Miejsce w krajobrazie oraz funkcje wczesnośredniowiecznych grodów w dorzeczach środkowej i górnej Obry, Baryczy oraz środkowej Prosny w IX i X w.

Krystian Chrzan

doi:10.23858/PA66.2018.011

Opublikowane: 2018-12-14

Tom 66 (2018)

Miejsce w krajobrazie oraz funkcje wczesnośredniowiecznych grodów w dorzeczach środkowej i górnej Obry, Baryczy oraz środkowej Prosny w IX i X w.

Krystian Chrzan

Przegląd Archeologiczny

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.23858/PA66.2018.011

Abstrakt

W dorzeczach środkowej i górnej Obry, Baryczy oraz środkowej Prosny obecne są liczne grodziska, których czas budowy i funkcjonowania przypada nad tzw. czasy plemienne. W literaturze przedmiotu dominuje pogląd, w myśl którego stanowiły one siedziby arystokracji plemiennej. Niniejszy artykuł prezentuje odmienne ujęcie, skupiające się na społeczno-symbolicznym kontekście obecności tych obiektów we wczesnośredniowiecznym krajobrazie. Punktem wyjścia do rozważań stanowiła analiza formy grodów oraz ich usytuowania w strukturze osadniczej omawianego obszaru w IX i X wieku. W rozważaniach uwzględniono również potencjalne funkcje obiektów odkrywanych w obrębie wałów przebadanych grodzisk. Ich rezultatem jest uznanie grodów za wielofunkcyjne miejsca centralne wspólnot plemiennych, a ich potencjalne funkcje to: miejsce odbywania wieców oraz praktyk religijnych, skarbiec, punkt militarnego oporu oraz być może także plac targowy i rezydencja wybranych osób. Upadek tych grodów wiązać można z konsolidacją państwa polskiego za czasów Bolesława Chrobrego oraz translokacją ludności w pobliże dużych centrów władzy książęcej.

Słowa kluczowe:

wczesnośredniowieczne grody, Słowianie, archeologia krajobrazu, średniowieczna archeologia, symbolika, słowiańska kosmologia

Inne teksty tego samego autora

Krystian Chrzan, Opracowanie wczesnośredniowiecznej ceramiki naczyniowej ze stanowiska Łozina 17, pow. wrocławski – wstęp do rozważań nad dziejami osadnictwa w północno-wschodniej i centralnej części obecnego Dolnego Śląska w X i XI w. , Przegląd Archeologiczny: Tom 72 (2024)

Pobierz pliki

pdf (English)

Zasady cytowania

Chrzan, K. (2018). Miejsce w krajobrazie oraz funkcje wczesnośredniowiecznych grodów w dorzeczach środkowej i górnej Obry, Baryczy oraz środkowej Prosny w IX i X w. Przegląd Archeologiczny, 66, 261–282. https://doi.org/10.23858/PA66.2018.011

Cited by / Share

Licencja

Praca jest udostępniana na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License.

Bibliografia

Biermann F. 2018. Early Medieval Ringforts and the Social Elite of the Polabian Slavs in the Tenth and First Half of the Eleven Century. (W:) P. Kouřil, R. Procházka, Moravian and Silesian Strongholds of Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe. Brno, 343-350.
Google Scholar

Boroń P. 1999. Słowiańskie wiece plemienne. Katowice.
Google Scholar

Brzostowicz M. 2002. Bruszczewski zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu. Poznań.
Google Scholar

Brzostowicz M. 2016. Gród. (W:) M. Brzostowicz (red.), Grodzisko wczesnośredniowieczne w Spławiu, woj. Wielkopolskie. Wyniki badań archeologicznych. Poznań, 24-29.
Google Scholar

Chrzan K. 2014. Uwagi do studiów nad osadnictwem wschodniego dorzecza Baryczy od 2 poł. IX w. do poł. XI w. (W:) K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch (red.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia. Wrocław-Głogów, 191-225.
Google Scholar

Chrzan K. 2017. Bogowie i społeczeństwo. Grody w krajobrazie przedchrześcijańskich Słowian na przykładzie opowieści biskupa merseburskiego Thietmara o Radogoszczy i Lucicach. (W:) D. Adamska, K. Chrzan, A. Pankiewicz (red.), Cum gratia et amicitia. Studia z dziejów osadnictwa dedykowane Pani Profesor Marcie Młynarskiej-Kaletynowej z okazji 65-lecia działalności naukowej. Wrocław, 357-373.
Google Scholar

Chudziak W. 2014. Z badań nad funkcją małych i średnich warowni na obszarze Pomorza. (W:) K. Chrzan, K. Czapla, S. Moździoch (red.), Funkcje grodów w państwach wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej. Społeczeństwo, gospodarka, ideologia. Wrocław-Głogów, 43-59.
Google Scholar

Czapla K. 2014. Dziadoszanie. Plemię zamieszkujące ziemię głogowską w X wieku. Głogów.
Google Scholar

Eliade M. 1998. Mit wiecznego powrotu. Warszawa.
Google Scholar

Eliade M. 2008. Sacrum a profanum. O istocie sfery religijnej. Warszawa.
Google Scholar

Hensel W. 1950 Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej 1. Poznań.
Google Scholar

Hilczerówna Z. 1960. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Daleszynie (stan.2) w pow. Gostyńskim. Poznań.
Google Scholar

Hilczerówna Z. 1967a. Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku. Wrocław-Warszawa-Kraków.
Google Scholar

Hilczerówna Z. 1967b. Wyniki badań archeologicznych na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Siemowie, pow. Gostyń. Slavia Antiqua 14, 131-175.
Google Scholar

Hilczerówna Z. 1969. Pierwsze systematyczne prace wykopaliskowe na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Kaszowie, pow. Milicz. Sprawozdania Archeologiczne 21, 167-175.
Google Scholar

Hołowińska Z. 1956. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Bonikowie w pow. kościańskim. Poznań.
Google Scholar

Iwanicka-Pinkosz B. 2003. Wstępne wyniki ratowniczych badan wykopaliskowych na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Łoniewie stan. 1, gm. Osieczna, woj. Wielkopolskie. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 6, 343-350.
Google Scholar

Iwanicka-Pinkosz B., Wyrwińska E. 2000. Ratownicze badania archeologiczne na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Dąbczu, stan. l, gm. Rydzyna, byłe woj. leszczyńskie. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 5, 73-84.
Google Scholar

Kara M. 2000. Stan badań dendrochronologicznych wczesnośredniowiecznych grodzisk z terenu Wielkopolski. (W:) A. Buko, Z. Świechowski, Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego. Warszawa, 55-68.
Google Scholar

Kara M. 2006. Nowe w archeologii Wielkopolski wczesnośredniowiecznej – 15 lat później. (W:) W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później. Toruń-Wrocław-Warszawa, 207-244.
Google Scholar

Kara M. 2009. Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne. Poznań.
Google Scholar

Kara M., Krąpiec M. 2005. Wyniki badań archeo-dendrochronologicznych wybranych grodzisk wczesnośredniowiecznych z terenu historycznej Wielkopolski, przeprowadzonych w roku 2003. Fontes Archaeologici Posnanienses 41, 211-232.
Google Scholar

Kara M., Krąpiec M., Teske G. 2006. Wyniki badań archeo-dendrochronologicznych wybranych grodzisk wczesnośredniowiecznych z terenu historycznej Wielkopolski, przeprowadzonych w 2005 roku. Fontes Archaeologici Posnanienses 42, 125-144.
Google Scholar

Kiarszys G. 2015. Trzy światy średniowiecza. Iuxta castrum Sandouel. Szczecin.
Google Scholar

Kiarszys G., Kolenda J. 2017. Wczesnośredniowieczne grodziska w krajobrazie Doliny Baryczy. Przyczynek do studiów nad przemianami osadniczymi. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 59, 93-126.
Google Scholar

Kolenda J. 2008. Wczesnośredniowieczny Milicz w świetle wykopalisk. (W:) J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu. Wrocław, 9-59.
Google Scholar

Kolenda J. 2011. Wczesnośredniowieczne osadnictwo grodowe pogranicza Śląska i Wielkopolski w świetle analiz dendrochronologicznych. (W:) M. Rębkowski, S. Rosik (red.), Populi Terre marisque. Prace poświęcone pamięci Profesora Lecha Leciejewicza. Wrocław, 41-65.
Google Scholar

Kolenda J. 2013. Znalezisko gromadne narzędzi żelaznych ze stanowiska 3 w Sadkowie jako źródło do badań zmian gospodarczych, osadniczych i społecznych na terenie Dolnego Śląska w młodszych fazach wczesnego średniowiecza. (W:) J. Kolenda, A. Mierzwiński, S. Moździoch, L. Żygadło (red.) Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze, w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów. Wrocław, 387-396.
Google Scholar

Kosiński D. 1991. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy Piaski-Rochy. Studia Lednickie 2, 87-99.
Google Scholar

Kosiński D. 1992. Niektóre wyniki badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Piaskach, gm. Zduny, woj. Kaliskie, stanowisko 1. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 1, 125-134.
Google Scholar

Kosiński D. 1998. Ze studiów nad średniowieczem regionu Sulmierzyc. (W:) H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje Słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum. Poznań, 211-220.
Google Scholar

Kopaliński W. 1990. Słownik symboli. Warszawa.
Google Scholar

Kowalski P. 2007. Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa.
Google Scholar

Kurnatowska Z. 1982. Zakładzina. (W:) G. Labuda, Z. Stiebera (red.), Słownik Starożytności Słowiańskich 7, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 52-54.
Google Scholar

Kurnatowska Z. 2000a. Relacje Wielkopolski i Śląska w okresie plemiennym i wczesnopaństwowym. (W:) M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz (red.), Śląsk około roku 1000. Wrocław, 11-24.
Google Scholar

Kurnatowska Z. 2000b. Wielkopolska w X wieku i formowanie się państwa polskiego. (W:) H. Samsonowicz (red.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy. Kraków, 99-117.
Google Scholar

Kurnatowska Z. 2005. Grody wczesnośredniowieczne u Słowian. [W:] M. Brzostowicz, H. Mizerska, J. Wrzesiński, Ląd nad Wartą. Dziedzictwo kultury słowiańskiej i cysterskiej. Poznań-Ląd 2005, 27-46.
Google Scholar

Kurnatowska Z., Kara M. 2008. Wielkopolska południowa między Ziemią Gnieźnieńską a Śląskiem. (W:) J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu. Wrocław, 157-169.
Google Scholar

Kurnatowscy Z. i S. 1996. Znaczenie komunikacji wodnej dla społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych w Polsce. (W:) Z. Kurnatowska (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej 1. Wrocław, 117- 123.
Google Scholar

Lodowski J. 2000. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Lubielu, pow. Góra. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 42, 497-500.
Google Scholar

Miśkiewicz B. 1964. Grody, [w:] Słownik Starożytności Słowiańskich 1, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 164-165.
Google Scholar

Modzelewski K. 2001. Czy opole istniało?. Przegląd Historyczny 92 (2), 161-185.
Google Scholar

Modzelewski K. 2004. Barbarzyńska Europa. Warszawa.
Google Scholar

Modzelewski K. 2005. Wiec i banicja. Z porównawczych studiów nad ustrojem plemiennym Germanów i Słowian. Nauka 4/2005, 41-49.
Google Scholar

Moszyński K. 1967. Kultura ludowa Słowian II. Kultura duchowa, cz. 1. Warszawa.
Google Scholar

Moździoch S. 1998. Wczesnośredniowieczne grody śląskie a ówczesne podziały plemienne. [W:] H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje Słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum. Poznań, 99-114.
Google Scholar

Moździoch S. 2000. Społeczność plemienna Śląska w IX-X wieku. (W:) M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz (red.), Śląsk około roku 1000. Wrocław, 25-71.
Google Scholar

Nalepa J. 1996. Obrzanie – plemię nad Obrą w południowo-zachodniej Wielkopolsce. (W:) Z. Kurnatowska (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej 1. Wrocław, 67-68.
Google Scholar

Nowakowski D. 2017. Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne. Wrocław.
Google Scholar

Słupecki L.P. 2010. Świątynia pogańska – świątynia chrześcijańska. Problem pogańskich budowli kultowych w Skandynawii. (W:) K. Bracha, C. Hadamik (red.), Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej. Warszawa, 319-360.
Google Scholar

Teske G. 1998. Wczesnośredniowieczne grodziska z okolic Kalisza. Szkic archeologiczny. (W:) T. Baranowski (red.), Kalisz wczesnośredniowieczny. Kalisz, 109-119.
Google Scholar

Teske G. 2000. Studnie wczesnośredniowieczne w grodach południowo-wschodniej Wielkopolski. (W:) L. Kajzer et al. (red.), Archaeologia et historia. Łódź, 377-392.
Google Scholar

Teske G. 2003. Budownictwo grodowe w Wielkopolsce południowej w państwie pierwszych Piastów. Wstęp do problematyki. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 6, 105-115.
Google Scholar

Teske G. 2005. Golina – wczesnośredniowieczny gród wielkopolski na Wysoczyźnie Kaliskiej. Archaeologia Historica Polona 15 (2), 27-41.
Google Scholar

Teske G. 2006. Z badań nad budownictwem grodów wczesnopiastowskich w południowej Wielkopolsce. (W:) A. Stępień-Kuczyńska, M. Olędzki (red.), Cultura et politica. Studia i rozprawy dedykowane profesorowi Jerzemu Kmiecińskiemu. Łódź, 117-127.
Google Scholar