Zaproszenie do teorii aktora-sieci – ontologia relacyjna a archeologia

Jakub Mugaj

doi:10.23858/PA70.2022.2694

Authors

Jakub Mugaj Ośrodek Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, ul. Rubież 46, 61-612 Poznań https://orcid.org/0000-0002-2822-2962

DOI:

https://doi.org/10.23858/PA70.2022.2694

Keywords:

antidualism, relational ontology, Bruno Latour, Actor-Network Theory

Abstract

Actor-Network Theory and the related ontological turn is one of the most important paradigmatic changes in contemporary social sciences. In Polish archaeological discourse Actor-Network Theory is not widely discussed. The paper presents the basic assumptions of the theory focusing on its potential for the conceptualization of archaeological sources and the relationship between humans and the environment.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Abriszewski K. (2008). Poznanie, zbiorowość, polityka: Analiza teorii aktora-sieci Bruno Latoura. Kraków: Universitas.

Abriszewski K. (2018). Czy teoria aktora-sieci daje narzędzia do ekokrytyki? Teksty Drugie, 2, 369-391.

Abriszewski K., Afeltowicz Ł. (2007). Jak gołym okiem zobaczyć rosnące neurony i siłę alergii? Krążąca referencja w nauce i poza nią. Zagadnienia Naukoznawstwa, 173/174(3/4), 405-420.

Arponen V., Dörfler W., Feeser I., Grimm S., Groß D., Hinz M., Knitter D., Müller-Scheesel N., Ott K., Ribeiro A. (2019). Environmental determinism and archaeology. Understanding and evaluating determinism in research design. Archaeological Dialogues, 26, 1-9.

Binford L.R. (1962). Archaeology as anthropology. American Antiquity, 28(2), 217-225.

Bińczyk E. (2006). Program badawczy Bruno Latoura i jego zalety w kontekście badań nad światem współczesnym. W: P. Bytniewski, M. Chałubiński (red.), Teoretyczne podstawy socjologii wiedzy, tom I (303-313). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bińczyk E. (2007). Nie ma społeczeństwa! „Nasi mniejsi bracia”, społeczne studia nad nauką oraz etyczne zaangażowanie Bruno Latoura. Teksty Drugie, 1-2, 144-156.

Bjerck H. (2017). Settlements and Seafaring: Reflections on the Integration of Boats and Settlements Among Marine Foragers in Early Mesolithic Norway and the Yámana of Tierra del Fuego. Journal of Island and Coastal Archaeology, 12(2), 276-299.

Bollmer G. (2016). Inhuman Networks: Social Media and the Archaeology of Connection. New York: Bloomsbury Publishing.

Brughmans T., Collar A., Coward F. (red) (2016). The connected past: challenges to network studies in archaeology and history. Oxford: Oxford University Press.

Callon M. (1986). Some elements of a sociology of translation: domestication of the scallops and the fishermen of St Brieuc Bay. W: J. Law (red.), Power, Action and Belief. A New Sociology of Knowledge? (196-223). London: Routledge.

Cosgrove D. (1989). Geography is everywhere: culture and symbolism in human landscapes. W: D. Gregory, R. Walford (red.), Horizons in Human Geography (118-135). Basingstoke: Macmillan.

Daniels S., Cosgrove D. (1988). Introduction: iconography and landscape. W: D. Cosgrove, S. Daniels (red.), The Iconography of Landscape (1-10). Cambridge: Cambridge University Press.

Descola P. (2005). Beyond Nature and Culture. London: The University of Chicago Press.

Domańska E. (2008). Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami. Kultura Współczesna, 57(3), 9-21.

Domańska E., Olsen B. (2008). Wszyscy jesteśmy konstruktywistami (Odpowiedź na artykuł Jacka Kowalewskiego i Wojciecha Piaska: W poszukiwaniu utraconej Rzeczywistości. Uwagi na marginesie projektu «zwrotu ku rzeczom» w historiografii i archeologii). W: J. Kowalewski, W. Piasek, M. Śliwa (red.), Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności (83-100). Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Fowler C. (2015). The Emergent Past. A Relational Realist Archaeology of Early Bronze Age Mortuary Practices. Oxford: Oxford University Press.

Gdula M. (2014). W stronę nie-ludzkiej wspólnoty. Actor-Network Theory. W: M. Gdula, L. M. Nijakowski (red.), Oprogramowanie rzeczywistości społecznej (137-155). Warszawa: Krytyka Polityczna.

Groß D., Piezonka H., Corradini E., Schmölcke U., Zanon M., Dörfler W., Dreibrodt S., Feeser I., Krüger S., Lübke H., Panning D., Wilken D. (2019). Adaptations and transformations of hunter-gatherers in forest environments: New archaeological and anthropological insights. The Holocene, 29(10), 1531-1544.

Heur van B., Leydesdorff L., Wyatt S. (2013). Turning to ontology in STS? Turning to STS through ‘ontology’. Social Studies of Science, 43(3), 341-362. DOI: 10.1177/0306312712458144

Hodder I. (1991). Interpretive Archaeology and Its Role. American Antiquity, 56(1), 7-18. DOI: 10.2307/280968

Hodder I. (2011). Human-thing entanglement: towards an integrated archaeological perspectives. Journal of the Royal Anthropological Institute, 17(1), 154-177. DOI: 10.1111/j.1467-9655.2010.01674

Hodder I. (2012). Entangled: an archaeology of the relationships between humans and things. New York: Willey-Blackwell.

Högberg A. (2009). Lithics in the Scandinavian Late Bronze Age. Sociotechnical change and persistence. Oxford: Archaeopress.

Knappett C. (2011). An Archaeology of Interaction Network Perspectives On Material Culture and Society. New York: Oxford University Press.

Knappett C. (red.) (2013). Network Analysis in Archaeology: New Approaches to Regional Interaction. New York: Oxford University Press.

Knappett C., Malafouris L. (red.) (2008). Material Agency: Towards a Non-Anthropocentric Approach. Boston: Springer.

Knorr-Cetina K. (1985). Germ warfare. Social Studies of Science, 15(3), 577-586. DOI: 10.1177/030631285015003011

Kołtuń A. (2015). „Obiektywność skonstruowana”? Kategoria obiektywności w postkonstruktywistycznych studiach nad nauką i technologią. Zagadnienia Naukoznawstwa, 204(2), 157-165.

Latour B. (1988). The Pasteurization of France. Cambridge: Harvard University Press.

Latour B. (1992). One More Turn after the Social Turn: Easing Science Studies into the Non-Modern World. W: E. McMullin (red.), The Social Dimensions of Science (272-292). Paris: Notre Dame University Press.

Latour B. (2009). Polityka natury. Nauki wkraczają do demokracji. Warszawa: Krytyka Polityczna.

Latour B. (2010). Splatając na nowo to, co społeczne. Kraków: Universitas.

Latour B. (2011). Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Latour B. (2013). Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką. Toruń: Wydawnictwo UMK.

Latour B. (2017). Facing Gaia. Eight Lectures on the New Climatic Regime. Cambridge: Polity Press.

Latour B., Woolgar S. (1979). Laboratory life: The Construction of Scientific Facts. Beverly Hills: Sage Publications.

Law J. (1986). On the Methods of Long-Distance Control: Vessels, Navigation and the Portuguese Route to India. W: J. Law (red.), Power, Action and Belief. A New Sociology of Knowledge? (234-263). London: Routledge.

Lucas G. (2012). Understanding the archaeological record. New York: Cambridge University Press.

Mamzer H. (2010). Źródła archeologiczne: artefakty czy językowe o nich wypowiedzi? Humanistyka i Przyrodoznawstwo, 16, 227-250.

Marciniak A. (1996). Archeologia i jej źródła. Materiały faunistyczne w praktyce badawczej archeologii. Poznań: Wydawnictwo UAM.

Markiewka T.S. (2013). Problem dualistycznego podziału na naturę i kulturę. O postkonstruktywizmie i konstruktywizmie kulturowym. Przegląd kulturoznawczy, 15(1), 100-110.

Minta-Tworzowska D. (2012). Źródło/ślad/Artefakt/Rzecz/Przedmiot. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (137-161). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Minta-Tworzowska D. (2015). Czy współczesna i przyszła archeologia będzie „potrzebowała” teorii? Archeologia Polski, 60, 21-37.

Mitterer J. (1996). Tamta strona filozofii. Przeciwko dualistycznej zasadzie poznania. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Mugaj J. (2020) Społeczności kultury hamburskiej w Wielkopolsce. Technologia obróbki krzemienia i organizacja przestrzenna osad. Poznań: Wydawnictwo IAE PAN.

Nowak A.W. (2017). Ciężar wyboru, złożoność świata i jej redukcja. Gra w Go/Weiqi jako praktykowanie „metafizyki empirycznej”. AVANT. Pismo Awangardy Filozoficzno-Naukowej, 8(3), 121-148.

Odling-Smee F.J., Laland K.N., Feldman M.W. (2003). Niche Construction: The Neglected Process in Evolution. New York: Princeton University Press.

Olsen B. (2003). Material culture after text: re-membering things. Norwegian Archaeological Review, 36(2), 87-104. DOI: 10.1080/00293650310000650

Olsen B. (2013). W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów. Warszawa: Wydawnictwo IBL.

Patrik L. (1985). Is there an archaeological record. W: M.B. Schiffer (red.), Advances in archaeological method and theory, t. 8 (27-62). New York: Academic Press.

Riede F. 2014 Success and failure during the Lateglacial pioneer human re-colonisation of southern Scandinavia. W: F. Riede, M. Taallavaara (red.), Lateglacial and postglacial pioneers in northern Europe (33-52). Oxford: Archaeopress.

Tabaczyński S. (2012). Socjologia pradziejów. Zarys problematyki. W: S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji (732-769). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Tilley C. (1994). A Phenomenology of Landscape: Places, Paths and Monuments. Oxford: Berg Publishers.

Thomas J. (2001). The archaeology of place and landscape. W: I. Hodder (red.), Archaeological Theory Today (165-186). Cambridge: Polity Press.

Thomas J. (2015). The future of archaeological theory. Antiquity, 89, 1287-1296.

Webmoor T. (2007). What about ‘one more turn after the social’ in archaeological reasoning? Taking things seriously. World Archaeology, 39(4), 563-578. DOI: 10.1080/00438240701679619

Webmoor T. (2013). STS, symmetry and archaeology. W: P. Graves-Brown, R. Harrison, A. Piccini (red.), The Oxford Handbook of the Archaeology of the Contemporary World (105-120). Cambridge: Oxford University Press.

Witmore C.L. (2007). Symmetrical Archaeology: Excerpts of a Manifesto. World Archaeology, 39(4), 546-562. DOI: 10.1080/00438240701679411

Wróblewski M. (2014). Postkonstruktywizm, czyli zmieńmy temat rozmowy. Odpowiedź Michałowi Rydlewskiemu. Filo-Sofija, 25(2), 443-457.

Zalewska A. (2005). Teoria źródła archeologicznego i historycznego we współczesnej refleksji metodologicznej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.