Obecność koni w grodzie wrocławskim. Możliwości i problemy interpretacyjne
DOI:
https://doi.org/10.23858/PA73.2025.3910Słowa kluczowe:
horse, early Middle Ages, breeding, Piast state, WrocławAbstrakt
This article addresses the problem of equine presence in the Wrocław stronghold. In order to identify places where horses were possibly kept, all finds associated with these animals were taken into account: remains of hair, bones, horseshoes and horseshoe nails, spurs, elements of harnesses, etc. Based on the spatial distribution of these accessories, buildings were identified in which equines could have been kept. The presence of horses was also noted in the streets and empty squares, as well as within a larger enclosure located near the cathedral. An attempt was also made to identify the space inhabited by the riders. These issues are presented in the context of changes in the sociotopography and overall development of the Wrocław stronghold between the second half of the 10th century and the mid-13th century.
Pobrania
Bibliografia
Adamska D. (2017). Podwrocławskie wsie, folwarki i majątki o metryce średniowiecznej (ob. w granicach administracyjnych miasta Wrocławia). W: M. Młynarska-Kaletynowa (red.), Atlas historyczny miast polskich, Tom. IV. Śląsk, Zeszyt 13. Wrocław, Część I. (23-29). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Baron J. (2012). Ritual and cultural change. Transformations in rituals at the junction of pagan religion and Christianity in early medieval Poland. W: B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu (449-464). Biskupin-Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Buczek K. (1958). Książęca ludność służebna w Polsce wczesnofeudalnej. Wrocław-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bykowski K., Konczewska M., Konczewski P., Lasota Cz., Paternoga M., Piekalski J., Rzeźnik P. (2004). Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przy ul. Kapitulnej 4 na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 46, 113-150.
Bykowski K., Limisiewicz A. (2015). Przedmioty metalowe z wykopu IIIF na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. W: A. Limisiewicz, A. Pankiewicz (red.), Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Badania przy ul. św. Idziego (143-186), Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Chrzanowska W., Krupska A. (2003). Pferdeknochen aus dem frühmittelalterlichen Burgwall von Mikulčice Exkurs: Archäozoologische Analyse der Pferdebestattungen aus Mikulčice und Břeclav – Pohansko. W: L. Poláček (red.), Studien zum Burgwall von Mikulčice 5 (151-214). Brno: Archeologický ústav AV ČR.
Clark J. (1995). The Medieval Horse and its Equipment: c. 1150-c. 1450. London: HMSO.
Danielewski M. (2015). Konary i Kobylniki. Rola i użytkowanie koni we władztwie Piastów. Historia Slavorum Occidentis, 8/1, 57-76.
Danielewski M. (2021). The stronghold in Grzybowo in the context of interdisciplinary research into the functions of early medieval strongholds from the 10th and 11th centuries. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Danielewski M., Wrzesiński J. (2024). Użytkowanie konia na wczesnośredniowiecznym grodzie w Grzybowie w świetle źródeł archeologicznych. Historia Slavorum Occidentis, 43/3, 13-24, doi: 10.15804/hso240401.
Dejmal M., Lisá L., Fišáková Nývltová M., Bajer A., Petr L., Kočár P., Kočárová R., Nejman L., Rybníček M., Sůvová Z., Culp R., Vavrčík H. (2014). Medieval horse stable; the results of multi proxy interdisciplinary research. PLoS One, 9(3), doi: 10.1371/journal.pone.0089273. PMID: 24670874; PMCID: PMC3966733.
Dunin-Wąsowicz T. (2011). Koń cenniejszy od złota. W: Drogami średniowiecznej Polski. Studia z dziejów osadnictwa i kultury (336-372). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Dzierzęcka M., Charuta A., Kobryń H. (2008). Pathological changes of horse bones in the Middle Ages in Poland – photographic records. Bulletin of Veterinary Institute Pulawy, 52, 689-694.
Gardeła L., Kajkowski K., Ratajczyk Z., Wadyl S. (2019). Oporządzenie jeździeckie i elementy rzędu końskiego. W: S. Wadyl (red.), Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim (139-164). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Gediga B. (1996). Chrystianizacja i utrzymywanie się przedchrześcijańskich praktyk kultowych na Śląsku. W: Z. Kurnatowska (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej 1. Plemiona i państwa (159-168). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Górecki J. (2001). Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej. Lednogóra: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Gralak T. (2004). Osada kultury łużyckiej z okresu halsztackiego oraz osada z przełomu wczesnego i późnego średniowiecza, ze stan. 4. w Nowym Śleszowie, gm. Żórawina, pow. Wrocław. W: B. Gediga (red.), Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeo¬logii i Etnologii PAN, 18. Badania na autostradzie A4. Część 3 (67-168). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Grzywiński L. (1962). Parazytologiczne analizy kałów wykopaliskowych. Wiadomości Parazytologiczne, 8(5), 543-548.
Hilczerówna (Kurnatowska) Z. (1956). Ostrogi polskie z X-XIII wieku. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Hukantaival S. (2009). Horse Skulls and “Alder-Horse”: the Horse as a Depositional Sacrifice in Buildings. Archaeologia Baltica, 11, 350-356
Iwaszczuk U. (2014). Animal husbandry on the Polish territory in the Early Middle Ages. Quaternary International, 346, 69-101.
Janeczek M., Chrószcz A., Onar V., Henklewski R., Piekalski J., Duma P., Czerski A., Całkosiński I. (2014). Anatomical and Biomechanical Aspects of the Horse Spine: The Interpretation of Vertebral Fusion in a Medieval Horse from Wroclaw (Poland). International Journal of Osteoarchaeology, 24, 623-633.
Janeczek M., Makowiecki D., Rozwadowska A., Chudziak W., Pasicka E. (2024). Pathological Changes in Early Medieval Horses from Different Archaeological Sites in Poland. Animals, 14(3), 490, https://doi.org/10.3390/ani14030490.
Jaworski K. (1990). Wyroby z kości i poroża w kulturze wczesnośredniowiecznego Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu. Wrocław-Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Jaworski K. (1993). Wytwórczość i użytkowanie wyrobów z kości i poroża na wrocławskim Ostrowie Tumskim w X-XV wieku. Wrocław: Instytut Archeologii (maszynopis pracy doktorskiej).
Jaworski K., Pankiewicz A., Chrószcz A., Poradowski D. (2020). Different Approach to Horses – The Use of Equid Remains in the Early Middle Ages on the Example of Ostrów Tumski in Wroclaw. Animals, 10/2294, doi:10.3390/ani10122294.
Kamyszek L., Śledzik-Kamiński R., Żygadło L. (2010). Mokronos Dolny 8 (AZP 80-27/69), gm. Kąty Wrocławskie. Opracowanie wyników ratowniczych badań wykopaliskowych przeprowadzonych na stanowisku (maszynopis w Archiwum WUOZ, Wrocław).
Kajkowski K. (2022). Ofiara zakładzinowa w świecie wczesnośredniowiecznych wyobrażeń zachodniosłowiańskich (na przykładzie odkryć z ziem polskich). W: M. Dzik, R. Gogosz, J. Morawiec, L. Poniewozik (red.), W świecie bogów, ludzi i zwierząt. Studia ofiarowane Leszkowi Pawłowi Słupeckiemu (407-433). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Kaźmierczak R. (2014). Elementy rzędu końskiego i oporządzenia jeździeckiego. W: A. Kola, G. Wilke (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim. Tom II. Mosty traktu poznańskiego (139-152). Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych.
Kaźmierczyk J. (1991). Ku początkom Wrocławia. Cz. 1. Warsztat budowlany i kultura mieszkalna Ostrowa Tumskiego od X do połowy XI wieku. Wrocław-Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Kaźmierczyk J. (1993). Ku początkom Wrocławia. Cz. 2. Warsztat budowlany i kultura mieszkalna Ostrowa Tumskiego od XI do połowy XIII wieku. Wrocław-Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Kaźmierczyk J. (1995). Ku początkom Wrocławia. Cz. 3. Gród na Ostrowie Tumskim w X-XIII wieku. Wrocław: Sudety.
Kaźmierczyk J., Kramarek J., Lasota Cz. (1975). Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1973 roku. Silesia Antiqua, 17, 183-220.
Kaźmierczyk J., Kramarek J., Lasota Cz. (1976). Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1974 roku. Silesia Antiqua, 18, 177-225.
Kaźmierczyk J., Kramarek J., Lasota Cz. (1977). Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1975 roku. Silesia Antiqua, 19, 181-240.
Kaźmierczyk J., Kramarek J., Lasota Cz. (1978). Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1976 roku. Silesia Antiqua, 20, 123-167.
Kaźmierczyk J., Kramarek J., Lasota Cz. (1979). Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1977 roku. Silesia Antiqua, 21, 119-182.
Kaźmierczyk J., Kramarek J., Lasota Cz. (1980). Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1978 roku. Silesia Antiqua, 22, 71-158.
Kokowscy E., A. (2003). Nahajki z rękojeścią w kształcie ptasich głów z Gródka nad Bugiem. W: M. Dulinicz (red.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu (355-364). Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej; Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Kurnatowska (Hilczerówna) Z. (2002). Początki Polski. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Labuda G. (1992). Mieszko II król Polski (1025-1034). Czasy przełomu w dziejach państwa polskiego. Kraków: Secesja.
Limisiewicz A. (2020). Łaźnie Wrocławia w XI wieku. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 61, 113-146.
Limisiewicz A., Bykowski K., Opalińska-Kwaśnica M., Pankiewicz A. (2015). Stratygrafia procesu osadniczego w obrębie wykopu IIIF na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. W: A. Limisiewicz, A. Pankiewicz (red.), Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Badania przy ul. św. Idziego (55-142). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Łukaszyk A. (2012). Wierzchowce Bogów. Motyw konia w wierzeniach i sztuce Słowian i Skandynawów. Szczecin: Triglav.
Makowiecki D. (2001). Hodowla oraz użytkowanie zwierząt na Ostrowie Lednickim w średniowieczu. Studium archeozoologiczne. Poznań-Lednogóra: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Makowiecki D. (2006). Wybrane zagadnienia ze studiów nad gospodarką zwierzętami we wczesnośredniowiecznych kompleksach grodowych Pomorza, Wielkopolski i Dolnego Śląska. W: W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później (123-150). Toruń-Wrocław-Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Makowiecki D. (2016). Zwierzęta średniowiecznego i nowożytnego Poznania oraz okolic: podstawy archeozoologiczne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Makowiecki D., Chudziak W., Szczepanik P., Baca M., Popović D., Janeczek M., Pasicka E., Krajcarz M.T., Wiejacka M., Kaźmierczak R., Kocińska M.K. (2023). Koń w magii i religii wczesnośredniowiecznych Słowian Zachodnich w świetle analiz archeozoologicznych i archeoreligioznawczych. W: B. Gediga, M. Przymorska-Sztuczka (red.), Religia i wierzenia społeczeństw pradziejowych i wczesnego średniowiecza w świetle źródeł archeologicznych i sztuki (157-192). Biskupin-Wrocław: Polska Akademia Nauk, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie.
Młynarska-Kaletynowa M. (1986). Wrocław w XII-XIII wieku. Przemiany społeczne i osadnicze. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Modzelewski K. (2000). Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X-XIII wiek. Wyd. 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Moździoch S. (1990). Organizacja gospodarcza państwa wczesnopiastowskiego na Śląsku. Studium archeologiczne. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Moździoch S. (2002). Castrum munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim. Warszawa: DiG.
Moździoch S. (2004). Wrocław-Ostrów Tumski in the Early Middle Ages. W: P. Urbańczyk (red.), Polish Lands at the Turn of the First and the Second Millennia (319-338). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Nadolski A. (1954). Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku. Łódź-Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nadolski A. (1994). Lądowa technika wojskowa od połowy X do połowy XII wieku. W: A. Nadolski (red.), Polska technika wojskowa do 1500 roku (31-107). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Ostrowska E. (1961). Wykopaliska na Wyspie Tumskiej we Wrocławiu w 1959 r. Sprawozdania Archeologiczne, 13, 183-200.
Osypińska M. (2013). Szczątki zwierzęce z osady wczesnośredniowiecznej w Zabrodziu, pow. Wrocławski, stan 7. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 55, 191-205.
Osypińska M. (2019). Gospodarka zwierzętami we wczesnośredniowiecznym Santoku. Studium archeozoologiczne. W: K. Zamelska-Monczak (red.), Santok. Strażnica i klucz królestwa polskiego. Wyniki badań z lat 1958-1965 (325-346). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Osypińska M., Osypiński P. (2012). Pochówek konia i szczątki zwierząt z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Jordanowie, woj. lubuskie. Archeologia Polski, 57, 247-260.
Pankiewicz A. (2019). An attempt to identify places associated with trade and exchange in early medieval strongholds in the example of Ostrów Tumski in Wrocław. Přehled výzkumů, 60-2, 145-160.
Pankiewicz A. (2023). Wrocław. Gród na Ostrowie Tumskim we wczesnym średniowieczu. Warszawa-Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Pawlak P. (2013). Wczesnośredniowieczna wieś oraz pozostałości młodszego osadnictwa na stanowisku 7 w Zabrodziu, pow. wrocławski. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 55, 209-289.
Pazda S. (1995). Osada wczesnośredniowieczna na stanowisku nr 8 w Radłowicach gm. Domaniów, woj. wrocławskie. Studia Archeologiczne, 26, 209-245.
Piekalski J. (1991). Wrocław średniowieczny. Studium kompleksu osadniczego na Ołbinie w VII-XIII w. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej.
Robak Z. (2008). Badania nad stratygrafią i chronologią warstw osadniczych grodu na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. Propozycja reinterpretacji wyników. Silesia Antiqua, 44, 85-121.
Romanow M. (2008). Gospodarcze znaczenie zwierząt w grodzie na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. Chów, konsumpcja i wykorzystanie surowców pochodzenia zwierzęcego. Wrocław: Instytut Archeologii (maszynopis pracy doktorskiej).
Rytm rozwoju miasta na kulturowym pograniczu. Studium strefy placu Nowy Targ we Wrocławiu. Część 1. J. Piekalski, K. Wachowski (red.). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Rzeźnik P. (2000). Gród wrocławski około roku 1000. W: M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz (red.), Śląsk około roku 1000 (139-148). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Samsonowicz A. (1982). Wytwórczość skórzana w Polsce wczesnofeudalnej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Szafrańscy W. i Z. (1961). Z badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem wiejskim w Biskupinie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Szczepanik P. (2021). Miniaturfiguren von Pferden aus den Gebieten der frühmittelalterlichen Nordwestslawen. Acta Praehistorica et Archaeologica, 53, 159-180.
Szwed R. (2003). Osada wczesnośredniowieczna w miejscowości Ślęza, stan. 13, pow. Wrocław. W: B. Gediga (red.), Archeologiczne Zeszyty Autostradowe Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 2. Badania na autostradzie A4. Część 1 (377-471). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Tomaszewska K. (2015). Szczątki roślinne z badań archeologicznych przy ul. św. Idziego na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. W: A. Limisiewicz, A. Pankiewicz (red.), Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Badania przy ul. św. Idziego (415-419). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
Wachowski K. (1984). Militaria z grodu na Ostrówku w Opolu. W: B. Gediga (red.), Studia nad kulturą wczesnopolskiego Opola. Militaria – Wyroby bursztynowe (11-112). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wachowski K. (2001). Elementy rodzime i obce w uzbrojeniu wczesnośredniowiecznym na Śląsku. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica, 23, 153-176.
Wadyl S. (2019). Ciepłe – nie tylko elitarna nekropola. Próba podsumowania. W: S. Wadyl (red.), Ciepłe. Elitarna nekropola wczesnośredniowieczna na Pomorzu Wschodnim (495-498). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.
Williams D. (1997). Late Saxon Stirrup-strap Mounts: A Classification and Catalogue: No. 111 (CBA Research Reports). York: Council for British Archaeology.
Wyrost P., Chrzanowska W., Molenda O. (1979). Pferdeknochenreste aus den Frühmittelalterlichen Siedlungen Schlesiens. W: M. Kubasiewicz (red.), Archaeozoology, vol. I (439-459). Szczecin: Agricultural Academy.
Zamelska-Monczak K. (2019). Przedmioty z kości i poroża oraz z metali. W: K. Zamelska-Monczak (red.), Santok. Strażnica i klucz królestwa polskiego. Wyniki badań z lat 1958-1965 (191-224). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Przegląd Archeologiczny
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
