Dzieje siedziby Jacobsona w Warszawie w drugiej połowie XVIII i na początku XIX w.
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.2.004Słowa kluczowe:
Warszawa, mieszczaństwo, architektura, XVIII wiekAbstrakt
Pałac Jacobsonów stanowi przykład rezydencji mieszczańskiej w osiemnastowiecznej Warszawie. W rejestrze podatkowym z 1770 r. wymieniono Jacobsonów w jurydyce Leszno jako właścicieli posesji o numerach hipotecznych 723 i 724. Właścicielem obu działek był Joachim Fryderyk Jacobson, którego nazwisko wzmiankowano po raz pierwszy w styczniu 1753. 3 lutego 1753 r. za kwotę 430 czerwonych złotych, czyli 1290 złp nabył nieruchomość pod nr 724. W 1761 r. wybrany został starszym Zboru Ewangelicko-Augsburskiego, a w roku 1778 przyjęty został do prawa miejskiego Warszawy. W 1770 r. pełnił funkcję nadwornego jubilera króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dla króla wykonywał ordery św. Stanisława. Wśród jego zleceniodawców był też m.in. Jana Klemensa Branickiego, który zamawiał u niego biżuterię, oraz hetmana Radziwiłł „Rybeńko”. J.F. Jacobson zmarł prawdopodobnie pod koniec 1786 r. Historycy sztuki typ tego budynku sytuują na pograniczu pałacu i kamienicy. Wewnątrz znajdowało się obszerne mieszkanie właściciela (na pierwszym piętrze od frontu). Mieściło także mieszkania do wynajęcia wraz z zapleczem gospodarczym. Autorstwo projektu jest dyskusyjne, przypisuje się je dwóch działającym wówczas w Warszawie architektom – Jakubowi Fontanie albo Szymonowi Bogumiłowi Zugowi. Jak wskazują zapisy źródłowe, budowla miała trzy kondygnacje. W przyziemiu od frontu znajdowała się sień przejazdowa, a po obu stronach, w układzie dwutraktowym, sklepy lub kantory z zapleczami oraz reprezentacyjna klatka schodowa, prowadząca aż do poddasza. Liczne pomieszczenia na piętrach (na drugim piętrze dwa, zaś na poddaszu cztery) mogły też być przeznaczone dla dzieci królewskiego jubilera. Budynek przedstawiony został na akwareli Zygmunta Vogla, datowanym na lata 1785-1786. Obie posesje należały do potomków Joachima Fryderyka do lat dwudziestych XIX w.
Pobrania
Bibliografia
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], WE [Księgi miejskie Warszawa Ekonomiczne], nr 29 a, Taryfa possessji m. St. Warszawy 1784.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], WE [Księgi miejskie Warszawa Ekonomiczne], nr 24, Wymiary possessyi i Gruntów m. St. Warszawy z r. 1790.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], WE [Księgi miejskie Warszawa Ekonomiczne], nr 749, Album Civitatis Varsavie.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych], SW [Księgi miejskie Starej Warszawy], Acta officii consularis C.A.V. inventariorum, exdivisionum et complanationum, nr 328, Oblata inventarii fatis olim nobilis Fridericii Jacobson substantiaes, s. 20–26.
APW [Archiwum Państwowe w Warszawie], Hipoteka warszawska, nr 723, nr 724 [830 A, t.1], Summariusz dokumentów, k. 1.
APW [Archiwum Państwowe w Warszawie], Kancelaria notarialna Teodora Czempińskiego, nr 29, akt nr 3739.
Bartczakowa Aldona, Malinowska Irena. 1974. Pałac Branickich, Warszawa.
Dziewulski Stefan, Radziszewski Henryk. 1913. Warszawa, t. 1: Dzieje miasta; Topografia; Statystyka ludności, Warszawa.
Dygdała Jerzy. 1994. Adam Stanisław Grabowski (1698–1766). Biskup, polityk, mecenas, Olsztyn.
Gintyłłówna Romana. 1969. „Pałac i kamienica Jacobsonów”, Warszawa (maszynopis w archiwum Państwowego Przedsiębiorstwa Pracowni Konserwacji Zabytków).
Główka Dariusz. 1996. Być biskupem i ministrem. Majątek ruchomy biskupa chełmskiego i podkanclerzego Macieja Garnysza (1790 r.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XLIV, nr 2, s. 177–183.
Grochulska Barbara. 1980. Warszawa na mapie Polski stanisławowskiej, Warszawa.
Hass Ludwik. 1980. Sekta farmazonii warszawskiej, Warszawa.
Inwentarz Zamku. 1907. Inwentarz Zamku Jego Królewskiey Mości y Rzeczypospolitey Warszawskiego nad Wisłą leżącego z zlecenia Przeswietney Rzeczypospolitey Skarbu Koronnego Kommissyi przez niżey podpisanego z wyrażeniem Appartamentow y innych mieszkań tudzież memblow y wszelkich należytości Roku 1769 spisany. wyd. K. Marcinkowski, „Przegląd Historyczny”, t. 5, z. 1, s. 110–138.
Kowecka Elżbieta. 1987. Z dziejów jubilerstwa warszawskiego w XVIII wieku. Prace Joachima Fryderyka Jacobsona dla Jana Klemensa Branickiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXV, nr 1, s. 77–92.
Kwiatkowski Marek. 1973. Kamienice warszawskie drugiej połowy XVIII w. Próba systematyzacji, [w:] Warszawa XVIII wieku, z. 2, red. J. Kowecki, Warszawa, s. 161–217.
Kwiatkowski Marek. 1975. Pałac Teodora Potockiego i Mennica Jego Królewskiej Mości, „Rocznik Warszawski”, R. XIII, s. 97–133.
Kwiatkowski Marek. 1989. Architektura mieszkaniowa Warszawy. Od potopu szwedzkiego do Powstania Listopadowego, Warszawa.
Lechman Johann Georg, Bach Joseph. 1809. Plan miasta Warszawy. Plan von der Stadt Warschau, Drezno.
Łoza Stanisław. 1954. Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa.
Mączyński Ryszard. 2016. Zug Simon Gottlieb, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa, s. 498–509.
Otto Leopold. 1881. Przyczynek do historii Zboru Ewangelicko-Augsburskiego w latach 1650–1781, Warszawa.
Putkowska Jolanta. 1997. Dom bogatego mieszczanina gdańskiego i warszawskiego w II połowie XVIII wieku — różnice i podobieństwa, [w:] Mieszczaństwo gdańskie. Sesja naukowa „Mieszczaństwo gdańskie”, 21–23.11.1996, Gdańsk 1997, red. S. Salmonowicz, Gdańsk, s. 81–107.
Rejman Zofia. 1985. Jurydyka Leszno w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego, część I, „Rocznik Warszawski”, t. 18, s. 61–119.
Rejman Zofia. 1987. Jurydyka Leszno w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego, część II, „Rocznik Warszawski”, t. 19, s. 5–42.
Sawicki Tymoteusz. 1925, Jurydyki i ratusze Warszawy, „Kronika Warszawy”, z. 11, s. 2–12.
Smoleńska Barbara. 1984. Przemiany struktury własności ziemskiej w okolicach Warszawy w XVI–XVIII wieku, „Rocznik Mazowiecki”, t. 8, s. 87–107.
Sroczyńska Krystyna. 1969, Zygmunt Vogel. Rysownik gabinetowy Stanisława Augusta. Wrocław–Warszawa.
Szulc Eugeniusz. 1989. Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie, Warszawa.
Szwankowska Hanna. 1963. Wnętrza warszawskich domów w XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. VIII, nr 3, s. 313–335.
Taryfa. 1807. Taryffa domów miasta Warszawy dla wygody pobliczney wydana nakładem S. Z. roku 1807 w miesiącu wrześniu […], Warszawa.
Taryfa. 1821. Taryffa domów miasta stołecznego Warszawy dla wygody publicznéj nowo wydana, z dołączeniem przedmieścia Pragi i domów za rogatkami będących, tudzież opisu historycznego tey stolicy, Warszawa.
Taryfa Posesji. 1963. Taryfa Posesji Warszawy z r. 1770, [w:] Źródła do dziejów Warszawy, t. 1, Rejestry podatkowe i taryfy nieruchomości 1510–1770, wyd. A. Berdecka, J. Rutkowska, A. Sucheni-Grabowska, H. Szwankowska, Warszawa.
Wojtowicz Jerzy. 2017. Miasto europejskie w epoce Oświecenia i Rewolucji Francuskiej, wyd. 2, Toruń.
