Z religijnego dziedzictwa Krakowa. Procesje z Wawelu na Skałkę

Róża Godula-Węcławowicz

doi:10.23858/JUE21.2023.002

Opublikowane: 20.12.2023

Tom 21 (2023)

Z religijnego dziedzictwa Krakowa. Procesje z Wawelu na Skałkę

Dr hab. Róża Godula-Węcławowicz, prof. IAE PAN

Journal of Urban Ethnology

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.23858/JUE21.2023.002

Abstrakt

Od średniowiecza w religijnej przestrzeni Krakowa zaznaczają się dwa loca sacra: Wawel i Skałka, trwale połączone hagiograficzną legendą św. Stanisława, biskupa i męczennika. Od ponad ośmiuset lat kult św. Stanisława jest tyleż ciekawym, co złożonym zjawiskiem, które miało wiele odsłon. W ciągu dziejów przybierało ono różne formy i różne stopnie natężenia, a jego spektakularnym wyrazem były cykliczne obrzędy religijne, rozgrywane w przestrzeni miasta zawartej między kościołem katedralnym na wawelskim wzgórzu a sanktuarium na Skałce. Najdłuższą żywotność miały coroczne uroczystości patronalne oraz obrzęd koronacyjny, należący do cyklicznego systemu objęcia królewskiego tronu. Ich charakterystycznym akcentem były publiczne procesje z Wawelu na Skałkę. Spośród wielu do dziś przetrwała procesja majowa, która bywa ujmowana jako kontynuacja wszystkich poprzednich. Autorka stawia pytanie o zasadność utożsamiania tych form obrzędowych.

Słowa kluczowe:

dziedzictwo, procesja, rytuał, ceremonia, koronacja, kult św. Stanisława, Wawel, Skałka

Inne teksty tego samego autora

Róża Godula-Węcławowicz, „Plus ratio quam vis” i „Ne cedat Academia”. Uniwersyteckie dewizy z wojną w tle , Journal of Urban Ethnology: Tom 12 (2014)
Róża Godula-Węcławowicz, Gdy dom nie jest domem. Kraków w cieniu Lwowa , Journal of Urban Ethnology: Tom 17 (2019): Journal of Urban Ethnology
Róża Godula-Węcławowicz, Burza pod krakowskim Rynkiem Głównym. Z antropologicznego dystansu , Journal of Urban Ethnology: Tom 16 (2018)
Róża Godula-Węcławowicz, Editoriale , Journal of Urban Ethnology: Tom 11 (2013)

Pobierz pliki

Zasady cytowania

Godula-Węcławowicz, R. (2023). Z religijnego dziedzictwa Krakowa. Procesje z Wawelu na Skałkę . Journal of Urban Ethnology, 21, 27–44. https://doi.org/10.23858/JUE21.2023.002

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Borkowska U. 1995. Polskie pielgrzymki Jagiellonów. [W:] H. Manikowska, H. Zaremska, (red.), Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy. Warszawa: Instytut Historii PAN, 185-203.
Google Scholar

Crossley P. 2001. Polonia sacra and Bohemia sacra: Liturgy and History in Prague and Krakow Cathedrals. Folia Historiae Artium 7, 49-69.
Google Scholar

Crossley P. 2006. Ara Patriae: St Stanislaus, the Jagiellonians and the Coronation Ordinal for Krakow Cathedral. [W:] J. Fajt, M. Hörsch (eds.), Künstlerische Wechselwirkungen in Mitteleuropa. Tom 1 Studia, Jagiellonica Lipsiensia. Ostfildern: Thorbecke, 103-123.
Google Scholar

Dalewski Z. 1995. Ceremoniał Koronacyjny Królów Polskich W XV i początkach XVI wieku. Kwartalnik Historyczny 52 (3-4), 37-60.
Google Scholar

Dalewski. Z. 1996. Władza, przestrzeń, ceremoniał. Miejsce i uroczystość inauguracji władzy w Polsce średniowiecznej do końca XIV w. Warszawa.
Google Scholar

Dalewski Z. 2018. Przeszłość zrytualizowana: tradycja królewskich koronacji. [W:] H. Manikowska (red.). Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski. T. 2. Warszawa, 29–57.
Google Scholar

Derwich M. 1994. Rola opata w koronacjach królów polskich. [W:] Banaszkiewicz J. (red.). Imagines potestatis. Rytuały, symbole, konteksty fabularne władzy zwierzchniej. Polska X-XV w. (z przykładem czeskim i ruskim), Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton, 31-58.
Google Scholar

Długosz J. 1865. Żywot świętego Stanisława biskupa krakowskiego oraz żywoty świętych patronów polskich, węgierskich, czeskich, morawskich, pruskich i szlązkich nie umieszczone w Historyi Lombardzkiej (tłum. z łacińskiego oryginału wg wydania Hallerowskiego z r. 1511) ks. L. F. Karczewski, Kraków: Księgarnia Fr. Grzybowskiego.
Google Scholar

Długosz J. 2004. Roczniki czyli kroniki sławnego królestwa polskiego. Księgi VII i VIII. D. Turkowska i M. Kowalczyk (oprac.), J. Mrukówna. (tłum.). Edycja komputerowa. https://wpolonia2polska.wordpress.com/jan-dlugosz-pdf/ (dostęp czerwiec 2023).
Google Scholar

Gieysztor A. 1978 a. Spektakl i liturgia – polska koronacja królewska. [W:] Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza. B. Geremek (red.), Wrocław, 9-23.
Google Scholar

Gieysztor A. 1978 b, Ornamenta regia w Polsce XV wieku. [W:] P. Skubiszewski (red.). Sztuka i ideologia XV w. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 155-163.
Google Scholar

Gieysztor A. 1990, Gesture and Coronation. Ceremonies of Medieval and Early Modern Monarchic Ritual. [W:] J.M. Bak, (ed.). Coronation. Berkeley–Los Angeles–Oxford: University of California Press, 152-164. DOI: https://doi.org/10.1525/9780520311121-011
Google Scholar

Hołda R. 2013, Boże Ciało. Święto, ceremonia i performance. Journal of Urban Ethnology 11, 61-74.
Google Scholar

Jagosz M. 1979. Procesje ku czci św. Stanisława z Wawelu na Skałkę w okresie przedrozbiorowym. Analecta Cracoviensia XI, 603-614. DOI: https://doi.org/10.15633/acr.3000
Google Scholar

Jagosz M. 1997. Przedrozbiorowe procesje wawelskie ku czci św. czci św. Stanisława biskupa i męczennika, Studia Claromontana 17, 39-126.
Google Scholar

Jagosz M. 2003. Procesje ku czci procesje ku czci św. Stanisława biskupa i męczennika z Wawelu na Skałkę. [W:] A. Napiórkowski (red.). Święty Stanisław w życiu kościoła w Polsce. 750-lecie kanonizacja. Kraków-Skałka: Wydawnictwo OO. Paulinów, 134-182.
Google Scholar

Kołpak P. 2020. Kult świętych patronów Królestwa Polskiego w czasach Jagiellonów, Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana.
Google Scholar

Kutrzeba S. 1918. Koronacje królów i królowych w Polsce. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka.
Google Scholar

Labuda G. 2000. Święty Stanisław, biskup krakowski, patron Polski. Śladami zabójstwa – męczeństwa – kanonizacji. Poznań: Instytut Historii UAM.
Google Scholar

Lileyko J.1987. Regalia Polskie, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar

Napiórkowski A. 2010. Z dziejów Skałki. [W:] F. Ziejka (red.). Nieśmiertelni. Krypta zasłużonych na Skałce. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 13-31.
Google Scholar

Ochmann S. 1983. Koronacja Jana Kazimierza w roku 1649, Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 28, 135-159.
Google Scholar

Piech S. 1999. W cieniu kościołów i synagog. Życie religijne międzywojennego Krakowa 1918 – 1939. Kraków: Wydawnictwo i drukarnia Secesja.
Google Scholar

Pruszcz P. H. 1647. Kleynoty stołecznego miasta Krakowa abo kościoły y co w nich iest widzenia godnego y znacznego. Kraków: Drukarnia Franciszka Cezarego. https://dbc.wroc.pl/dlibra/publication/155083/edition/116073/content
Google Scholar

Rożek M. 1979. Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława w katedrze na Wawelu. Analecta Cracoviensia 11: 433-460. DOI: https://doi.org/10.15633/acr.2991
Google Scholar

M. Rożek 1987. Polskie koronacje i korony. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar

Rożnowska-Sadraei A. 2008. Pater Patriae: The Cult of Saint Stanislaus and the Patronage of Polish Kings 1200-1455. Kraków: UNUM Publishing House.
Google Scholar

Spórna M. 2000. Kult św. Stanisława w diecezji krakowskiej w świetle patrociniów do 1529 r. Folia Historica Cracoviens 7, 55-66. DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.1390
Google Scholar

Szymborski W. 2007. Pielgrzymki i kontakty dynastii Jagiellonów z sanktuarium paulinów na Skałce. [W:] W. Szymborski, P. Nowakowski P. (red.). Religijność: wymiar prywatny i religijny, Kraków: Księgarnia Akademicka, 153-177.
Google Scholar

Turner V. 2005 a. Gry społeczne, pola i metafory. Symboliczne działanie w społeczeństwie. W. Usakiewicz (tłum.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Turner V. 2005 b. Od rytuału do teatru. Powaga zabawy. M. i J Dziekanowie (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Google Scholar

Kaczorowski W. 1992. Koronacja Władysława IV w 1633 roku. Opole: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu.
Google Scholar

Plezia M. (red.) 1987. Średniowieczne żywoty i cuda patronów Polski. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Google Scholar

Węcławowicz T. 2002. Transitus sancti Stanislai. [W:] J. Gadomski i in. (red.) Magistro et Amico amivi discipulique. Lechowi Kalinowskiemu w osiemdziesięciolecie urodzin. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 73-85.
Google Scholar

Węcławowicz T. 2005. Krakowski kościół katedralny w wiekach średnich: funkcje i możliwości interpretacji, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Witkowska A. 1984. Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z badań nad miejską kulturą religijną. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Google Scholar

Zarewicz L. 1889. Skałka z kościołem śś. Michała i Stanisława w Krakowie. Kraków.
Google Scholar

Zbudniewek J. 2003. Św. Stanisław w dziejach Skałki. [W:] A. Napiórkowski (red.) Święty Stanisław w życiu kościoła w Polsce. 750-lecie kanonizacja. Kraków-Skałka: Wydawnictwo OO. Paulinów, 330-357.
Google Scholar

U św. Stanisława na Skałce w Krakowie. Z o. dr. hab. Andrzejem Napiórkowskim OSPPE – przeorem paulińskiego klasztoru Na Skałce w Krakowie i rektorem Wyższego Seminarium Duchownego Zakonu Paulinów – rozmawia Lidia Dudkiewicz, 31.12.2003. https://www.
Google Scholar

niedziela.pl/artykul/71246/nd/U-sw-Stanislawa-Na-Skalce-w-Krakowie (dost. luty 2023).
Google Scholar