, K. . (2021). Ostatni taki „Judosz”. Uwagi o konstruowaniu i dekonstruowaniu dziedzictwa kulturowego w kontekście tożsamości mieszkańców Skoczowa. Journal of Urban Ethnology, 19, 61–79. https://doi.org/10.23858/JUE19.2021.004
Numer
Dział
Artykuły
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
