Opracowanie wczesnośredniowiecznej ceramiki naczyniowej ze stanowiska Łozina 17, pow. wrocławski – wstęp do rozważań nad dziejami osadnictwa w północno-wschodniej i centralnej części obecnego Dolnego Śląska w X i XI w.

Krystian Chrzan

doi:10.23858/PA72.2024.3428

Autor

Krystian Chrzan Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza, Instytut Archeologii i Etnologii PAN , ul. Więzienna 6, 50-118 Wrocław https://orcid.org/0000-0001-8433-6588

DOI:

https://doi.org/10.23858/PA72.2024.3428

Słowa kluczowe:

early Middle Ages, settlement transformations, Slavic pottery, medieval history of Silesia, migrations

Abstrakt

Thanks to the diligent efforts of archaeologists in the past several years, a thorough examination of the early medieval settlement complex in Łozina near Wrocław has been successfully conducted. This complex comprises a stronghold and surrounding villages. In this article, we present an analysis of pottery from one of the sites located within the aforementioned locality. However, this analysis does not constitute the primary objective of the study. It serves as a starting point for reflections on the mechanisms and course of settlement transformations in the northern and central parts of Lower Silesia in the 10th and 11th centuries. The presence of culturally foreign elements in the later Łozina area has led to the hypothesis of population movements from the basin of the Barycz River. Subsequent waves of migrants from the Łozina region headed southward, and then along the Oder River, both eastward and possibly westward. The migration route was marked by the presence of small ring forts and pottery adorned with zone ornamentation.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Boroń P. (1999). Słowiańskie wiece plemienne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Bowser B.J. (2000). From pottery to politics: An ethnoarchaeological study of political factionalism, ethnicity, and domestic pottery style in the Ecuadorian Amazon. Journal of Archaeological Method and Theory, 7/3, 219-248. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1026510620824

Broda M., Woźniak A., Murzyński T., Wójcik J. (2011). Łozina 16 (AZP 53/77-30). Wyniki ratowniczych badań archeologicznych związanych z budową drogi ekspresowej S-8 Wrocław-Syców. Wrocław: maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu.

Brzostowicz M. (1993). Znaleziska ceramiki typu Feldberg z Bruszczewa, gm. Śmigiel, woj. leszczyńskie, stan. 12. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, II, 247-253.

Brzostowicz M. (1998). Z badań nad ceramiką wczesnośredniowieczną z Bruszczewa, gm. Śmigiel, woj. leszczyńskie. W: H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński (red.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum (409-418). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Brzostowicz M. (2002). Bruszczewski zespół osadniczy we wczesnym średniowieczu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Buko A. (1990). Ceramika wczesnopolska: wprowadzenie do badań. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Buko A. (2000). Elementy kultury materialnej jako oznaki identyfikacji grupowej: przykład ceramiki. W: S. Tabaczyński (red.), Kultury archeologiczne a rzeczywistość dziejowa (215-229). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Butent-Stefaniak B., Ilisch P., Malarczyk D., Nowakiewicz T., Nakielski W. (2013). Frühmittelalterliche Münzfunde aus Schlesien. W: M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski (red.), Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar IV. Kleinpolen, Schlesien (225-494). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Chrzan K. (2012). Głos w dyskusji nad problematyką wczesnośredniowiecznych nakładek na tarczę koła garncarskiego. Silesia Antiqua, 48, 97-107.

Chrzan K. (2018). Miejsce w krajobrazie oraz funkcje wczesnośredniowiecznych grodów w dorzeczach środkowej i górnej Obry, Baryczy oraz środkowej Prosny w IX i X w. Przegląd Archeologiczny, 66, 261-282. DOI: https://doi.org/10.23858/PA66.2018.011

Chrzan K., Moździoch S. (2023 w druku). Śląsk. W: D. Dąbrowski, E. Siemianowska (red.), PrzedPolska. Ziemie polskie w czasach plemiennych. Poznań: Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Czapla K. (2014). Dziadoszanie. Plemię zamieszkujące ziemię głogowską w X wieku. Głogów: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa.

Dzieduszycki W. (1972). Ceramika z wczesnośredniowiecznego Kaszowa w pow. Milickim. Archeologia Polski, XVII/2, 391-444.

Fokt K. (2014). Między Pragą a Miśnią: o lokalizacji Pobarane i Trebouane raz jeszcze. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, LXIX, 1, 3-21.

Haeusler W. (1883). Geschichte des Fürstentums Oels bis zum Aussterben der Piastischen Herzogslinie. Breslau.

Hegmon M. (1992). Archaeological Research on Style. Annual Review of Anthropology, 21, 517-536. DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.anthro.21.1.517

Hellmich M. (1930). Schlesische Wehranlagen. Altschlesien, 3, 1, 37-47.

Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z. (1972). Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, 4. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Hilczerówna Z. (1960). Wczesnośredniowieczne grodzisko w Daleszynie (st. 2) w pow. gostyńskim. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Hilczerówna Z. (1967). Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Hołubowicz W. (1957). Z badań nad wczesnośredniowieczną ceramiką grodziska w Strachowie. Archeologia Śląska, 1, 173-184.

Jaworski K. (2005). Grody w Sudetach (VIII-X w.). Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Kaletyn T. (1962). Grodzisko wczesnośredniowieczne w Łosinie pow. Trzebnica. Wiadomości Archeologiczne, 27, 3, 317-318.

Kaletynowie M., T., Lodowski J. (1968). Grodziska wczesnośredniowieczne województwa wrocławskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.

Kara M. (2002). Osadnictwo ludności pomorskiej i wieleckiej w państwie pierwszych Piastów w świetle znalezisk nekropolicznych z terenu Wielkopolski. Slavia Antiqua, 43, 45-96.

Kara M. (2006). Nowe w archeologii Wielkopolski wczesnośredniowiecznej – 15 lat później. W: W. Chudziak, S. Moździoch (red.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później (207-244). Toruń-Wrocław-Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytut Archeologii i Etnologii Polska Akademia Nauk.

Kaźmierczyk J., Kramarek J., Lasota C. (1979). Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1977 roku. Silesia Antiqua, XXI, 119-182.

Kaźmierczyk J., Kramarek J., Lasota C. (1980). Badania na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w 1978 roku. Silesia Antiqua, XXII, 71-158.

Kaźmierczyk J., Macewicz K., Wuszkan S. (1977). Studia i materiały do osadnictwa Opolszczyzny wczesnośredniowiecznej. Opole: Instytut Śląski w Opolu.

Kiarszys G., Kolenda J. (2017). Wczesnośredniowieczne grodziska w krajobrazie Doliny Baryczy. Przyczynek do studiów nad przemianami osadniczymi. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 59, 93-126.

Kihl-Byczko E. (1964-1965). Badania ratunkowe na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Dusinie w pow. gostyńskim w 1955 roku. Przegląd Archeologiczny, 17, 207-217.

Kolenda J. (2008). Wczesnośredniowieczny Milicz w świetle wykopalisk. W: J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu (9-63). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Kolenda J., Chrzan K. (2012). Wczesnośredniowieczna osada na stanowisku 3 w Sadkowie, gm. Kąty Wrocławskie, woj. dolnośląskie. Badania na trasie budowy autostrady A-4 w latach 2005-2009. W: S. Kadrow (red.), Raport 2007-2008, I (281-301). Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Kolenda J., Zamelska-Monczak K. (2020). Wczesnośredniowieczna wytwórczość ceramiczna z północno-wschodniej części Dolnego Śląska. W: K. Chrzan, P. Rzeźnik, S. Siemianowska (red.), Ceramika i szkło w badaniach interdyscyplinarnych (17-43). Wrocław: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Kolenda J., Zamelska-Monczak K. (2021). The North or the South? Early medieval ceramics decorated with a zoned ornament – the result of local changes or interregional contacts? Archeologické rozhledy, LXXIII, 423-454. DOI: https://doi.org/10.35686/AR.2021.13

Kosiński D. (1991). Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy Piaski-Rochy. Studia Lednickie, II, 87-99.

Koszałka J., Strzelczyk J.E. (2006). The Grain Storehouse from the Early Mediaeval Stronghold at Józefów near Kalisz. Fasciculi Archaeologiae Historicae, 18, 9-18.

Kouřil P., Gryc J. (2018). Early Medieval Stronghold in Opava-Kylešovice and Its Importance for the Understanding of the Silesian Region in the Tentho-Eleventh Centuries. W: P. Kouřil, E. Procházka (red.), Moravian and Silesian Strongholds of the Tenth and Eleventh Centuries in the Context of Central Europe (185-213). Brno: The Czech Academy of Sciences, Institute of Archaeology, Brno.

Kubiak W., Lewicki T., Młynarska M. (1953). Skarb dirhemów arabskich z Piwonic koło Kalisza. Wiadomości Archeologiczne, 19, 136-156.

Kurnatowska Z., Kara M. (2008). Wielkopolska południowa między Ziemią Gnieźnieńską a Śląskiem. W: J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu (157-169). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Limisiewicz A., Pankiewicz A., Kitliński B., Dekiert M., Łuszczek J., Wojcieszak J. (2011). Łozina 18/88/77-30 AZP. Wyniki ratowniczych badan archeologicznych związanych z budową drogi ekspresowej S-8 Wrocław-Syców. Wrocław: maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu.

Lodowski J. (1980). Grodzisko wczesnośredniowieczne w Strachowie, gm. Sobótka, woj. Wrocław. Sprawozdania Archeologiczne, XXXII, 207-225.

Lodowski J. (1981). Osada wczesnośredniowieczna z VI-VII w. w Chwałkowie, woj. Wałbrzych. Silesia Antiqua, 23, 149-163.

Łowmiański H. (1970). Początki Polski, 4. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Maj U. (1990). Stradów, stanowisko 1. Część I. Ceramika wczesnośredniowieczna. Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Kultury Materialnej.

Młynarska-Kaletynowa M. (1977). Trzebowianie. W: G. Labuda, Z. Stieber (red.), Słownik Starożytności Słowiańskich, 6 (191). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Młynarska-Kaletynowa M., Rozpędowski J. (2005). Czy Trzebnica była niegdyś ośrodkiem kultu pogańskiego. W: A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak (red.), Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym (57-65). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Modzelewski K. (2004). Barbarzyńska Europa. Warszawa: Iskry.

Moździoch S. (2000). Społeczność plemienna Śląska w IX–X wieku. W: M. Młynarska-Kaletynowa, E. Małachowicz (red.), Śląsk około roku 1000 (25-71). Wrocław: Oddział PAN.

Moździoch S. (2002). Castrum munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim. Warszawa: DiG.

Moździoch S., Przysiężna-Pizarska M. (2008). Gród Recen – refugium episcopi. W: J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu (235-254). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk Oddział we Wrocławiu.

Niewęgłowski A. (1992). Kultura archeologiczna i styl. (Perspektywy badawcze ze szczególnym uwzględnieniem ceramiki lepionej). Archeologia Polski, 37, 1-2, 287-296.

Pankiewicz A. (2005). Grodziszcze. Wczesnośredniowieczne grodzisko plemienne na Przedgórzu Sudeckim. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Pankiewicz A. (2012). Relacje kulturowe południowego Śląska i północnych Moraw i Czech w IX-X wieku w świetle źródeł ceramicznych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Pankiewicz A. (2023). Wrocław. Gród na Ostrowie Tumskim we wczesnym średniowieczu. Warszawa-Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Pankiewicz A., Rodak S. (2019). Łozina – wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy na przedpolu Wrocławia. Problem chronologii i funkcji. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 61, 85-111.

Pankiewicz S., Rodak S. (2022). Przemiany osadnicze na terenie Wrocławia i jego przedpola we wczesnym średniowieczu. Przegląd Archeologiczny, 70, 211-244. DOI: https://doi.org/10.23858/PA70.2022.2556

Parczewski M. (1989). Żukowice pod Głogowem w zaraniu średniowiecza. Głogów-Wrocław: Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne.

Paszkiewicz B. (2023). Śląsk w X wieku: źle postawione zagadnienie. Slavia Antiqua, LXIV, 77-131. DOI: https://doi.org/10.14746/sa.2023.64.4

Paternoga M., Rzeźnik P. (2004). Ogólna charakterystyka i chronologia naczyń ceramicznych. W: Bykowski K., Konczewska M., Konczewski P., Lasota C., Paternoga M., Piekalski J., Rzeźnik P., Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przy ul. Kapitulnej 4 na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, 46, 113-150.

Rzeźnik P. (1995). Ceramika naczyniowa z Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu w X-XI wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Sackett J.R. (1977). The meaning of style in archaeology: a general model. American Antiquity, 42, 369-380. DOI: https://doi.org/10.2307/279062

Shanks M., Tilley C. (1996). Re-Constructing archaeology: theory and practice. London: Routledge.

Stoksik H. (2007). Technologia warsztatu ceramicznego średniowiecznego Śląska w świetle badań specjalistycznych i eksperymentalnych. Wrocław: Wydawnictwo PWT.

Stoksik H., Paternoga M. (2009). Techno-stylistyczne kategorie ceramiki wczesnośredniowiecznej z północnych rejonów Śląska w świetle analiz fizykochemicznych. Szkło i Ceramika, 3/2009, 34-40.

Suchodolski S. (2008). Monety z badań wykopaliskowych w Miliczu. W: J. Kolenda (red.), Milicz. Clavis Regni Poloniae. Gród na pograniczu (65-75). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Szenicowa W. (1964). Badania archeologiczne wczesnośredniowiecznej osady we wsi Wesółka, pow. Kalisz, w 1962 roku. Sprawozdania Archeologiczne, XVI, 221-223.

Teske G. (2000). Ze studiów nad osadnictwem grodowym w południowo-wschodniej Wielkopolsce. Slavia Antiqua, XLI, 107-128.

Teske G. (2003). Łobez – wczesnośredniowieczny gród w dolinie Obry. W: M. Dulinicz (red.), Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu (411-419). Warszawa-Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Teske G. (2005). Golina – wczesnośredniowieczny gród wielkopolski na Wysoczyźnie Kaliskiej. Archaeologia Historica Polona, 15/2. Przeszłość z perspektywy źródeł materialnych i pisanych, 27-41.

Uhtenwoldt H. (1938). Die Burgverfassung in der Vorgeschichte und Geschichte Schlesiens. Breslau.

Zamelska K. (1995). Grodzisko w Poniecu (stanowisko 1), woj. leszczyńskie. W: Z. Kurnatowska (red.), Z badań nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Wielkopolski południowej (9-82). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Żółkowski S. et al. (2010). Opracowanie archeologicznych badań ratowniczych stanowiska Łozina-17, gm. Długołęka, pow. wrocławski, woj. dolnośląskie na trasie budowy drogi ekspresowej Wrocław-Warszawa w latach 2008-2010, Tomy I-IV. Wrocław: maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków we Wrocławiu.