Ludowość Nowej Huty i nowego miasta Tychy w latach 50. XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.23858/JUE21.2023.006Słowa kluczowe:
folklor, Nowa Huta, nowe miasto Tychy, realizm socjalistyczny, Polska Rzeczpospolita Ludowa, lata 1950Abstrakt
Nowa Huta i nowe miasto Tychy zostały zaprojektowane wkrótce po ustanowieniu doktryny socrealistycznej i w założeniach traktowane były jako modelowe miasta socjalistyczne. Ośrodki te nie powstały na surowym korzeniu. Łączy je mit założycielski powiązany z doktryną stalinowską o nowym człowieku i dominującej roli klasy robotniczej. W obu przypadkach zakwestionowane zostało pierwotne dziedzictwo kulturowe. W tekście, w odniesieniu do kategorii ludowości, została omówiona spuścizna przedindustrialna oraz II fala migracji powojennej, związanej z wielkimi inwestycjami planu 6-letniego i awansem społecznym z mieszkańca wsi na mieszkańca miasta. Zasadnicze znaczenie ma też płaszczyzna trzecia – socrealistyczna kategoria ludowości i jej ślady widoczne m.in. w nazewnictwie. Porównanie Nowej Huty i Tychów w sposób wyrazisty pokazuje jak nakładane przez socjalistyczne państwo narracje różnicowały się pod wpływem pierwotnego kontekstu i szerokiego spektrum czynników indywidualnych. Uzyskany w ten sposób obraz uwypukla unikatowość trudnego dziedzictwa kultury materialnej i niematerialnej dwóch ośrodków miejskich kompleksowo zrealizowanych po 1945 roku.
Pobrania
Bibliografia
Adamczewska-Wejchert H., Wejchert K. 1986. Małe miasta. Warszawa: Arkady.
Anonim, 1956. Jakie filmy zobaczymy w kwietniu. Budowniczy Nowych Tychów 6 (34).
Anonim, 1956. Start inteligencji nowotyskiej. Budowniczy Nowych Tychów 14 (42).
Anonim, 1952. Budujemy socjalizm (36).
Anonim. 1954. Nie zejdę z odcinka zanim nie wykonam zadań dobowych. Budowniczy Nowych Tych 5.
Anonim. 1954. Plastycy czekają na pomieszczenie. Budowniczy Nowych Tych 6.
Badura S. 2013. Dom przy szosie bielskiej [W:] Dzieciństwo, młodość i wielka budowa. Wspomnienia tyszan. Lipok-Bierwiaczonek M., Kucz-Pieczka J. (red.). Tychy 2013.
Bh [Bochenek W.]. 1956 Już czas zmienić naszą politykę kulturalną! Budowniczy Nowych Tychów 9 (37).
Bierut B. 1948. O upowszechnienie kultury. Kraków: Radiowy Instytut Wydawniczy.
Bochenek W. 1955. Budowniczym. Budowniczy Nowych Tych 16 (24).
Bochenek W. 1956. Dyskusja nad ożywieniem życia kulturalnego. Mieszkańcy winni wytyczyć formy pracy dla przyszłego Klubu Robotniczego. Budowniczy Nowych Tychów 9 (37).
Bochenek W. 1956. Moje miasto. Budowniczy Nowych Tych 23 (31).
Brodziak T. 1975. Budownictwo mieszkaniowe w Tychach (mps).
Choma J. 1989. Zawsze pozostanie symbolem. Głos Nowej Huty (17-18).
Choma M. (red.) 1999. Huta im. Tadeusza Sendzimira S.A. w Krakowie. Kraków: Firma Wydaw. Trans-Krak.
Dziuba A., W poszukiwaniu lepszego życia. Katowickie w PRL – obszar migracji https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/gospodarka/43057,W-poszukiwaniu-lepszego-zycia-Katowickie-w-PRL-obszar-migracji.html, dostęp z dnia: 10.06.2023.
E. J. 1956. Start inteligencji nowotyskiej. Budowniczy Nowych Tychów 14 (42).
Franczyk J. L. 2004. Na fundamencie Krzyża. Kościół Katolicki w Nowej Hucie w latach 1949-1989. Kraków: Dom Wydawniczy Rafael.
Girtler, K. 1971. Opowiadania. Pamiętniki z lat 1832-1857. Tom II: 167-176.
Golonka-Czajkowska M. 2013. Nowe miasto nowych ludzi. Mitologie nowohuckie. Kraków: Universitas.
Gołaszewski T. 1955. Kronika Nowej Huty. Od utworzenia działu projektowania do pierwszego spustu surówki wielkopiecowej. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Grochowska A. 2019. Literacki przewodnik po Nowej Hucie. Kraków: Ośrodek Kultury im. C.K. Norwida.
Gryczyński A. 2004. Pejzaż miasta. 55 lat nowej Huty: wystawa fotograficzna: maj – lipiec 2004. Kraków: Nowohuckie Centrum Kultury.
Hen. 1955. Zagadka. Budowniczy Nowych Tych 10.
Klotzer M. (red.) 2005. Teatr Ludowy Na peryferiach dwóch miast. 50 lat Teatru Ludowego w Krakowie-Nowej Hucie 1955-2005, Kraków: Wydawnictwo Teatru Ludowego.
Kral A.W. 1956. Nowa młodość „Krakowiaków i górali” [W:] Teatr Ludowy w Nowej Hucie 1955-1960, Kraków: Wydawnictwo Literackie: 2-3.
Kryszczak L. 1955. Dział kulturalno-oświatowy na cenzurowanym. Budowniczy Nowych Tychów 4 (13).
Kuszewski M. i Niemczyk S. 1996. Przestrzeń urbanistyczno-architektoniczna [W:] Tychy 1939-1993. Monografia miasta. Marek S. Szczepański (red.). Tychy: Zarząd oraz Rada Gminy Tychy: 139-165.
Lach W. 1955 Z kroniki naszego miasta. Budowniczy Nowych Tych 18 (26).
Lesiowski K., 2009. Młodzież żeńska w brygadach i hufcach Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” *1948-1955 [W:] Działaczki społeczne, feministki, obywatelki… Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich po 1918 roku (na tle porównawczym) Tom II. Warszawa: Wydawnictwo Neriton: 345.
Lewicki F. 1954. Zmobilizować załogi do przedterminowego wykonania zadań. Budowniczy Nowych Tychów 3.
Lipok-Bierwiaczonek M., 1996. Lokalna społeczność Tychów do 1950 roku [W:] Tychy 1939-1993.
Monografia miasta. Marek S. Szczepański (red.). Tychy: Zarząd oraz Rada Gminy Tychy: 175-183.
Lipok-Bierwiaczonek M., 2009. A jak Anna. Wczoraj i dziś pierwszego osiedla „Nowych Tychów”. Tychy: Muzeum Miejskie w Tychach.
Lovell J. 1954. Ślady na stromej drodze. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Ludzie Huty im. Lenina 1954. Budujemy socjalizm 14, 1.
Maksymin W. 1956. Piosenka nowotyska. Muzyka i słowa. Budowniczy Nowych Tychów 7 (35).
Michalski P. 1954. Musimy wzmóc ofensywę na odcinku pracy kulturalno-oświatowej. Budowniczy Nowych Tych 2 (11).
Mortkowicz-Olczakowa H. 1953. Zmiany w krajobrazie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Musioł L. 1939. Tychy. Monografia historyczna. Tychy: Nakładem Gminy Tychy.
Oczko P. 2019. Tychy. Sacrum w mieście socjalistycznym. Tychy: Muzeum Miejskie w Tychach.
Oczko P. 2020. Tychy. Sztuka w przestrzeni miasta. Tychy: Muzeum Miejskie w Tychach.
Ostromięcki B. 1952. Narodziny miasta Nowe Tychy. Warszawa: Książka i Wiedza.
Paduchowski W. 2022. Karły pod krzyżem. Nowohucki kwiecień’ 60. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej.
Piekarska-Duraj Ł. (red.) 2005. nowa huta. Księga uwolnionych tekstów. Relacje, teksty, forma. Kraków: Małopolski Instytut Kultury, 10.
(R) 1955 Klub TiR będzie miał swój lokal. Budowniczy Nowych Tych 2 (11).
Rokoszowa M. (red.). 1954. O Nowej Hucie to pieśń. Widowiskowy montaż literacko-muzyczny do użytku zespołów świetlicowych. Kraków: Komitet Wojewódzki Obchodów Dziesięciolecia Polski Ludowej.
(STEF.), 1954. Coś dla plastyków, Budowniczy Nowych Tych 1.
Słania F. 1955. Budowniczy Nowych Tych 8 (17).
Smalec K. 1955. Czekamy na otwarcie klubu robotniczego. Budowniczy Nowych Tych 20 (28).
Smalec K. 1955. Nowe Tychy – dziś i w przyszłości. Budowniczy Nowych Tych 17 (25).
Smalec K. 1956. Dyskusja nad ożywieniem życia kulturalnego. Klub robotniczy na osiedlu A należy przeznaczyć do użytku wszystkich mieszkańców. Budowniczy Nowych Tychów 8 (36)
Tambor J. 2008. Etnolekt śląski jako język regionalny: uzasadnienie stanowiska [W:] Śląsko godka. Tambor J. (red.). Katowice: Gnome: 116-119.
Timosiewicz J. Kral A.W. (red.) 1962. Teatr Ludowy Nowa Huta 1955-1960. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Tomasik W. Łapiński Z. (red.) 2004. Awansu społecznego temat [W:] Z. Łapiński, W. Tomasik (red.) Słownik realizmu socjalistycznego, Kraków: Universitas: 17-18.
Tomasik W. Łapiński Z. (red.) 2004. Ludowość, [W:] Słownik realizmu socjalistycznego, Kraków: Universitas 2004: 134.
Tomasik W. 1999 Inżynieria dusz. Literatura realizmu socjalistycznego w planie „propagandy monumentalnej, Wrocław: Wydawnictwo Leopoldinum Fundacji dla Uniwersytetu Wrocławskiego.
Tomasik W. 1999. Mściwe narodziny. Esej o Nowej Hucie. Teksty Drugie, 4.
Tomasik W. 2000. Anty-Kraków. Drugi esej o Nowej Hucie. Teksty Drugie, 1-2.
Uchwała Prezydium Rządu z dnia 4 października 1950 r. w sprawie rozbudowy m. Tychy, s. 882-883 [online], [dostęp: 11.03.2023], dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP19501091372
Vogler H. 1955. „Krakowiacy i górale” w Nowej Hucie. Życie Literackie, 51.
Wąchała-Skindzier M. 2013. Teatr w mieście socjalistycznym. Przypadek Nowej Huty, Teatr w Nowej Hucie, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Wiśniewski M. 2022. Teatr Ludowy [W:] Modernizm, socrealizm, socmodernizm, postmodernizm. Przewodnik po architekturze Krakowa XX wieku, Kraków: Instytut Architektury, 221.
Woroszylski W. 1955. Wieś, na której terenie powstaje Nowa Huta [W:] Wiersze i poematy wybrane, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Woysznis-Terlikowska G. 1953. Zaminowane pola. Warszawa: Książka i Wiedza.
Żeromski S. 1956. Nawracanie Judasza. Powieść. Warszawa: Czytelnik.
Pliki dodatkowe
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Journal of Urban Ethnology
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
