Współczesne formy świętowania letniego przesilenia w przestrzeni miasta
Słowa kluczowe:
Sobótka, widowisko, obrzęd, performans, festyn, jarmark, rekonstrukcjaAbstrakt
Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie i zinterpretowanie wybranych współczesnych form widowiskowych, realizowanych w przestrzeni miasta, które nawiązują do tradycyjnego obrzędu sobótkowego. W artykule autor odwołuje się do materiałów pozyskanych osobiście w latach 2009–2017, z wykorzystaniem kwerend, wywiadów oraz w trakcie obserwacji uczestniczącej. Czas największej aktywności słońca w tradycji ludowej uznawany był za okres niezwykły. Kulminacja działań obrzędowych następowała w noc poprzedzającą święto narodzin Jana Chrzciciela. Czas ten naznaczony był wieloma praktykami rytualnymi, związanymi z systemem tradycyjnych wierzeń i wyobrażeń o świecie. Tak konceptualizowany obrzęd letniego przesilenia od dawna nie jest już w Polsce realizowany w praktyce. Obecnie rekonstruowane i kreowane sobótki to przede wszystkim różnego typu widowiska: koncerty, festyny, jarmarki kultury (np. Jarmark Świętojański). Można je umieścić w szerszej grupie przedstawień kulturowych i performansów
Pobrania
Download data is not yet available.
Bibliografia
Adamowski J. 1991, Nadbużańskie sobótki, „Etnolingwistyka”, t. 4, s. 105–113
Bachtin M. 1975, Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, przeł. A. i A. Goreniowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków
Batko W. 1946, Kąpała. Obrzęd sobótkowy palenia ogni świętojańskich…, „Praca Oświatowa”, nr 5, s. 30–55
Burszta J. 1974, Kultura ludowa – kultura narodowa. Szkice i rozprawy, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa
Cierniak J. 1934, Jak prowadzić próby teatralne, „Teatr Ludowy”, nr 7, s. 94–99
Dziadowiec J. Festum folkloricum. Performatywność folkloru w kulturze współczesnej. Rzecz o międzykulturowych festiwalach folklorystycznych, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2016
Fischer-Lichte E. 2011, Przedstawienia kulturowe, „Didaskalia”, nr 101, s. 47
Gennep A. 1909/2006, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii…, przeł. B. Biały, wstęp J. Tokarska-Bakir, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Gura A.V., 2012, Brak i svad’ba v slavjanskoj narodnoj kul’ture: semantyka i symbolika, „Indrik”, Moskva
Hobsbawm E. 1983, Inventing traditions, [w:] The invention of tradition, ed. Hobsbawm E., Ranger T., Cambridge University Press, Cambridge
Huizinga J. 1985, Homo ludens, tłum. M. Kurecka i W. Wirpsza, Czytelnik, Warszawa
Kitowicz J. 1999, Opis obyczajów za panowania Augusta III, wstęp M. Dernałowicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Kłoskowska A. 1991, Kultura, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 1, red. A. Kłoskowska, s. 17–49
Kowalski P. 2007, Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
Kwieciński Z. 1967, Kursy i widowiska: W słonecznym kręgu, Wesele lubelskie i Kupała, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, nr 1, s. 65–76
Mleczko J. 2003, Kod werbalny w bułgarskim obrzędzie łazarskim, „Literatura Ludowa”, nr 4–5, s. 41–49
Moszyński K. 1929/1930, Zwyczaje świętojańskie na zachodnim Polesiu, „Lud Słowiański”, t. 1, 1929/1930, s. 76–88
Patock J. 1932, Dzień świętego Jana na Kaszubach. Stare zwyczaje ludowe w czerwcu na Kaszubach, „Gryf Kaszubski” 1932, nr 9, 286–293
Perszon J. 1993, Sobótka w Jastarni, Urząd Miasta i Gminy w Jastarni, Lublin–Jastarnia
Rokosz T. 2016, Obrzęd sobótkowy. Tradycja i jej transformacje (studium etnokulturowe), „Archiwum Etnograficzne”, t. 59, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław–Siedlce
Schechner R. 2006, Performatyka. Wstęp, przeł. T. Kubikowski, Instytut im. J. Grotowskiego, Wrocław
Sław Drew – Slavjanskie drevnosti. Etnolingvističeskij slovar’, red. Tolstoj N.I., t. 2, 1999, Moskva
Szacki J. 1991, Tradycja, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 1, red. Kłoskowska A., Wrocław, s. 205–216
Tokarska-Bakir J. 2006, Przemiany, [w:] Arnold van Gennep, 1909/2006, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii…, przeł. B. Biały, wstęp J. Tokarska Bakir, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 7–24
Tolstaja S.M., 1978, Materialy k opisanii kupal’skovo obrjada…, [w:] Slavjanskij i balkanskij fol’klor. Genezis, archaika, tradicii, Moskva, s. 131–142
Tolstoj N.I. 1995a, Iz „grammatiki” slavjanskich obrjadov, [w:], N.I. Tolstoj, Jazyk i narodnaja kul’tura. Očerki po slavjanskoj mifologii i etnolingvistike, Moskva, s. 63–77
Tolstoj N.I. 1995b, Vtoričnaja funkcija obrjadovogo simvola, [w:], N.I. Tolstoj, Jazyk i narodnaja kul’tura. Očerki po slavjanskoj mifologii i etnolingvistike, Moskva, s. 167–184
Tomiccy J. i R. 1975, Drzewo życia: ludowa wizja świata i człowieka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, s. 195–202
Wachowski Jacek, 2011, Performans, słowo/obraz terytoria, Gdańsk
Winogradowa L., Tolstaja S.M. 1990, Motiv „uničtoženija – provodov nečistoj sily” v vostočnoslavjanskom kupal’skom obrjade, [w:] Issledovanija w oblasti balto slavjanskoj duchovnoj kul’tury, Moskwa, s. 99–118
Żerańska-Kominek s. 1995, Muzyka w kulturze, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Wianki Kraków: http://wianki.krakow.pl/; 05.11.2017
Jarmark Świętojański: https://www.facebook.com/JarmarkSwietojanski/; 08.11.2017
Bachtin M. 1975, Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, przeł. A. i A. Goreniowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków
Batko W. 1946, Kąpała. Obrzęd sobótkowy palenia ogni świętojańskich…, „Praca Oświatowa”, nr 5, s. 30–55
Burszta J. 1974, Kultura ludowa – kultura narodowa. Szkice i rozprawy, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa
Cierniak J. 1934, Jak prowadzić próby teatralne, „Teatr Ludowy”, nr 7, s. 94–99
Dziadowiec J. Festum folkloricum. Performatywność folkloru w kulturze współczesnej. Rzecz o międzykulturowych festiwalach folklorystycznych, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2016
Fischer-Lichte E. 2011, Przedstawienia kulturowe, „Didaskalia”, nr 101, s. 47
Gennep A. 1909/2006, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii…, przeł. B. Biały, wstęp J. Tokarska-Bakir, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Gura A.V., 2012, Brak i svad’ba v slavjanskoj narodnoj kul’ture: semantyka i symbolika, „Indrik”, Moskva
Hobsbawm E. 1983, Inventing traditions, [w:] The invention of tradition, ed. Hobsbawm E., Ranger T., Cambridge University Press, Cambridge
Huizinga J. 1985, Homo ludens, tłum. M. Kurecka i W. Wirpsza, Czytelnik, Warszawa
Kitowicz J. 1999, Opis obyczajów za panowania Augusta III, wstęp M. Dernałowicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Kłoskowska A. 1991, Kultura, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX w., t. 1, red. A. Kłoskowska, s. 17–49
Kowalski P. 2007, Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
Kwieciński Z. 1967, Kursy i widowiska: W słonecznym kręgu, Wesele lubelskie i Kupała, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, nr 1, s. 65–76
Mleczko J. 2003, Kod werbalny w bułgarskim obrzędzie łazarskim, „Literatura Ludowa”, nr 4–5, s. 41–49
Moszyński K. 1929/1930, Zwyczaje świętojańskie na zachodnim Polesiu, „Lud Słowiański”, t. 1, 1929/1930, s. 76–88
Patock J. 1932, Dzień świętego Jana na Kaszubach. Stare zwyczaje ludowe w czerwcu na Kaszubach, „Gryf Kaszubski” 1932, nr 9, 286–293
Perszon J. 1993, Sobótka w Jastarni, Urząd Miasta i Gminy w Jastarni, Lublin–Jastarnia
Rokosz T. 2016, Obrzęd sobótkowy. Tradycja i jej transformacje (studium etnokulturowe), „Archiwum Etnograficzne”, t. 59, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław–Siedlce
Schechner R. 2006, Performatyka. Wstęp, przeł. T. Kubikowski, Instytut im. J. Grotowskiego, Wrocław
Sław Drew – Slavjanskie drevnosti. Etnolingvističeskij slovar’, red. Tolstoj N.I., t. 2, 1999, Moskva
Szacki J. 1991, Tradycja, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 1, red. Kłoskowska A., Wrocław, s. 205–216
Tokarska-Bakir J. 2006, Przemiany, [w:] Arnold van Gennep, 1909/2006, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii…, przeł. B. Biały, wstęp J. Tokarska Bakir, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 7–24
Tolstaja S.M., 1978, Materialy k opisanii kupal’skovo obrjada…, [w:] Slavjanskij i balkanskij fol’klor. Genezis, archaika, tradicii, Moskva, s. 131–142
Tolstoj N.I. 1995a, Iz „grammatiki” slavjanskich obrjadov, [w:], N.I. Tolstoj, Jazyk i narodnaja kul’tura. Očerki po slavjanskoj mifologii i etnolingvistike, Moskva, s. 63–77
Tolstoj N.I. 1995b, Vtoričnaja funkcija obrjadovogo simvola, [w:], N.I. Tolstoj, Jazyk i narodnaja kul’tura. Očerki po slavjanskoj mifologii i etnolingvistike, Moskva, s. 167–184
Tomiccy J. i R. 1975, Drzewo życia: ludowa wizja świata i człowieka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, s. 195–202
Wachowski Jacek, 2011, Performans, słowo/obraz terytoria, Gdańsk
Winogradowa L., Tolstaja S.M. 1990, Motiv „uničtoženija – provodov nečistoj sily” v vostočnoslavjanskom kupal’skom obrjade, [w:] Issledovanija w oblasti balto slavjanskoj duchovnoj kul’tury, Moskwa, s. 99–118
Żerańska-Kominek s. 1995, Muzyka w kulturze, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Wianki Kraków: http://wianki.krakow.pl/; 05.11.2017
Jarmark Świętojański: https://www.facebook.com/JarmarkSwietojanski/; 08.11.2017
Pobrania
Opublikowane
01.01.2018
Jak cytować
Rokosz, T. (2018). Współczesne formy świętowania letniego przesilenia w przestrzeni miasta. Journal of Urban Ethnology, 16, 93–110. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/721
Numer
Dział
Artykuły
