Ludowość Nowej Huty i nowego miasta Tychy  w latach 50. XX wieku

Maria Wąchała-Skindzier; Patryk Oczko

doi:10.23858/JUE21.2023.006

Opublikowane: 20.12.2023

Tom 21 (2023)

Ludowość Nowej Huty i nowego miasta Tychy w latach 50. XX wieku

Dr Maria Wąchała-Skindzier , Dr Patryk Oczko

Journal of Urban Ethnology

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.23858/JUE21.2023.006

Abstrakt

Nowa Huta i nowe miasto Tychy zostały zaprojektowane wkrótce po ustanowieniu doktryny socrealistycznej i w założeniach traktowane były jako modelowe miasta socjalistyczne. Ośrodki te nie powstały na surowym korzeniu. Łączy je mit założycielski powiązany z doktryną stalinowską o nowym człowieku i dominującej roli klasy robotniczej. W obu przypadkach zakwestionowane zostało pierwotne dziedzictwo kulturowe. W tekście, w odniesieniu do kategorii ludowości, została omówiona spuścizna przedindustrialna oraz II fala migracji powojennej, związanej z wielkimi inwestycjami planu 6-letniego i awansem społecznym z mieszkańca wsi na mieszkańca miasta. Zasadnicze znaczenie ma też płaszczyzna trzecia – socrealistyczna kategoria ludowości i jej ślady widoczne m.in. w nazewnictwie. Porównanie Nowej Huty i Tychów w sposób wyrazisty pokazuje jak nakładane przez socjalistyczne państwo narracje różnicowały się pod wpływem pierwotnego kontekstu i szerokiego spektrum czynników indywidualnych. Uzyskany w ten sposób obraz uwypukla unikatowość trudnego dziedzictwa kultury materialnej i niematerialnej dwóch ośrodków miejskich kompleksowo zrealizowanych po 1945 roku.

Słowa kluczowe:

folklor, Nowa Huta, nowe miasto Tychy, realizm socjalistyczny, Polska Rzeczpospolita Ludowa, lata 1950

Pobierz pliki

Zasady cytowania

Wąchała-Skindzier, M., & Oczko, P. (2023). Ludowość Nowej Huty i nowego miasta Tychy w latach 50. XX wieku. Journal of Urban Ethnology, 21, 103–124. https://doi.org/10.23858/JUE21.2023.006

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Adamczewska-Wejchert H., Wejchert K. 1986. Małe miasta. Warszawa: Arkady.
Google Scholar

Anonim, 1956. Jakie filmy zobaczymy w kwietniu. Budowniczy Nowych Tychów 6 (34).
Google Scholar

Anonim, 1956. Start inteligencji nowotyskiej. Budowniczy Nowych Tychów 14 (42).
Google Scholar

Anonim, 1952. Budujemy socjalizm (36).
Google Scholar

Anonim. 1954. Nie zejdę z odcinka zanim nie wykonam zadań dobowych. Budowniczy Nowych Tych 5.
Google Scholar

Anonim. 1954. Plastycy czekają na pomieszczenie. Budowniczy Nowych Tych 6.
Google Scholar

Badura S. 2013. Dom przy szosie bielskiej [W:] Dzieciństwo, młodość i wielka budowa. Wspomnienia tyszan. Lipok-Bierwiaczonek M., Kucz-Pieczka J. (red.). Tychy 2013.
Google Scholar

Bh [Bochenek W.]. 1956 Już czas zmienić naszą politykę kulturalną! Budowniczy Nowych Tychów 9 (37).
Google Scholar

Bierut B. 1948. O upowszechnienie kultury. Kraków: Radiowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Bochenek W. 1955. Budowniczym. Budowniczy Nowych Tych 16 (24).
Google Scholar

Bochenek W. 1956. Dyskusja nad ożywieniem życia kulturalnego. Mieszkańcy winni wytyczyć formy pracy dla przyszłego Klubu Robotniczego. Budowniczy Nowych Tychów 9 (37).
Google Scholar

Bochenek W. 1956. Moje miasto. Budowniczy Nowych Tych 23 (31).
Google Scholar

Brodziak T. 1975. Budownictwo mieszkaniowe w Tychach (mps).
Google Scholar

Choma J. 1989. Zawsze pozostanie symbolem. Głos Nowej Huty (17-18).
Google Scholar

Choma M. (red.) 1999. Huta im. Tadeusza Sendzimira S.A. w Krakowie. Kraków: Firma Wydaw. Trans-Krak.
Google Scholar

Dziuba A., W poszukiwaniu lepszego życia. Katowickie w PRL – obszar migracji https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/gospodarka/43057,W-poszukiwaniu-lepszego-zycia-Katowickie-w-PRL-obszar-migracji.html, dostęp z dnia: 10.06.2023.
Google Scholar

E. J. 1956. Start inteligencji nowotyskiej. Budowniczy Nowych Tychów 14 (42).
Google Scholar

Franczyk J. L. 2004. Na fundamencie Krzyża. Kościół Katolicki w Nowej Hucie w latach 1949-1989. Kraków: Dom Wydawniczy Rafael.
Google Scholar

Girtler, K. 1971. Opowiadania. Pamiętniki z lat 1832-1857. Tom II: 167-176.
Google Scholar

Golonka-Czajkowska M. 2013. Nowe miasto nowych ludzi. Mitologie nowohuckie. Kraków: Universitas.
Google Scholar

Gołaszewski T. 1955. Kronika Nowej Huty. Od utworzenia działu projektowania do pierwszego spustu surówki wielkopiecowej. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Grochowska A. 2019. Literacki przewodnik po Nowej Hucie. Kraków: Ośrodek Kultury im. C.K. Norwida.
Google Scholar

Gryczyński A. 2004. Pejzaż miasta. 55 lat nowej Huty: wystawa fotograficzna: maj – lipiec 2004. Kraków: Nowohuckie Centrum Kultury.
Google Scholar

Hen. 1955. Zagadka. Budowniczy Nowych Tych 10.
Google Scholar

Klotzer M. (red.) 2005. Teatr Ludowy Na peryferiach dwóch miast. 50 lat Teatru Ludowego w Krakowie-Nowej Hucie 1955-2005, Kraków: Wydawnictwo Teatru Ludowego.
Google Scholar

Kral A.W. 1956. Nowa młodość „Krakowiaków i górali” [W:] Teatr Ludowy w Nowej Hucie 1955-1960, Kraków: Wydawnictwo Literackie: 2-3.
Google Scholar

Kryszczak L. 1955. Dział kulturalno-oświatowy na cenzurowanym. Budowniczy Nowych Tychów 4 (13).
Google Scholar

Kuszewski M. i Niemczyk S. 1996. Przestrzeń urbanistyczno-architektoniczna [W:] Tychy 1939-1993. Monografia miasta. Marek S. Szczepański (red.). Tychy: Zarząd oraz Rada Gminy Tychy: 139-165.
Google Scholar

Lach W. 1955 Z kroniki naszego miasta. Budowniczy Nowych Tych 18 (26).
Google Scholar

Lesiowski K., 2009. Młodzież żeńska w brygadach i hufcach Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” *1948-1955 [W:] Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich po 1918 roku (na tle porównawczym) Tom II. Warszawa: Wydawnictwo Neriton: 345.
Google Scholar

Lewicki F. 1954. Zmobilizować załogi do przedterminowego wykonania zadań. Budowniczy Nowych Tychów 3.
Google Scholar

Lipok-Bierwiaczonek M., 1996. Lokalna społeczność Tychów do 1950 roku [W:] Tychy 1939-1993.
Google Scholar

Monografia miasta. Marek S. Szczepański (red.). Tychy: Zarząd oraz Rada Gminy Tychy: 175-183.
Google Scholar

Lipok-Bierwiaczonek M., 2009. A jak Anna. Wczoraj i dziś pierwszego osiedla „Nowych Tychów”. Tychy: Muzeum Miejskie w Tychach.
Google Scholar

Lovell J. 1954. Ślady na stromej drodze. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Ludzie Huty im. Lenina 1954. Budujemy socjalizm 14, 1.
Google Scholar

Maksymin W. 1956. Piosenka nowotyska. Muzyka i słowa. Budowniczy Nowych Tychów 7 (35).
Google Scholar

Michalski P. 1954. Musimy wzmóc ofensywę na odcinku pracy kulturalno-oświatowej. Budowniczy Nowych Tych 2 (11).
Google Scholar

Mortkowicz-Olczakowa H. 1953. Zmiany w krajobrazie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Musioł L. 1939. Tychy. Monografia historyczna. Tychy: Nakładem Gminy Tychy.
Google Scholar

Oczko P. 2019. Tychy. Sacrum w mieście socjalistycznym. Tychy: Muzeum Miejskie w Tychach.
Google Scholar

Oczko P. 2020. Tychy. Sztuka w przestrzeni miasta. Tychy: Muzeum Miejskie w Tychach.
Google Scholar

Ostromięcki B. 1952. Narodziny miasta Nowe Tychy. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Paduchowski W. 2022. Karły pod krzyżem. Nowohucki kwiecień’ 60. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar

Piekarska-Duraj Ł. (red.) 2005. nowa huta. Księga uwolnionych tekstów. Relacje, teksty, forma. Kraków: Małopolski Instytut Kultury, 10.
Google Scholar

(R) 1955 Klub TiR będzie miał swój lokal. Budowniczy Nowych Tych 2 (11).
Google Scholar

Rokoszowa M. (red.). 1954. O Nowej Hucie to pieśń. Widowiskowy montaż literacko-muzyczny do użytku zespołów świetlicowych. Kraków: Komitet Wojewódzki Obchodów Dziesięciolecia Polski Ludowej.
Google Scholar

(STEF.), 1954. Coś dla plastyków, Budowniczy Nowych Tych 1.
Google Scholar

Słania F. 1955. Budowniczy Nowych Tych 8 (17).
Google Scholar

Smalec K. 1955. Czekamy na otwarcie klubu robotniczego. Budowniczy Nowych Tych 20 (28).
Google Scholar

Smalec K. 1955. Nowe Tychy – dziś i w przyszłości. Budowniczy Nowych Tych 17 (25).
Google Scholar

Smalec K. 1956. Dyskusja nad ożywieniem życia kulturalnego. Klub robotniczy na osiedlu A należy przeznaczyć do użytku wszystkich mieszkańców. Budowniczy Nowych Tychów 8 (36)
Google Scholar

Tambor J. 2008. Etnolekt śląski jako język regionalny: uzasadnienie stanowiska [W:] Śląsko godka. Tambor J. (red.). Katowice: Gnome: 116-119.
Google Scholar

Timosiewicz J. Kral A.W. (red.) 1962. Teatr Ludowy Nowa Huta 1955-1960. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Tomasik W. Łapiński Z. (red.) 2004. Awansu społecznego temat [W:] Z. Łapiński, W. Tomasik (red.) Słownik realizmu socjalistycznego, Kraków: Universitas: 17-18.
Google Scholar

Tomasik W. Łapiński Z. (red.) 2004. Ludowość, [W:] Słownik realizmu socjalistycznego, Kraków: Universitas 2004: 134.
Google Scholar

Tomasik W. 1999 Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie „propagandy monumentalnej, Wrocław: Wydawnictwo Leopoldinum Fundacji dla Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Tomasik W. 1999. Mściwe narodziny. Esej o Nowej Hucie. Teksty Drugie, 4.
Google Scholar

Tomasik W. 2000. Anty-Kraków. Drugi esej o Nowej Hucie. Teksty Drugie, 1-2.
Google Scholar

Uchwała Prezydium Rządu z dnia 4 października 1950 r. w sprawie rozbudowy m. Tychy, s. 882-883 [online], [dostęp: 11.03.2023], dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP19501091372
Google Scholar

Vogler H. 1955. „Krakowiacy i górale” w Nowej Hucie. Życie Literackie, 51.
Google Scholar

Wąchała-Skindzier M. 2013. Teatr w mieście socjalistycznym. Przypadek Nowej Huty, Teatr w Nowej Hucie, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Google Scholar

Wiśniewski M. 2022. Teatr Ludowy [W:] Modernizm, socrealizm, socmodernizm, postmodernizm. Przewodnik po architekturze Krakowa XX wieku, Kraków: Instytut Architektury, 221.
Google Scholar

Woroszylski W. 1955. Wieś, na której terenie powstaje Nowa Huta [W:] Wiersze i poematy wybrane, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Woysznis-Terlikowska G. 1953. Zaminowane pola. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Żeromski S. 1956. Nawracanie Judasza. Powieść. Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar