In full armour to the afterlife? The problem of the occurrence of defensive weapon elements in early medieval cemeteries from the Polish lands

Authors

DOI:

https://doi.org/10.23858/PA73.2025.3968

Keywords:

early medieval, Polish lands, funeral rituals, grave goods, elements of armament, defensive equipment, mail, shield, helmet

Abstract

In contrast to offensive weapons, swords, spears, axes etc., elements of defensive weapons are a category of armaments very rarely recorded in early medieval cemeteries from Polish lands. Sometimes, including some finds in this category may even raise doubts (due to the difficulty of correctly identifying their military purpose). Therefore, the phenomenon of burying the dead with such items is difficult to assess unequivocally. This issue is discussed in this paper on the basis of the information available in the literature on the remains of chainmail (Dziekanowice, Giecz, Kałdus, Ostrowąż, Iwno) and shields (Dziekanowice, Kałdus, Lewino, Turowo, Żukowo) from cemeteries. One helmet (Silniczka) completes the collection, although its connection to the burial site is uncertain. The low frequency of defensive weapons in graves may have been influenced by various factors, resulting from the need for selection, giving preference to certain categories of weapons over others. Perhaps the custom of burying the dead in mail, helmets and with shields in the area in question did not take root or its reception was low. This may have been compounded by the high material value of the weapons that may have completely ruled out their ritual use as post-mortem equipment or otherwise limited this possibility, for example the inclusion of a small fragment of chainmail as an amulet (or on a pars pro toto basis). Another problem is the identification of certain pieces of weaponry due to their state of preservation.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Anglo-Saxon Wills – Anglo-Saxon Wills, tłum. i oprac. D. Whitelock. New York 2011.

Gall – Gall Anonim, Kronika polska, oprac. M. Plezia, tłum. R. Grodecki. Skarby Biblioteki Narodowej. Wrocław 2003.

Widukind – Widukind, Dzieje Sasów oraz Roczniki korbejskie i Roczniki hildesheimskie, tłum. i oprac. G.K. Walkowski. Bydgoszcz 2013.

Thietmar – Kronika Thietmara, tłum. i oprac. M.Z. Jedlicki. Poznań 1953.

Androshchuk F. 2010. The Gift to Men and the Gift to the Gods: Weapon Sacrifices and the Circulation of Swords in Viking Age Society. W: C. Theune, F. Biermann, R. Struwe, G.H. Jeute (red.), Zwischen Fjorden und Steppe. Festschrift für Johan Callmer zum 65. Geburstag (263-275). Rahden/Westf.: Verlag Marie Leidorf.

Antoniewicz J. (1955). Niektóre dowody kontaktów słowiańsko-pruskich w okresie wczesnośredniowiecznym w świetle źródeł archeologicznych. Wiadomości Archeologiczne, 22, 233-277.

Arwidsson G. (1986). Schilde. W: G. Arwidsson (red.), Birka II: 2. Systematische Analysen der Gräberfunde (38-44). Stockholm: Almqvist & Wiksell.

Atgāzis M. (2019). Tuvcīņas ieroči Latvijā 10.-13. gadsimtā. Rīga: Latvijas vēstures institūta apgāds.

Augustyniak J. (1977). Wyniki badań wykopaliskowych i powierzchniowych w międzyrzeczu Warty i Pilicy w latach 1969-1972. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 24, 279-309.

Balogh C. (2023). Türk Dünyasında Kadınların İktidar Temsili Üzerine – Avar Kadın Mezarlarında Silahlar. W: F. Ağca (red.), 1. Uluslararası Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri (103-113). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.

Banaszkiewicz J. (2000). „Nadzy wojownicy” – o średniowiecznych pogłoskach dawnego rytu wojskowego (Prokopiusz z Cezarei, Paweł Diakon, Girald z Walii, Sakso Gramatyk i Gall Anonim). W: S. Moździoch (red.), Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsca kultu we wczesnym średniowieczu (11-25). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział we Wrocławiu.

Bemke G. (2022). Wczesnośredniowieczne hełmy jako uzbrojenie improwizowane w świetle źródeł antropologicznych i historycznych. Argumenta Historica, 9, 7-28.

Bocheński Z. (1930). Polskie szyszaki wczesnośredniowieczne. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Bogacki M. (2007b). Uzbrojenie wojsk monarchii wczesnopiastowskiej w świetle źródeł pisanych. W: M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Wojskowość ludów Morza Bałtyckiego. Materiały z II Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego, Wolin 4-6 lipca 2006 (278-306). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Bogacki M. (2007a). Przemiany w wojskowości polskiej od połowy X wieku do 1138 roku. Kształt i organizacja armii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Bogacki M. (2009). Broń wojsk polskich w okresie średniowiecza. Zakrzewo: Wydawnictwo Replika.

Bojarski J. (2020). Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo UMK.

Bojarski J., Chudziak W., Drozd A., Koperkiewicz A., Kozłowski T., Stawska V. (2010). Katalog źródeł. W: W. Chudziak (red.), Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4) (189-603). Toruń: Wydawnictwo UMK.

Borawski P. (2002). Uzbrojenie gruzińskich górali – Chewsurów w XVII-XX wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 50(3-4), 351-370.

Bóna I. (1980). Studien zum frühawarischen Reitergrab von Szegvár. Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae, 32(1-4), 31-95.

Bravermanová M. (2000). Lederhelm („Podivens Helm”). W: A. Wieczorek, H.-M. Hinz (red.), Europas mitte um 1000. Katalog (258-260). Stuttgart: Konrad Theiss Verlag.

Brooks N.P. (1978). Arms, Status and Warfare in Late-Saxon England. W: D. Hill (red.), Ethelred the Unready: Papers from the Millenary Conference (81-103). Oxford: British Archaeological Reports.

Bullock H., Baldwin A., Hood J., Fern Ch., Cartwright C., Lang J., Wanget Q. (2011). Evidence for shield construction from the early Anglo-Saxon cemetery site of Tranmer House, Bromeswell, Suffolk. Technical Research Bulletin, 5, 15-24.

Contamine Ph. (1999). Wojna w średniowieczu. Warszawa: Volumen; Bellona.

Czarnecka K. (1994). The re-use of Roman military equipment in barbarian contexts. A chain-mail souvenir?. Journal of Roman Military Equipment Studies, 5, 245-253.

Czarnecka K. (2021). Broń jako wyznacznik prestiżu, rekwizyt rytuału oraz świadectwo kontaktów w Barbaricum w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie wpływów rzymskich. Barbaricum, 13, 173-217.

D’Amato R. (2015). Old and new evidence on the East-Roman helmets from the 9th to the 12th centuries. Acta Militaria Mediaevalia, 11, 27-157.

Dickinson T.M., Härke H. (1992). Early Anglo-Saxon Shields. London: Society of Antiquaries of London.

Dowen K., Marek L., Słowiński S., Uciechowska-Gawron A., Myśków E. (2019). Two Twelfth-Century Kite Shields from Szczecin, Poland. Arms & Armour, 16(2), 121-148.

Dowiat J. (1959). Kilka uwag o słownictwie Galla Anonyma w związku z zagadnieniem organizacji sił zbrojnych za Bolesława Krzywoustego. Kwartalnik Historyczny, 66(1), 29-51.

Ehlton F. (2003). Ringväv fran Birkas Garnison. Dokumentation, preparering och analys. Stockholm: Stockholms universitet.

Eisner J. (1952). Devínska Nová Ves. Slovanské pohřebiště. Bratislava: Nakladatelstvo Slovenskej Akadémie Vied i Umení.

Engel M., Sobczak C. (2019). Ozdobne okucia hełmów wczesnośredniowiecznych z zespołu osadniczego w Szurpiłach. Acta Militaria Mediaevalia, 15, 65-84.

Filipowiak W. (1962). Wolinianie. Studium osadnicze 1: Materiały. Szczecin: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Forstner D. (1990). Świat symboliki chrześcijańskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

Gaerte W. (1923). Ein altpreußischer Helm. Zeitschrift für historische Waffen- und Kostümkunde. Neue Folge, 1(10, 2/3), 41-42.

Ginalski J., Kotowicz P.N. (2004). Elementy uzbrojenia i oporządzenia jeździeckiego z grodziska wczesnośredniowiecznego „Horodyszcze” w Trepczy, pow. Sanok, stan. 2. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, 25, 187-257.

Ginter K. (2002). Problem drużyny wczesnośredniowiecznej w Polsce. W: B. Śliwiński (red.), Kopijnicy, szyprowie, tenutariusze (51-72). Gdańsk: Wydawnictwo UG Officina Ferberiana.

Głosek M., Uciechowska-Gawron A. (2009-2010). Wczesnośredniowieczna tarcza z podgrodzia w Szczecinie. Materiały Zachodniopomorskie. Nowa Seria, 6-7(1), 269-284.

Górewicz I.D. (2019). O wojownikach Słowian. Drużyny i bitwy na lądzie i morzu. Poznań: Triglav; Wydawnictwo Poznańskie.

Górewicz I.D. (2020). O broni Słowian. Na wojnie i w kulturze. Poznań: Triglav; Wydawnictwo Poznańskie.

Härke H. (2000). The circulation of weapons in Anglo-Saxon society. W: F. Theuws, J.L. Nelson (red.), Rituals of Power. From the Late Antiquity to the Early Middle Ages (377-399). Leiden-Boston-Köln: Brill.

Härke H. (2014). Grave goods in early medieval burials: messages and meanings. Mortality, 19(1), 41-60.

Hensel W. (1950). Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej 1. Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne.

Hensel W. (1953). Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej 2. Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne.

Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z. (1972). Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej 4. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Hilbert K. (1934). O nálezech rotundy Václava. W: K. Stloukal, J. Kapras, K. Guth, A. Novák (red.), Svatováclavský sborník. Na památku 1000. výročí smrti knížete Václava Svatého 1 (220-229). Praha: Narodní výbor pro oslavu Svatováclavského Tisíciletí.

Hrubý V. (1955). Staré Město. Velkomoravské pohřebiště „Na Valách”. Praha: Nakladatelství Československé Akademie věd.

Indycka E. (2000). Z badań nad cmentarzyskami gieckiego kompleksu osadniczego. Studia Lednickie, 6, 69-90.

Iwańczak W. (2010). Rola broni w kronikach Galla i Kosmasa. W: A. Odrzywolska-Kidawa (red.), Klio viae et invia. Opuscula Marco Cetwiński dedicata (3-15). Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Jöns H., Mazurek W. (1998). Groß Strömkendorf – nadmorska osada rzemieślniczo-handlowa i cmentarzysko z okresu wczesnosłowiańskiego nad Zatoką Wismarską. Slavia Antiqua, 39, 181-214.

Jończyk L., Gołębiowska-Tobiasz A. (2015). Okucie rozetkowe z Szurpił. Import ze świata nomadów w sercu Jaćwieży. Barbaricum, 11, 195-213.

Kainov S.Yu. (2008). K voprosu o kolichestvennoy otsenke pogrebeniy s predmetami vooruzheniya v Gnezdovskom mogil’nike. W: S.G. Verigin et al. (red.), Konferentsiya po izucheniyu skandinavskikh stran i Finlyandii. Materialy konferentsii 1 (200-204). Moskva-Arkhangel’sk: Institut vseobshchey istorii RAN; Pomorskiy gosudarstvennyy universitet im. M.V. Lomonosova.

Kainov S.Ju. (2018). Detal’ shlema iz Pliski. W: V. Ĭotov (red.), Voenni ekspeditsii, vŭorŭzhenie i snaryazhenie (antichnost i srednovekovie) (47-52). Varna: Regionalen istoricheski muzei – Varna.

Kainov S.Ju. (2022). Shlem iz kurgana Gul’bishche. K voprosu ob evolyutsii chetyrekhchastnykh boyevykh nagoloviy Vostochnoy Yevropy v VIII–XI vv. W: O.V. Dvurechenskiy (red.), Voyennaya arkheologiya. Sbornik materialov NITS „Voyennaya arkheologiya” 7 (45-78). Moskva-Tula: Institut arheologii RAN; Gosudarstvennyj muzej-zapovednik „Kulikovo pole”.

Kainov S.Ju., Marzalyuk I.A. (2024). Zolochenyy shlem iz Bobruyska (Belarus’). W: O.V. Dvurechenskiy, G.V. Baranov (red.), Voyennaya arkheologiya. Sbornik materialov NITS „Voyennaya arkheologiya” 8 (35-61). Moskva-Tula: Institut arheologii RAN; Gosudarstvennyj muzej-zapovednik „Kulikovo pole”.

Kainov S.Ju., Shchedrina A.Ju. (2021). Kol’chuzhnyy dospekh i kol’chuzhnyye kol’tsa iz raskopok Gnozdova. W: S.Ju. Ianov (red.), Gnozdovskiy arkheologicheskiy kompleks. Materialy i issledovaniya 2 (157-187). Moskva: Gosudarstvennyy istoricheskiy muzey.

Kajkowski K. (2024). Magia wojny i wojna magii w świecie dawnych Słowian. Owidz: Wydawnictwo Chronicon.

Kara M. (1991). Z badań nad wczesnośredniowiecznymi grobami z uzbrojeniem z terenu Wielkopolski. W: L. Leciejewicz (red.), Od plemienia do państwa. Śląsk na tle wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny zachodniej (99-120). Wrocław-Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.

Kaźmierczyk J. (1993). Ku początkom Wrocławia 2: Warsztat budowlany i kultura mieszkalna Ostrowa Tumskiego od połowy XI do połowy XIII wieku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Sudety.

Kirpichnikov A.N. (1958). Russkie szlemy X-XIII vv. Sovetskaya arkheologiya, 4, 47-69.

Kirpichnikov A.N. (1971). Drevnerusskoye oruzhiye 3: Dospekh, kompleks boyevykh sredstv IX-XIII vv., Leningrad: Akademija Nauk SSSR Institut arkheologii.

Kirpichnikov A.N. (2009). Rannesrednevekovyye zolochenyye shlemy. Novyye nakhodki i nablyudeniya. Sankt Peterburg: Institut Istorii Material’noy Kul’tury RAN.

Klanica Z. (2006a). Nechvalín, Prušánky. Čtyři slovanská pohřebištĕ. Díl I. Brno: Archeologický ústav Akademie věd České republiky.

Klanica Z. (2006b). Nechvalín, Prušánky. Vier slavische Nekropolen. Teil II. Katalog. Brno: Archeologický ústav Akademie věd České republiky.

Kontny B. (2023). The Archaeology of War. Studies on Weapons of Barbarian Europe in the Roman and Migration Period. Turnhout: Brepols.

Koranyi K. (1963). Powszechna historia państwa i prawa 2 (1). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Kostrzewski B. (1961). Badania wykopaliskowe w Gieczu, pow. Środa, w 1959 r. Sprawozdania Archeologiczne, 13, 145-152.

Kościelecki P. (1999). Skoble czy zaczepy do rzemieni tarczy z Turowa? Przyczynek do dziejów wczesnośredniowiecznego uzbrojenia obronnego. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 47(3-4), 427-434.

Kościelecki P. (2000). Topografia wyposażenia grobów męskich na staromazowieckich cmentarzyskach z grobami w obudowach kamiennych z XI-XIII wieku. Studia i Materiały Archeologiczne, 10, 55-88.

Kozak M. (2021). Sholom yak element zakhysnoho sporyadzhennya profesiynoho voyina u Halyts’kiy ta Volyns’kiy zemlyakh u X-XII st.: problema „latyns’kykh sholomiv”. Tabularium Historiae, 9, 71-85.

Krumphanzlová Z. (1974). Chronologie pohřebního inventáře vesnických hřbitovů 9.-11. věku v Čechách. Památky archeologiecké, 65(1), 34-110.

Krysztofiak T. (2004). Wczesnopiastowski kościół pw. św. Jana Chrzciciela na grodzie w Gieczu w świetle najnowszych odkryć. W: T. Janiak, D. Stryniak (red.), Początki architektury monumentalnej w Polsce (181-198). Gniezno: Muzeum Początków Państwa Polskiego.

Kubik A.L. (2023). Bezhta cemetery helmet and its important contribution to the knowledge of the development of helmets in the Caucasus region. Some aspects of the evolution of four-piece helmets in the Eurasian borderlands of the medieval period. W: Ju.A. Kuznecov (red.), Voinskiye traditsii v arkheologicheskom kontekste: ot pozdnego Latena do pozdnego Srednevekov’ya (43-59). Tula: Gosudarstvennyy muzey-zapovednik „Kulikovo pole”.

Kulakov V. I. (1990). Drevnosti prussov VI-XIII vv. Moskva: Akademija Nauk SSSR Institut arkheologii.

Kurasiński T. (2020). On the Way to the Afterlife. Some Observations on the Presence of Weaponry in Early Medieval Cemeteries in the Context of Their Social and Cultural Circulation. Fasciculi Archaeologiae Historicae, 33, 21-36.

Kurasiński T. (2021). Wczesnośredniowieczne groby z elementami uzbrojenia na terenie ziem polskich. Materiały do studiów. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

La Baume W. (1939). Frühgeschichtliche Helme aus Ostpreußen. Nachrichtenblatt für deutsche Vorzeit, 15(11-12), 296-300.

La Baume W. (1940). Ein spätprussisches Reitergrab mit Helm und Verzierten Lanzen aus Ekritten, Kr. Samland. Altpreußen, 4(4), 84-87.

Liwoch R. (2007). Militaria z dziewiętnastowiecznych badań w Podhorcach. Acta Militaria Mediaevalia, 1, 37-59.

Luňák P. (2007). Slovanské štíty v archeologických nálezech na území ČR. Brno. [https://is.muni.cz/th/c2wuo/Kopie_-_prace_nova.pdf] – dostęp 14.09.2024.

Lurker M. (1989). Słownik obrazów i symboli biblijnych. Poznań: Pallotinum.

Łoski J. (1876). Brzegi Buga. Groby pogańskie w Kostomłotach. Wiadomości Archeologiczne, 3, 63-78.

Marek L. (2017). Średniowieczne uzbrojenie Europu łacińskiej jako Ars Emblematica. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Materyały (1900). Materyały do mapy Gubernii Płockiej. Światowit, 2, 130-142.

Migotti B. (2008). Fragments of a chain mail as amulets in the Late Roman cemetery at Štrbinci near Đakovo. Contributions of Institute of Archaeology in Zagreb, 24, 203-212.

Mizerka J. (2021). Wczesnośredniowieczne grodzisko w Dusinie, pow. gostyński, woj. wielkopolskie w świetle ponownej analizy archeologicznej. Folia Praehistorica Posnaniensia, 26, 171-225

Musianowicz K. (1960). Granica mazowiecko-drehowicka na Podlasiu we wczesnym średniowieczu. Materiały Wczesnośredniowieczne, 5, 187-230.

Nadolski A. (1954). Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku. Łódź: Zakład im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Nadolski A. (1960). Uwagi o wczesnośredniowiecznych hełmach typu „wielkopolskiego”. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, 5, 99-122.

Nadolski A. (1963). Zabytki uzbrojenia jako źródło do dziejów polskiego średniowiecza. Studia Źródłoznawcze, 8, 112-115.

Nadolski A. (1994). Lądowa technika wojskowa od połowy X do połowy XII wieku. W: A. Nadolski (red.), Polska technika wojskowa do 1500 roku (31-107). Warszawa: Oficyna Naukowa.

Niesiołowska-Wędzka A. (1977). Tarcze. W: G. Labuda, Z. Stieber (red.), Słownik starożytności słowiańskich 6(1) (21-23). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Niewiński A. (2014). „Tarcza wiary i pancerz nadziei”. O wartości uzbrojenia ochronnego. Wybrane przykłady z dziejów średniowiecza. W: M. Baranowski, A. Gładysz, A. Niewiński (red.), W pancerzu przez wieki. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej (52-64). Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V.

Nowakowski A. (1983). Historia uzbrojenia a dzieje polskiego średniowiecza. Wiadomości Historyczne, 148(26), 187-208.

Pankiewicz A. (2023). Wrocław. Gród na Ostrowie Tumskim we wczesnym średniowieczu. Warszawa-Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN; Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Papakin A. (2017). Sholomy u konteksti skhidnykh kontaktiv Rusi ta Pol’shchi (X-pochatok XI st.). W: D. Toyichkin (red.), Istoriya davn’oyi zbroyi. Doslidzhennya 2016 (351-366). Kyyiv: Instytut istoriyi Ukrayiny NAN Ukrayiny.

Papakin A. (2019). Importy czy łupy z Rusi? Problem pochodzenia „wielkopolskich” hełmów X-początku XI wieku. W: V. Nagirnyy, T. Pudłocki (red.), Ruś a Polska (X-XIV wiek). Materiały IX Międzynarodowej Konferencji Naukowej Przemyśl, 5-8 grudnia 2018 r. (55-68). Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”; Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Przemyślu.

Papakin A., Bezkorovayna Yu., Prokopenko V. (2017). Sholomy typu „Chorna Mohyla”: novi znakhidky ta problema pokhodzhennya. W: B.K. Patrylyak, K. Levada (red.), Naukovyy visnyk Natsional’noho muzeyu istoriyi Ukrayiny. Zbirnyk naukovykh prats’ 2 (45-56). Kyyiv.

Parafiniuk M., Janus T. (2017). Badanie materiału kurhanowego Lewino. W: M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak (red.), Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu (363-368). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.

Poleski J. (2004). Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Rauhut L. (1971). Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne, 1, 435-656.

Rudziński P.M. (2009). Tarcza we wczesnośredniowiecznej Polsce na tle europejskim. Od plemienia do państwa. Acta Militaria Mediaevalia, 5, 21-78.

Ruttkay A. (1976). Waffen und Reiterausrüstung des 9. bis zur ersten Hälfte des 14. Jahrhunderts in der Slowakei (II). Slovenská archeológia, 24(2), 245-395.

Rybel’ D.A. (2021). Ikonografiya mindalevidnykh shchitov v manuskriptakh Zapadnoy Evropy kontsa X-XI vekov. Istoricheskoye oruzhiyevedeniye, 1, 8-20.

Rychter M.R., Strzyż P. (2016). A forgotten helmet from Silniczka in Poland. Fasciculi Archaeologiae Historicae, 29, 105-113.

Rychter M.R., Strzyż P. (2019). Hełm z Silniczki w świetle rekonserwacji i badań metaloznawczych / A helmet from Silniczka in the context of re-conservation and metallographic examination. Wiadomości Konserwatorskie, 58, 23-32.

Samsonowicz A. (2003). Leather in the equipment of the early Piast monarchy bodyguard. Fasciculi Archaeologiae Historicae, 15, 25-31.

Sankiewicz P. (2018a). Uzbrojenie ochronne i broń drzewcowa w zbiorach Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. W: P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa (27-32). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Sankiewicz P. (2018b). Fragmenty pancerzy kolczych z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa. W: P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa (133-146). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Sankiewicz P. (2018c). Katalog uzbrojenia ochronnego. W: P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa (217-250). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Schmidt V. (1992). Lieps. Die slawischen Gräberfelder und Kultbauten am Südende des Tollensesees. Lübsdorf: Archäologischen Landesmuseum für Mecklenburg-Vorpommern.

Schwartz W. (1879). Nachtrag zu den Materialien zur prähistorischen Kartographie der Provinz Posen 1. Posen: W. Decker & Comp.

Shmelev K.V. (2016). Izdeliya iz kol’chuzhnogo polotna v srednevekovom „grazhdanskom kostyume”. K voprosu o nakhodke iz Bornitskogo mogil’nika. W: A.V. Aranovich, D.Ju. Alekseyev (red.), Istoriya voyennogo kostyuma: ot drevnego mira do nashikh dney. Materialy Mezhdunarodnoy voyenno-istoricheskoy konferentsii, 19 noyabrya 2015 g. (38-44). Sankt-Peterburg: Sankt-Peterburgskiy gosudarstvennyy universitet promyshlennykh tekhnologii i dizayna.

Sikora J. (2009). Ziemie Centralnej Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno-osadnicze. Łódź: Instytut Archeologii UŁ.

Sikora J. (2014). Groby wojowników, groby z bronią. Uwagi o wczesnośredniowiecznym rytuale deponowania uzbrojenia w grobach. W: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Królowie i biskupi, rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych (297-311). Poznań.

Sommerfeld-Sarnowska W. (1939-1946). O tzw. „polskich” szyszakach wczesnośredniowiecznych. Wiadomości Archeologiczne, 16, 316-321.

Stawska V., Bojarski J., Drozd-Lipińska A., Koperkiewicz A., Kozłowski T., Chudziak W. (2020). Aneks. Katalog źródeł. W: Bojarski J. (2021). Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu (487-540). Toruń: Wydawnictwo UMK.

Strzyż P. (2006). Uzbrojenie we wczesnośredniowiecznej Małopolsce. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

Szentpéteri J. (1993). Archäologische Studien zur Schicht der Waffenträger des Awarentums im Karpatenbecken. Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae, 45(1-4), 165-246.

Sztyber A. (2015). Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Modlnicy. W: K. Dzięgielewski, M. Dzięgielewska, A. Sztyber (red.), Modlnica, stan. 5 od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza (309-455). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.

Szymczak J. (2016). Rycerz w hełmie, w zbroi i z tarczą. Warszawa-Bellerive-sur-Allier: Wydawnictwo DiG; Edition La Rama.

Telfer A., Blackmore L. (2008). A Farewell To Arms: A Saxon Shield Burial And Later Occupation at Covent Garden. Transactions of the London and Middlesex Archaeological Society, Ser. NS, 59, 153-171.

Theotokis G. (2018). Military Technology: Production and Use of Weapons. W: Y. Stouraitis (red.), A Companion to the Byzantine Culture of War, ca. 300-1204 (440-472). Leiden-Boston: Brill.

Tollerton L. (2011). Wills and Will-Making in Anglo-Saxon England. Woodbridge: York Medieval Press.

Vandkilde H. (2015). Conflict and War, Archaeology of: Weapons and Artifacts. W: J.D. Wright, International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences 4 (607-613). Oxford: Elsevier.

Vencl S. (1984). Otázky poznání vojenství v archeologii. Praha: Archeologický ústav ČSAV.

Vlasatý T. (2022). Lesser known aspects of the Viking shield. [https://sagy.vikingove.cz/en/lesser-known-aspects-of-the-viking-shield/] – dostęp 14.11.2024.

Warming R.F. (2023). The Viking Age shields from the ship burial at Gokstad: a re-examination of their construction and function. Arms & Armour, 20(1), 11-34.

Wijnhoven M.A. (2021). A multi-dimensional approach to European mail armour: Ringed battle shirts from 300 BC to AD 500/1000. Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam.

Wijnhoven M.A. (2023). Armour for the afterlife. On the presence and meaning of mail armour in burials of women and children. W: Ju.A. Kuznecov (red.), Voinskiye traditsii v arkheologicheskom kontekste: ot pozdnego Latena do pozdnego Srednevekov’ya (20-32). Tula: Gosudarstvennyy muzey-zapovednik „Kulikovo pole”.

Wilson D.M. (2005). Der Teppich von Bayeux. Köln: Parkland Verlag.

Wojtasik J. (1968). Cmentarzysko wczesnośredniowieczne na wzgórzu „Młynówka” w Wolinie. Szczecin: Muzeum Pomorza Zachodniego.

Wrzesińska A., Kasprowicz T. (2022). Katalog grobów 1964-2013 (934 tablice) [CD]. W: J. Wrzesiński (red.), Mortui viventes obligant. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Dziekanowicach (1-962). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Wrzesiński J. (2007). Gdzie się podziali piastowscy „clipeati”?. W: M. Bogacki, M. Franz, Z. Pilarczyk (red.), Wojskowość ludów Morza Bałtyckiego. Materiały z II Międzynarodowej Sesji Naukowej Dziejów Ludów Morza Bałtyckiego, Wolin 4-6 sierpnia 2006 (218-229). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Wrzesiński J. (2022). Zmarli i ich groby na cmentarzysku w Dziekanowicach. W: J. Wrzesiński (red.), Mortui viventes obligant. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Dziekanowicach (45-232). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Wrzesiński J., Wrzesińska A. (2007). Groby z uzbrojeniem na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Dziekanowicach w Wielkopolsce. Archaeologia Historica Polona, 17, 75-93.

Wybranowski D. (2020). Warunki naturalne jako jeden z czynników towarzyszących prowadzeniu działań wojennych w narracji Thietmara i Galla Anonima. Przyczynek do polityki pierwszych Piastów. W: T. Grabarczyk, M. Pogońska-Pol (red.), Oblicza wojny 2: Armia kontra natura (81-120). Łódź: Wydawnictwo UŁ.

Wyrwa A.M. (2018). Historia odkrycia szyszaka znalezionego „w bagnie” koło Giecza i jego miejsce w kulturze. W: P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecza i Grzybowa (89-107). Lednica: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

Ziółkowski M., Szymański J., Sobczyk M. (2017). Cmentarzysko kurhanowe w Lewinie. Przyczynek do dyskusji na temat wczesnośredniowiecznych obrządków pogrzebowych. W: M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak (red.), Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu (341-362). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku.

Żak J. (1963). „Importy” skandynawskie na ziemiach zachodniosłowiańskich od IX do XI wieku (część katalogowa). Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.

Żmudzki P. (2005). Opisy bitew ukazujące wojowników gotowych przyjąć swój los (przykłady słowiańskie XI-XIII w.). W: A. Pieniądz-Skrzypczak, J. Pysiak (red.), Sacrum. Obraz i funkcja w społeczeństwie średniowiecznym (151-175). Warszawa: Instytut Historyczny UW.

Żmudzki P. (2009). Władca i wojownicy. Narracje o wodzach, drużynie i wojnach w najdawniejszej historiografii Polski i Rusi. Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej.

Żygulski Z. jun. (1975). Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Published

2025-10-30

How to Cite

Kurasiński, T. (2025). In full armour to the afterlife? The problem of the occurrence of defensive weapon elements in early medieval cemeteries from the Polish lands. Przegląd Archeologiczny, 73, 79–104. https://doi.org/10.23858/PA73.2025.3968

Issue

Section

Articles