The supposed cemetery of Evangelicals and Mennonites in Pień in the light of excavations
Keywords:
Pień, cementery, sources, protestants, archaeology, modern timesAbstract
The burial ground (site 9) in the village of Pień, located in the western part of the Chełm region, is a remnant of an early-modern cemetery. The graves have not been unambiguously identified as representing a particular denomination but it was probably a Protestant cemetery. Rescue excavations in this site were conducted in 2005–2009. The necropolis was used in the early Middle Ages and in the early modern period, probably from the end of the 16th, possibly even to the turn of the 19th c. The article presents the major results of the research on the mod-ern-period phase, including interpretations of some of the burial rituals that were traced, potentially helpful in verifying the thesis that the cemetery was an evangelical one. This research has not provided grounds to attribute the cemetery unambiguously to a particular religious group. Some features, however, especially the lack of devotional items, indicate that it was a burial ground for Protestants (evangelicals) or perhaps even Mennonites. The issue of the presence of Dutch immigrants and Mennonites in that area and of their supposed burials in Pień requires further detailed research, in particular a survey of written sources. Despite this crucial problem, the results obtained so far enrich the picture of early-modern-period burial rituals in the Polish countryside and may contribute significantly to the development of the so-called archaeology of Protestantism, one of the new trends in Polish archaeology.
Downloads
References
Bunzel Manfred 1981. Die geschichtliche Entwicklung des evangelischen Begräbniswesens inSchlesien während des 16., 17. und 18. Jahrhunderts, Lübeck
Cackowski Stefan 1985. Struktura społeczna i gospodarcza wsi województwa chełmińskiego w okresie pierwszego rozbioru Polski. Osadnictwo i ludność chłopska, Toruń
Chudziakowa Jadwiga, Wiewióra Marcin 1998. „Sprawozdanie z badań przeprowadzonych w 1998 roku przy kolegiacie pod wezwaniem św. Piotra i Pawła w Kruszwicy”, Toruń, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu
Ciesielska Karola 1958. Osadnictwo „olęderskie” w Prusach Królewskich i na Kujawach w świetle kontaktów osadniczych, „Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza”, t. 4, z. 2, s. 219–256
Dostál Bořivoj 1968. Spätburgwallzeitliche und Neuzeitliche Grabstätte in Znojmo-Hradištĕ, „Sborník Prací Filosofické Fakulty Brněnské Univerzity”, t. 17, s. 7–66
Dragoun Zdeněk 2002. K otázce tzv. pohřebiště cizích kupců v Bartolomějské ulici na Starém Mĕstĕ pražském, [w:] Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, red. C. Buśko i in., Wrocław–Praha, s. 235–240
Drążkowska Anna 2007. „…Świat już pożegnali, nie za umarłych, ale za śpiących trzeba (ich) mieć”. Poduszki jako element wyposażenia grobowego, [w:] Środowiska pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie. Spotkanie 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 411–418
Drozd Alicja, Janowski Andrzej 2007. Cmentarzysko w Pniu jako przykład długotrwałej tradycji miejsca grzebalnego, [w:] Środowiska pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie. Spotkanie 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 355–361
Drozd Alicja, Janowski Andrzej, Poliński Dariusz 2008. „Cmentarzysko w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska (stan. 9). Wyniki archeologicznych badań ratowniczych w 2007 roku”, Toruń, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu
Drozd Alicja, Janowski Anadrzej, Poliński Dariusz 2009. Cmentarzysko nowożytne w Pniu (woj. kujawsko-pomorskie), stanowisko 9, w świetle badań z lat 2005–2007, [w:] XVI SesjaPomorzoznawcza, 22.–24.11.2007 r., część 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, Acta Archaeologica Pomoranica, t. III, red. A. Janowski i in., Szczecin, s. 365–382
Drozd Alicja, Janowski Andrzej, Poliński Dariusz 2010. Niezwykły pochówek podwójny z nowożytnego cmentarzyska w Pniu koło Bydgoszczy, [w:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, Acta Archaeologia Lodziensia, t. 56, red. K. Skóra, T. Kurasiński, Łódź, s. 97–104
Drozd Alicja, Janowski Andrzej, Poliński Dariusz 2011. Badania ratownicze przeprowadzone w 2009 roku na średniowieczno-nowożytnym cmentarzysku w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie (stanowisko 9), [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza. Vol. 1: od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 513–521
Drozd Alicja, Janowski Andrzej, Poliński Dariusz 2012. Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, pow. bydgoski, „Wiadomości Numizmatyczne”, t. 56, nr 1, s. 134–135
Dzieduszyccy Bożena i Wojciech 2002. Średniowieczne i nowożytne dary monetarne złożone w pochówkach z kościoła św. Piotra w Kruszwicy, [w:] Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, red. C. Buśko i in., Wrocław–Praha, s. 281–297
Dzik Michał 2007. Znaleziska monet na cmentarzysku — próba interpretacji zjawiska na przykładzie znalezisk późnośredniowiecznych i nowożytnych oraz źródeł etnograficznych z obszaru Polski, [w:] Środowiska pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie. Spotkanie 9, red. W. Dzieduszycki i J. Wrzesiński, Poznań, s. 79–88
Fijałkowski Paweł 2003. Obrzędy pogrzebowe Żydów Polskich w XVI–XIX w. w świetle badań archeologicznych, [w:] Kobieta-Śmierć-Mężczyzna, Funeralia Lednickie. Spotkanie 5, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 361–371
Grupa Małgorzata 2017. „Tkaniny z cmentarzyska w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, stan. 9”, Toruń, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK w Toruniu
Harasimowicz Jan 1986. Treści i funkcje ideowe sztuki śląskiej Reformacji (1520–1650), ActaUniversitatis Wratislaviensis, t. 819, Historia Sztuki, t. 2, Wrocław
Harasimowicz Jan 1990. „Ars moriendi” i „pompa funebris” na Śląsku w dobie reformacji, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, t. 45, nr 2, s. 185–208
Harasimowicz Jan 1993. Ewangelicki rytuał pogrzebowy w XVI i XVII w., „Ziemia Śląska”, t. 3, s. 69–88
Jędrysek Diana 2015. Czepek z grobu 112, [w:] Cmentarz Salwatora. Pierwsza nekropola wrocławskich protestantów, Wratislavia Antiqua, t. 21, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 138–141
Józefczyk Mieczysław 1998. Elbląg i okolice 1937–1956. Chrześcijanie w tyglu dwu totalitaryzmów, Elbląg
Kizik Edmund 1994. Mennonici w Gdańsku, Elblągu i na Żuławach Wiślanych w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku. Studium z dziejów małej społeczności wyznaniowej, Gdańsk
Kizik Edmund 1998. Śmierć w mieście hanzeatyckim w XVI–XVIII wieku. Studium z nowożytnej kultury funeralnej, Gdańsk
Kizik Edmund 2001. Wesele, kilka chrztów i pogrzebów: Uroczystości rodzinne w mieście hanzeatyckim od XVI do XVIII wieku, Gdańskie Studia z Dziejów Nowożytnych, t. 1, Gdańsk
Kociuba Joanna 2007. Późnośredniowieczny zespół osadniczy w Czudowicach, stan. 2, gm. Roźwienica, pow. Jarosław, [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, red. J. Gancarski, Krosno, s. 493–516
Kołyszko Marek 2013. Dewocjonalia z końca XVI–XVIII wieku pochodzące z badań archeologicznych na terenie Polski (stan zachowania, identyfikacja, zagadnienia konserwatorskie), Toruń
Książek Karol 2010. Monety z dawnego cmentarza przy kościele Salwatora we Wrocławiu: opóźniona depozycja monet w darach grobowych, „Wiadomości Numizmatyczne”, t. 54, nr 1, s. 7–71
Luther Martin 1932. Christian songs latin and german at funerals (Christliche Gesang Lateinisch und Deutsch, zum Begräbnis, Wittenberg 1542), [w:] Works of Martin Luther, t. 6, Philadelphia, s. 287–292
Miechowicz Łukasz 2007. Zjawisko ,,obola zmarłych” na przykładzie źródeł etnograficznych z obszaru Polski, [w:] Środowiska pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie. Spotkanie 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 89–98
Miechowicz Łukasz 2011. „By pewniej i szybciej przeniósł się na tamten świat…”. Pieniądz jako element praktyk pogrzebowych na Mazowszu, Podlasiu i w Małopolsce w średniowieczu i czasach nowożytnych, [w:] „In silvis, camps… Et urbe”. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, red. S. Cygan i in., Rzeszów–Sanok, s. 331–355
Musiałowski Adam, Poliński Dariusz, Drozd Alicja, Janowski Andrzej 2006. Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. Kujawsko-pomorskie, ,,Wiadomości Numizmatyczne”, t. 50 (1), s. 97–98
Pabian Andrzej 2016. Menonici w Dolinie Dolnej Wisły, [w:] Olędrzy — osadnicy znad Wisły. Sąsiedzi bliscy i obcy, red. A. Pabian, M. Targowski, Toruń, s. 43–54
Pankiewicz Aleksandra, Marcinkiewicz Kamila 2012. Cmentarz przy kościele św. Piotra i Pawła we Wrocławiu, [w:] Nowożytny cmentarz przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu (lata 1621–1670), Wratislavia Antiqua, t. 17, red. A. Pankiewicz, Wrocław, s. 13–46
Poliński Dariusz 2013. Pień. Siedziba krzyżackich prokuratorów w ziemi chełmińskiej, Toruń
Porębska Krystyna 1971. Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, współpr. M. Grzegorz, Wrocław
Raszeja Zdzisław 2002. Ostromecko i okolice, Bydgoszcz
Rozpędowski Jerzy 1989. Rozwój przestrzenny joannickiego kościoła p.w. Bożego Ciała we Wrocławiu, „Prace Naukowe Instytutu Historii i Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały”, t. 22, s. 163–174
Sawicki Jakub 2012. Elementy stroju i pasa oraz fragmenty opraw ksiąg z ul. Katedralnej 4 we Wrocławiu, [w:] Nowożytny cmentarz przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu (1621–1670), Wratislavia Antiqua, t. 17, red. A. Pankiewicz, Wrocław, s. 97–110
Sawicki Jakub 2015. Kultura materialna w świetle znalezisk z grobów na cmentarzu Salwatora we Wrocławiu, [w:] Cmentarz Salwatora. Pierwsza nekropola wrocławskich protestantów, Wratislavia Antiqua, t. 21, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 59–137
Siwiak Wojciech 2017. Groby z darami monetarnymi z XV–XVII w. z przykościelnego cmentarza kościoła Marii Panny bydgoskich karmelitów, [w:] Pieniądz i banki na Pomorzu, Studia nad dziejami pieniądza i bankowości w Polsce, t. 3, red. W. Garbaczewski, R. Macyra, Poznań, s. 169–190
Słownik 1880. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, red. F. Sulimierski i in., Warszawa
Stanaszek Łukasz Maurycy 2007. Znaczenie cech morfofunkcjonalnych osobnika dla sposobu jego pochówku na przykładzie tzw. pochówków antywampirycznych, [w:] Środowiska pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie. Spotkanie 9, red. W. Dzieduszycki i J. Wrzesiński, Poznań, s. 283–289
Stanaszek Łukasz Maurycy 2016. Wampiry w średniowiecznej Polsce, Warszawa
Suchodolski Stanisław 1998. Początki obola zmarłych w Wielkopolsce, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, red. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, s. 496–504
Szałygin Jerzy 2004. Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego na Mazowszu, Warszawa
Talaga Maciej 2012. I po szpilkę warto się schylić. Znaleziska późnośredniowiecznych i wczesnonowożytnych szpilek z wykopalisk na zamku w Pucku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LX, nr 1, s. 3–20
Wachowski Krzysztof 2015. Wprowadzenie do archeologii protestantyzmu na Śląsku, [w:] Cmentarz Salwatora. Pierwsza nekropola wrocławskich protestantów, Wratislavia Antiqua, t. 21, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 7–10
Wachowski Krzysztof 2015a. Nowa epoka — nowe zwyczaje. Protestancki obrządek pogrzebowy na Śląsku, [w:] Cmentarz Salwatora. Pierwsza nekropola wrocławskich protestantów, Wratislavia Antiqua, t. 21, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 229–244
Wallisová Michaela 1998. První etapa výzkumu židovského hřbitova na Novém Městě pražském. Předbĕžná zpráva, „Archaeologica Pragensia”, t. 14, s. 141–148
Wiśniewski Michał Piotr 2016. Cmentarze dawnych wsi olęderskich w dolinie Wisły w województwie kujawsko-pomorskim. Stan zachowania i działania ratunkowe, [w:] Olędrzy — osadnicy znad Wisły. Sąsiedzi bliscy i obcy, red. A. Pabian, M. Targowski, Toruń, s. 87–102
Wojcieszak Magdalena 2012. Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Nekropole średniowiecznego i nowożytnego Wrocławia, Wratislavia Antiqua, t. 15, Wrocław
Wojcieszak Magdalena 2015. Obrządek pogrzebowy na cmentarzu Salwatora we Wrocławiu w świetle badań archeologicznych, [w:] Cmentarz Salwatora. Pierwsza nekropola wrocławskich protestantów, Wratislavia Antiqua, t. 21, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 19–58
Wojtucki Daniel 2015. Kościół i cmentarz Salwatora we Wrocławiu w świetle źródeł pisanych, [w:] Cmentarz Salwatora. Pierwsza nekropola wrocławskich protestantów, Wratislavia Antiqua, t. 21, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 11–17
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Publication co-financed by the Ministry of Science and Higher Education under the program "Support for scientific journals 2019-2020"
